توانایی پرندگان در استشمام تفاوتهای ژنتیکی
حتما بارها با استشمام یک بوی خاص دچار حس نوستالژی شدهاید. حس بویایی ما به جز زنده کردن خاطرات خواص دیگری نیز دارد. بوها میتوانند نوید یک غذای هوس انگیز را در همین حوالی بدهند یا ما را از وجود مواد سمی و خطرناک آگاه سازند. اما بویی که از بدن خود ما ساطع میشود، تحت تاثیر بسیاری از عوامل است؛ مانند غذایی که میخوریم، سطح استرس ما، یا اینکه آیا سلامت هستیم یا بیمار. همچنین باکتریها و قارچهایی که به طور طبیعی در بدن ما زندگی میکنند و حتی خصوصیات و تفاوتهای ژنتیکی ما همه بر بوی بدن ما تاثیر دارند.
نگارنده مقاله: پریسا شوکتی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
حس بویایی در پرندگان
اما همه اینها چه ربطی به دنیای پرندگان دارد؟ بنا بر یک باور غلط، پرندهها حس بویایی ندارند. با اینکه سالهاست این نظریه رد شده است اما این باور همچنان ادامه دارد. تنها گزاره درست در این خصوص این است که اکثر پرندگان وابستگی کمتری به حس بویایی خود نسبت به بقیه حواسشان دارند. در واقع محققان نشان دادهاند که پرندهها میتوانند برای تقریباً هر منظوری از قبیل پیدا کردن غذا، دوری از مهاجمان، محافظت از لانه، تشخیص گونههای هم خانواده و شناسایی والدین از حس بویایی خود استفاده کنند.
غده پرآرایی پرندگان
پرندگان دارای غدهای به نام غده پرآرایی در محل ریشه دم خود هستند که از بافت چربی تشکیل شدهاست. کارکرد این غده ترشح روغنی موم مانند حاوی مخلوط پیچیده ای از اسیدهای چرب و الکلهای مونوهیدریک است و پرندگان با آغشته کردن منقار خود به چربیای که از این غده بیرون میآید، آن را به پرهای تمام بدن خود و همچنین پاها مالیده و به اصطلاح خود را میآرایند؛ زیرا این عمل باعث براق شدن پرهایشان میشود.
این چربی خاصیت ضد آب کردن پرها برای پرندگان کنار آبزی را هم دارد و با لایه محافظی که ایجاد میکند، موجب میشود پرهای این دسته از پرندگان در آب نرم و صاف بماند و البته این روغن منبع اصلی بوی بدن پرندگان نیز هست. در بعضی از پرندگان این بو چنان نامطبوع است که باعث دفع گونههای مهاجم و همچنین مزاحم میشود.
اما آیا این بو تاثیری بر فرآیند جفتیابی پرندگان هم دارد؟ معمولا در بیشتر مواقع این نشانههای تصویری هستند که بر انتخاب جفت اثر میگذارند. بعنوان مثال بسیاری از پرندههای نر با نمایش دادن پرهای زیبا و رنگی خود یا نشان دادن توانایی جسمانی، پرنده ماده را جذب میکنند. همچنین در برخی گونهها پرنده نر با شکار کردن و تقدیم طعمه به پرنده ماده قدرت خود را در تامین آذوقه اثبات میکند.
آواز خواندن پرنده نر هم از جمله رفتارهای شایع بین گونههای مختلف پرندگان در زمان جفتیابی است. با این حال برخی مطالعات نشان دادهاند که عوامل شیمیایی نیز بر رفتار اجتماعی-جنسی پرندگان موثر است. در اینجا مشخصا به بوی ناشی از غده پرآرایی پرندگان اشاره میکنیم. در پژوهشی، محققان با فشاردادن ملایم غده پرآرایی هر دو فرد نر و ماده گونهای از پرندگان آمریکای شمالی به نام گنجشک آوازخوان (melodia Melospiza) مقداری از روغن غده را برداشت نمودند و تعدادی از این گونه پرنده را در اسارت در معرض این روغن قرار دادند و مشاهده کردند که نرها زمان بیشتری را صرف روغن برگرفته از غده پرآرایی پرنده ماده کردند و به همین صورت ماده ها بیشتر جذب روغن غده پرآرایی پرنده نر شدند. به عبارت دیگر پرندگان بوی جنس مخالف را بیشتر ترجیح میدهند.
استشمام تفاوتهای ژنتیکی
همانگونه که میدانیم بقای نسل همه موجودات منوط به تنوع ژنتیکی آنها میباشد و پرندگان نیز از این قاعده مستثنی نیستند و شناسایی و یافتن جفتی که از نظر ژنتیکی کمترین شباهت را با آنها داشته باشد امر بسیار مهمی برای آنهاست. در واقع برای پرنده ماده تفاوت ژنتیکی جفت نسبت به قدرت جسمانی او از اهمیت بالاتری برخوردار است. اما تشخیص و ارزیابی اینکه آیا پرندهای که میتواند بصورت بالقوه بهعنوان همسر انتخاب شود، از نظر ژنتیکی نیز جفت مناسبی است یا خیر به چه صورت خواهد بود؟ به عنوان مثال یکی از نشانهها مجددا صدای آواز پرنده نر میباشد. اثبات شدهاست هرچه این آواز بلندتر باشد، پرنده از تنوع ژنتیکی بالاتری بهرهمند است.
اما اخیراً محققان نشان دادهاند که بین بوی بدن پرندگان و ژنهای آنها نیز ارتباط معنیداری وجود دارد و پرندگانی که شباهت ژنتیکی کمتری به هم دارند بوی متفاوتی نسبت به پرندههایی با تشابه ژنتیکی بیشتر دارند و این نتایج دستمایه پژوهش دیگری مجدداً با استفاده از چربی غده پرآرایی گنجشک آوازخوان شد.
محققان این بار از گونههایی با ژنهای متفاوت نمونهبرداری کردند و این امکان را به پرنده ماده دادند تا بین نمونه برگرفته از گونههای نر مشابه یا متفاوت از خود انتخاب کند. آنها مشاهده نمودند پرنده ماده بیشتر جذب نمونهای میشود که از پرنده نر با کمترین شباهت ژنتیکی برداشت شدهباشد. در مورد پرنده نر نیز نتایج به همین صورت بود.
پس در نهایت می توان چنین گفت پرندگان از حس بویایی خود علاوه بر اهدافی که در ابتدای متن به آنها اشاره کردیم برای جفتیابی، تولید مثل و به وجود آوردن جوجههایی سالم و مقاوم در برابر بیماریهای خطرناک نیز استفاده میکنند.
