دسترسی سریع
اطلاعات تماس
آدرس: اصفهان، خیابان سجاد، خیابان ارباب، کوچه قصر، پلاک ۲
ایمیل: info@avayeboom.com
شماره تماس: 09914013781
شماره تماس منابع انسانی: 09361761021
برگزاری هفتمین وبینار گنجینه های تالابی
هفتمین وبینار از مجموعه وبینار های گنجینه های تالابی برای صاحبنظران، اساتید، مدیران ارشد تالابی، دبیران شبکههای استانی، مدیران تشکلهای مردمنهاد، دانشجویان و کارشناسان محیط زیست، منابع طبیعی، گردشگری، جوامع محلی حاشیه تالابها و عموم مردم علاقمند در فضای اسکای روم توسط گروه هم اندیشان تالابی و شبکه ی سازمان های مردم نهاد زیست محیطی و منابع طبیعی کشور با مشارکت آوای بوم برگزار گردید.
این وبینار به مناسبت پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر و با هدف آشنایی بیشتر با جنبههای علمی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی تالابها، با حضور استادان دانشگاه، متخصصان و صاحبنظران، مدیران ارشد تالابی، فعالان و کنشگران محیط زیست و گردشگری و با مشارکت جوامع محلی برگزار گردید.
در بخشی از این وبینار، ایمان ابراهیمی مدیر عامل انجمن آوای بوم با موضوع “نقش پرندهنگری در در حفاظت پایدار اکوسیستم تالابها” به سخنرانی پرداخت و پس از آن پاسخگوی پرسش های حاضران بود. در این وبینار که با حضور بیش از ۶۰ نفر از حاضران برگزار شد، افراد با پرنده نگری، ارزش پرندگان مهاجر در توسعهی پرنده نگری، ارزش تالاب ها به عنوان زیستگاه پرندگان و بستر توسعه ی بومگردی و نقش پرنده نگری در حفاظت آشنا شدند. همچنین در این وبینار به وضعیت فعلی ایران در توسعه پرنده نگری و کمبود ها و پتانسیل های آن پرداخته شد.
حواصیل زرد
حواصیل زرد عضوی از خانواده حواصیلهاست. حواصیلها، پرندگانی زیبا با قامتی افراشته و پاهایی بلند هستند. آنها در حین پرواز گردن خود را بالا گرفته و شکل گردن حرف “S” در انگلیسی را تداعی میکند. تا کنون 14 گونه از خانواده حواصیلها در ایران مشاهده شدهاند. البته باید توجه داشت که این خانواده شامل اگرتها و بوتیمارها نیز میشود.
نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
حواصیل زرد
مشخصات ظاهری حواصیل زرد
حواصیل زرد یا Squacco heron (Ardeola ralloides) از جمله حواصیلهای کوچک است. پرهایش به رنگ نخودی کمرنگ است. طول قامت این پرنده در حدود ۴۷ تا ۴۴ سانتیمتر و فاصله دو بال ۹۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. کاکلی به رنگ طلایی مایل به سفید داشته و پرهای روی گردنش با خطوطی سیاه و سفید جلوه زیبایی ایجاد کرده است. بالهای این پرنده در حالت پرواز به رنگ کاملا سفید دیده میشوند.
حواصیل زرد در حال پرواز
تغییرات ظاهری در فصل زادآوری
پوشش پر حواصیلها نیز مانند سایر پرندگان در فصل زادآوری پررنگتر و با جلای بیشتری به نظر میرسد. رنگ پرندگان در فصل تولید مثل میتواند گاهی کاملا متفاوت از سایر فصول باشد. پاهای حواصیل زرد، سبز رنگ است اما در فصل زادآوری به رنگ صورتی دیده میشود. منقار بلند آن به رنگ سبز و نوک منقار تیره است که البته در فصل تولید مثل، منقار به رنگ آبی و با نوک سیاه تغییر رنگ پیدا میکند.
حواصیل زرد در پوشش زادآوری (تصویر راست) و حواصیل زرد در پوشش غیرزادآور (تصویر چپ)
رفتارشناسی
حواصیل زرد پرندهای منزوی است و در خارج از فصل تولید مثل به صورت تک دیده میشود. معمولا در میان پوشش گیاهی و نیزارها خود را پنهان کرده و مانند سایر حواصیلها از حشرات، قورباغه و وزغ، نرمتنان و ماهیها تغذیه میکند.
این پرنده تک همسر است و در اواسط بهار با تشکیل کلونیهای کوچک در میان سایر حواصیلها، آشیانهسازی میکند. آشیانهای کوچک و متراکم از بقایای گیاهان و نیها در میان پوشش گیاهی سطح زمین یا روی درختان کمارتفاع.
پرنده ماده معمولا ۴ تا ۶ تخم بیضی شکل به رنگهای سفید و یا آبی مایل به سبز میگذارد. جوجهها معمولا پس از ۲۲ تا ۲۴روز سر از تخم بیرون میآورند. بدن آنها پوشیده از کرک است و برای تغذیه به والدین خود وابستهاند. جوجهها در روزهای آغازین زندگی از غذای نیمه هضم شده و برگردانده شده والدین تغذیه میکنند. آنها پس از ۳۲ روز آشیانه را ترک میکنند. اما همچنان تا مدتی همراه والدین مشاهده شده و سپس مستقل میشوند.
تخم حواصیل زرد
زیستگاه
حواصیل زرد زندگی در تالابهای کمعمق، سواحل و حاشیه رودخانههای دارای پوشش گیاهی متراکم را ترجیح میدهد. زیستگاه اصلی آن در سراسر محدوده پراکنش، در حال حاضر شالیزارها است. وسعت کنونی شالیزارها به احتمال زیاد باعث افزایش دامنه پراکنش این گونه شده است.
این گونه از زیستگاههای خشک و زیستگاههایی با بارندگی بسیار زیاد اجتناب میکند و برای لانهسازی، درختان و درختچههای اطراف محل تغذیه خود را ترجیح میدهد.
پراکنش و فراوانی
حواصیل زرد مهاجر تابستانه و عبوری نیمه غربی ایران است. این پرنده در تالابهای نواحی جنوبی دریای کاسپین همچنین برخی تالابهای استانهای آذربایجان، خوزستان و فارس جوجهآوری میکند. تعداد کمی هم زمستان را در تالابهای استانهای خوزستان، فارس و بوشهر سپری میکنند.
پراکنش جهانی حواصیل زرد
حواصیل زرد در اروپا، آفریقا، ماداگاسکار، خاورمیانه، ایران و بخشهایی از آسیای مرکزی مشاهده میشود.
نقشه پراکنش حواصیل زرد
اقدامات حفاظتی
اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، وضعیت جمعیتی این گونه را با عنوان “کمترین نگرانی” مشخص کرده است.
مهمترین موضوع در مورد حمایت از حواصیل زرد، حفاظت و احیای زیستگاههای این گونه است. به احتمال زیاد تخریب زیستگاهها عامل کاهش جمعیتهای مختلف بوده است. سازگاری این گونه با مزارع برنج باعث افزایش جمعیت و پراکندگی در این مناطق شده است. با این حال هر دو زیستگاه طبیعی و مصنوعی در معرض تهدید قرار دارند.
مرغوبیت شالیزارهای برنج به شیوههای کشت بستگی دارد که بر در دسترس بودن طعمه و شکار تاثیرگذار است. اقدامات حفاظتی مربوطه باید بر حمایت از مناطق تغذیه و زاد و ولد مناسب این گونه متمرکز شود.
حواصیل زرد به تراکم پوشش گیاهی در محل آشیانهسازی و تغذیه خود وابستگی دارد که این مناطق نیز در معرض تخریب هستند. تاکنون مطالعات خوبی در مورد حواصیل زرد انجام شده است. اما شاید مهمترین اقدامی که باید در آینده انجام شود، پیوند دادن جمعیتها و آشیانهسازی موفق با ویژگیهای زیستگاهی این پرنده باشد.
سخن پایانی
حواصیل زرد از جمله پرندگانی است که در نقاطی خاص و معمولاً در تعداد کم قابل مشاهده است. اگر از زیستگاههای دائمی این پرنده اطلاع دارید بسیار مشتاقیم که در قسمت نظرات همین صفحه در مورد مشکلات یا امتیازات این مناطق با ما صحبت کنید.
منابع:
دانلود راهنمای رهاسازی پرندگان در طبیعت
زندهگیری، امداد، درمان و بازپروری پرندگان وحشی از جمله موارد تخصصی در حفاظت و مدیریت حیات وحش است که در بسیاری از کشور ها از جمله کشور ما همواره با مشکلات و دشواریهایی همراه است. یکی از مهمترین موارد در این زمینه، رعایت اصول و استانداردهای رهاسازی پرندگان درمان شده به طبیعت است. عدم رعایت اصول در این مرحله میتواند به راحتی منجر به آسیب دیدگی پرنده و یا رهاسازی ناموفق آن گردد که در نتیجهی آن زمان و هزینهی صرف شده جهت زندهگیری و درمان پرنده عملا به هدر خواهد رفت. در این راهنمای کوتاه، به توضیح مختصر اصول بازگردانی پرندگان به طبیعت در سه مرحله خواهیم پرداخت.
این راهنما صرفا جهت انتقال پرندگان از محل درمان و بازپروری به طبیعت و رهاسازی پرندگان است و شامل مراحل درمان و بازپروری پرندگان نیست. استفاده از این راهنما در زمانی کاربرد دارد که پرنده به طور کامل درمان شده و مراحل ویژهی بازپروری را طی نموده و سلامت و توانایی پرنده جهت بازگشت به طبیعت توسط دامپزشک حیات وحش تایید گردیده است.
برای دانلود راهنمای رهاسازی پرندگان بر روی دکمهی زیر کلیک کنید.
ماجرای کرکس های هند ; تجربهای تلخ
از ابتدای دهه نود میلادی تا سال 2007 جمعیت 3 گونه از 9 گونه کرکس های هند تا میزان بیسابقهای بین 97 تا 99/9 درصد دچار کاهش گردید. در مطالعات انجام شده مشخص شد مصرف داروی دیکلوفناک در دامها دلیل این کاهش جمعیت بوده است.
نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
سخنی در مورد کرکس
کرکس برای طبیعت، پرندهای سودمند و مفید است که در تمامی نقاط زمین به جز قطب جنوب و استرالیا زندگی میکند. حضور 23 گونه کرکس در ابعاد و اشکال گوناگون در اقصی نقاط جهان گزارش شده است.
این پرندگان باشکوه و بزرگجثه، بسیار مورد علاقه پرندهنگرها و سایر دوستداران طبیعت هستند و دیدن آنها در طبیعت با اقبال نیک یاد میشود. بسیاری از پرندهنگرها برای دیدن گونههای مختلف این پرنده مسافتهای طولانی را طی میکنند.
در ایران چهار گونهی هما، دال سیاه، دال معمولی و کرکس کوچک (کرکس مصری) زندگی میکنند. هما در اساطیر ایران و کرکس کوچک در اساطیر مصر باستان از جایگاه ویژهای برخوردارند. در اساطیر هند نیز از کرکس ها بسیار یاد شده است.
جمعیت کرکس ها که بعنوان رفتگران طبیعت شناخته میشوند در سراسر جهان به شدت رو به کاهش است. این کاهش جمعیت از سه دههی پیش آغاز گردیده و از آن پس مطالعات بسیاری برای یافتن علت آن انجام گرفته است.
ماجرای کرکس های هند؛ تجربهای تلخ
از ابتدای دهه نود میلادی تا سال 2007 جمعیت 3 گونه از 9 گونه کرکس موجود در شبهقاره هند تا میزان بیسابقهای بین 97 تا 99/9 درصد دچار کاهش گردید. در مطالعات انجام شده مشخص شد مصرف داروی دیکلوفناک دلیل این کاهش جمعیت بوده است. دیکلوفناک از طریق لاشه حیوانات اهلی از جمله الاغ و گاو وارد چرخه غذایی کرکس ها شده و با توجه به حساسیت بسیار بالای این پرندگان نسبت به این دارو به سرعت موجب مرگ آنان گردیده است.
در آن زمان در بسیاری از مناطق هند برای اینکه حیوانات اهلی بیشتر کار کرده و درد کمتری احساس کنند، دامداران از داروی دیکلوفناک استفاده میکردند.
وضعیت کرکس های هند قبل از بحران
در سالهای ابتدای دهه نود میلادی جمعیت کرکس ها در هند به قدری زیاد بود که هیچکس در پی شمارش آنها نبود. بر اساس یک برآورد که در مناطق حفاظت شدهی هند انجام گرفت، تخمین زده شد که در آن زمان حدود چهل میلیون کرکس در هند زندگی میکردهاند.
کرکس ها در همه جای هند دیده میشدند. در شهرها و حومهها، بر روی درختان و تیرهای برق، روی صخرهها یا سقف خانهها مینشستند یا در کنار جادهها بر روی اجساد حیوانات تجمع میکردند و یا همچون ابری سیاه در آسمان میچرخیدند.
عکسی تاریخی از تجمع کرکس ها در دهلی پایتخت هند
تنها در حدود یک دهه جمعیت 3 گونهی کرکس در هند با سرعتی حیرتانگیز دچار سقوط گردید، بطوریکه تا لبه پرتگاه انقراض پیش رفتند. از این سقوط مرگبار جمعیتی، بعنوان بزرگترین و سریعترین کاهش جمعیت در بین گونههای پرندگان در سراسر جهان یاد میشود.
در ابتدا افراد کمی از این کاهش جمعیت مطلع شدند تا اینکه بر اساس گزارشهای پراکنده از سوی محققان و روستاییان زنگ خطر به صدا درآمد و مشخص شد که این پرندگان سودمند دیگر به راحتی در همه جا مشاهده نمیشوند.
تحقیق برای یافتن دلیل کاهش جمعیت کرکس های هند
دکتر ویبو پراکاش دانشمند شاغل در انجمن تاریخ طبیعی بمبئی در سالهای 1987 و 1988 در یک پارک ملی در راجستان تعداد 353 لانهی فعال کرکس را در 29 کیلومتر مربع شمارش نمود اما این تعداد لانه تا سال 1996 نصف گردید.
این کاهش جمعیت، دکتر پراکاش را در شوک عمیقی فرو برد او کرکس های مردهای را پیدا کرد که در پوشش گیاهی و یا روی درختان و حتی در لانهها از بین رفته بودند. دکتر پراکاش در همین ارتباط در مصاحبهای گفته بود: “من نگران و گیج بودم و نمیتوانستم بفهمم که چه اتفاقی برای کرکس ها افتاده است”. سرانجام در سال 2000 دیگر هیچ کرکسی در آن منطقه باقی نماند.
فعالیتهای دکتر پراکاش اولین زنگ خطر را به صدا درآورد و متعاقب آن بزودی گزارشهای بسیاری مبنی بر کاهش جمعیت کرکس ها از سراسر هند سرازیر گردید تا اینکه برآوردهای اخیر نشان داد که از جمعیت دهها میلیونی این سه گونه کرکس تنها در حدود 20 هزار کرکس باقی مانده بود.
در سال 2000 اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) هر سه گونه کرکس یاد شده را در لیست بالاترین ریسک در خطر انقراض اعلام کرد یعنی تا انقراض این گونهها تنها یک قدم باقی مانده بود مگر اینکه اقدامات بسیار فوری و موثر برای احیای جمعیت آنها انجام میشد.
این کاهش جمعیت، دکتر پراکاش را در شوک عمیقی فرو برد او کرکس های مردهای را پیدا کرد که در پوشش گیاهی و یا روی درختان و حتی در لانهها از بین رفته بودند. دکتر پراکاش در همین ارتباط در مصاحبهای گفته بود: “من نگران و گیج بودم و نمیتوانستم بفهمم که چه اتفاقی برای کرکس ها افتاده است”. سرانجام در سال 2000 دیگر هیچ کرکسی در آن منطقه باقی نماند.
فعالیتهای دکتر پراکاش اولین زنگ خطر را به صدا درآورد و متعاقب آن بزودی گزارشهای بسیاری مبنی بر کاهش جمعیت کرکس ها از سراسر هند سرازیر گردید تا اینکه برآوردهای اخیر نشان داد که از جمعیت دهها میلیونی این سه گونه کرکس تنها در حدود 20 هزار کرکس باقی مانده بود.
در سال 2000 اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) هر سه گونه کرکس یاد شده را در لیست بالاترین ریسک در خطر انقراض اعلام کرد یعنی تا انقراض این گونهها تنها یک قدم باقی مانده بود مگر اینکه اقدامات بسیار فوری و موثر برای احیای جمعیت آنها انجام میشد.
بررسی دلایل احتمالی کاهش جمعیت کرکس های هند
تا آن زمان کاهش چشمگیر و حیرتانگیز جمعیت این پرندگان، در نهایت این سوال را پیش روی محققان قرار داده بود که چه مشکلی پیش آمده است؟ سوالی که در آن زمان پاسخ به آن چندان آسان نبود.
کاهش جمعیت پرندگان دلایل گوناگونی دارد از جمله شکار غیرقانونی، اپیدمیها و یا تخریب زیستگاه اما هیچ یک از این عوامل پاسخگوی مقیاس و گستردگی سرعت کاهش جمعیت کرکس ها در هند نبود.
در ابتدا زیستشناسان تجمع بیولوژیکی آفتکشهایی همچون DDT را به عنوان علت بالقوه برای از بین رفتن کرکس ها برشمردند. DDT قبلا در دههی 1960، عقابهای سرسفید را در آمریکا مسموم نموده و با خطر انقراض روبرو کرده بود.
گرچه آثاری از بقایای سموم دفع آفات در برخی از لاشههای کرکس ها مشاهده گردید اما باز هم پاسخ قطعی برای کاهش جمعیت سریع کرکس ها به شمار نمیرفت.
از سوی دیگر در نزد روستاییان دلایل عجیب و غریبی برای این کاهش جمعیت برشمرده میشد. از جمله برخی روستاییان بر این عقیده بودند که آمریکاییها کرکس ها را گرفته و به اسارت درآورده یا کشتهاند.
تا آن زمان عدم وجود امکانات تشخیصی در هند و همچنین قوانینی که اجازه نمیداد لاشهی کرکس ها برای آزمایش به خارج از کشور انتقال یابد، مشکل تشخیص علت را سختتر کرده بود.
کاهش جمعیت پرندگان دلایل گوناگونی دارد از جمله شکار غیرقانونی، اپیدمیها و یا تخریب زیستگاه اما هیچ یک از این عوامل پاسخگوی مقیاس و گستردگی سرعت کاهش جمعیت کرکس ها در هند نبود.
در ابتدا زیستشناسان تجمع بیولوژیکی آفتکشهایی همچون DDT را به عنوان علت بالقوه برای از بین رفتن کرکس ها برشمردند. DDT قبلا در دههی 1960، عقابهای سرسفید را در آمریکا مسموم نموده و با خطر انقراض روبرو کرده بود.
گرچه آثاری از بقایای سموم دفع آفات در برخی از لاشههای کرکس ها مشاهده گردید اما باز هم پاسخ قطعی برای کاهش جمعیت سریع کرکس ها به شمار نمیرفت.
از سوی دیگر در نزد روستاییان دلایل عجیب و غریبی برای این کاهش جمعیت برشمرده میشد. از جمله برخی روستاییان بر این عقیده بودند که آمریکاییها کرکس ها را گرفته و به اسارت درآورده یا کشتهاند.
تا آن زمان عدم وجود امکانات تشخیصی در هند و همچنین قوانینی که اجازه نمیداد لاشهی کرکس ها برای آزمایش به خارج از کشور انتقال یابد، مشکل تشخیص علت را سختتر کرده بود.
چند کرکس بر سر لاشه یک گاو
دیکلوفناک، دلیل مرگ چشمگیر کرکس های هند
با فراتر رفتن نگرانیها از مرزهای هند و درگیر شدن جامعهی بینالملل با این موضوع حیاتی، یک تیم شامل 12 دانشمند تشکیل گردید که با آزمایش لاشه کرکس ها در پاکستان سرانجام مقصر اصلی یعنی داروی دیکلوفناک را یافتند.
دیکلوفناک یک داروی ضدالتهاب است که برای گاو تجویز میشد. کرکس هایی که از لاشه گاوهای تازه درمان شده تغذیه میکردند دچار نارسایی کلیوی شده و به سرعت از بین میرفتند.
دیکلوفناک ابتدا برای انسان تولید و تجویز میگردید اما برای دامداران هندی که برای امرار معاش به گاوهای خود متکی بودند، این داروی ضددرد که بسیار ارزان هم بود بزودی به موهبتی تبدیل گردید که با مصرف آن توسط دامها بهرهی بیشتری از حیوانات خود میبردند.
برای کرکس ها به عنوان رفتگران و پاکیزهکنندگان طبیعت، لاشههای گاو رایجترین منبع غذایی در کشوری با بیشترین جمعیت گاو در جهان بود. در حالی که به دلایل مذهبی حمل و جابهجایی لاشههای گاو تابو محسوب میشد وظیفه رهایی از آن لاشههای پوسیده و متعفن، قرنها بر عهده کرکس ها گذاشته شده بود. وظیفهای که با مصرف دیکلوفناک در دامداریها ناتمام ماند.
سایر گونههای کرکس در هند بنا بر دلایلی که دکتر پراکاش بدان اشاره کرده از مرگ در اثر دیکلوفناک در امان ماندند. پراکاش در اینباره توضیح داده: “این گونه ها مهاجر هستند و بسیاری از آنها در قسمتهای بالای هیمالیا و آسیای مرکزی حضور دارند. جایی که استفاده از چنین داروهایی نادر است.”
دیکلوفناک یک داروی ضدالتهاب است که برای گاو تجویز میشد. کرکس هایی که از لاشه گاوهای تازه درمان شده تغذیه میکردند دچار نارسایی کلیوی شده و به سرعت از بین میرفتند.
دیکلوفناک ابتدا برای انسان تولید و تجویز میگردید اما برای دامداران هندی که برای امرار معاش به گاوهای خود متکی بودند، این داروی ضددرد که بسیار ارزان هم بود بزودی به موهبتی تبدیل گردید که با مصرف آن توسط دامها بهرهی بیشتری از حیوانات خود میبردند.
برای کرکس ها به عنوان رفتگران و پاکیزهکنندگان طبیعت، لاشههای گاو رایجترین منبع غذایی در کشوری با بیشترین جمعیت گاو در جهان بود. در حالی که به دلایل مذهبی حمل و جابهجایی لاشههای گاو تابو محسوب میشد وظیفه رهایی از آن لاشههای پوسیده و متعفن، قرنها بر عهده کرکس ها گذاشته شده بود. وظیفهای که با مصرف دیکلوفناک در دامداریها ناتمام ماند.
سایر گونههای کرکس در هند بنا بر دلایلی که دکتر پراکاش بدان اشاره کرده از مرگ در اثر دیکلوفناک در امان ماندند. پراکاش در اینباره توضیح داده: “این گونه ها مهاجر هستند و بسیاری از آنها در قسمتهای بالای هیمالیا و آسیای مرکزی حضور دارند. جایی که استفاده از چنین داروهایی نادر است.”
اهمیت کرکس ها برای سلامت جوامع انسانی
بغیر از افرادی که دستی بر آتش حفاظت از محیطزیست داشتند و قدر کرکس ها را بخوبی میدانستند، احساس خطر از فقدان این رفتگران طبیعت در بین اقشار مختلف جامعه بسیار دیرهنگام بود.
جوامعی که قرنها با بیمهری به کرکس ها نگریسته و در فرهنگ و ادبیات خود با مفاهیمی مذموم و نکوهیده از این پرندگان سودمند یاد میکردند، سرانجام به اشتباه خود پی برده و نقش مهم و حیاتی این پرندگان را دریافتند.
آنها دریافتند که کرکس ها نقش مهمی به عنوان پیشرو و خطشکن در اکوسیستم بازی میکنند. دفع سریع و کارآمد اجساد حیوانات مانع از گسترش باکتریهای کشنده میگردد و از سوی دیگر دمای بالای بدن و اسیدهای قوی معده به کرکس اجازه میدهد لاشه آلوده به باکتریهایی مانند سیاه زخم را بدون هیچگونه عوارض بلعیده و نابود کند.
کاهش چشمگیر جمعیت کرکس ها، مشکلی بزرگ ایجاد کرد که درپی آن میلیونها لاشهی در حال پوسیدن بر روی زمین باقی مانده و احتمال شیوع بیماریهایی مانند سل، سیاهزخم، تب مالت، تب برفکی و بسیاری بیماریهای دیگر به شدت افزایش یافت.
جوامعی که قرنها با بیمهری به کرکس ها نگریسته و در فرهنگ و ادبیات خود با مفاهیمی مذموم و نکوهیده از این پرندگان سودمند یاد میکردند، سرانجام به اشتباه خود پی برده و نقش مهم و حیاتی این پرندگان را دریافتند.
آنها دریافتند که کرکس ها نقش مهمی به عنوان پیشرو و خطشکن در اکوسیستم بازی میکنند. دفع سریع و کارآمد اجساد حیوانات مانع از گسترش باکتریهای کشنده میگردد و از سوی دیگر دمای بالای بدن و اسیدهای قوی معده به کرکس اجازه میدهد لاشه آلوده به باکتریهایی مانند سیاه زخم را بدون هیچگونه عوارض بلعیده و نابود کند.
کاهش چشمگیر جمعیت کرکس ها، مشکلی بزرگ ایجاد کرد که درپی آن میلیونها لاشهی در حال پوسیدن بر روی زمین باقی مانده و احتمال شیوع بیماریهایی مانند سل، سیاهزخم، تب مالت، تب برفکی و بسیاری بیماریهای دیگر به شدت افزایش یافت.
افزایش جمعیت سگها
همزمان با کاهش جمعیت کرکس ها، جمعیت سگها و موشها به علت وفور زباله در هند به شدت افزایش یافت. بر خلاف کرکس ها که متابولیسم آنها یک بنبست واقعی برای گسترش بیماریهای واگیردار است، سگها و موشها ناقل عوامل مختلف بیماریزا هستند.
دکتر پراکاش تنها در یک منطقه که دفع زباله صورت میگرفت طی تحقیقی متوجه شد که تعداد 100 سگ حاضر در آن منطقه بلافاصله پس از غیبت کرکس ها به 1200 سگ افزایش یافت. در غیاب کرکس ها در مجموع حدود 6 میلیون سگ به جمعیت سگهای هند اضافه گردید.
دکتر پراکاش تنها در یک منطقه که دفع زباله صورت میگرفت طی تحقیقی متوجه شد که تعداد 100 سگ حاضر در آن منطقه بلافاصله پس از غیبت کرکس ها به 1200 سگ افزایش یافت. در غیاب کرکس ها در مجموع حدود 6 میلیون سگ به جمعیت سگهای هند اضافه گردید.
افزایش ناگهانی جمعیت سگها در هند پیامدهای ناگواری به همراه داشت و باعث شیوع بیماری هاری و از دست رفتن جان انسانهای بیشماری گردید. به این ترتیب از دست دادن یک پرنده منجر به بحران سلامت بزرگی گردید و یک فاجعهی حفاظتی به فاجعهای انسانی بدل شد.
شروع عملیات نجات کرکس ها
مطالعات انجام شده در هند نشان داد در مورد پرندگانی همانند کرکس ها که هر سال تنها یک جوجه پرورش میدهند و دوران پرورش جوجهها طولانی و سخت است در صورتیکه با کاهش جمعیتی بیش از 5 درصد در سال مواجه شوند، فرصت و شانس کمی برای احیای جمعیت آنها وجود خواهد داشت. بنابراین در شرایطی که بیش از 97 درصد از جمعیت کرکس ها از بین رفته بود چشمانداز تیره و تاری برای احیای جمعیت کرکس ها در مقابل محققان و دانشمندان قرار گرفت.
اما خبرهای خوبی نیز از نجات کرکس ها البته به مرور و با سرعت بسیار کم در راه بود. در سال 2017 یک تحقیق که در نشریه دانشگاه کمبریج منتشر شد نشان داد که کاهش جمعیت کرکس ها گرچه در سطح بسیار پایین اما کند و یا معکوس شده بود.
اعمال ممنوعیت بر داروهای خطرناک برای کرکس ها
هند سرانجام در سال 2006 استفاده از داروی دیکلوفناک را در مصارف دامپزشکی ممنوع اعلام کرد. این ممنوعیت در پی توصیهی نهادهای حافظ محیطزیست انجام گرفت و همزمان شناسایی جایگزینهای ایمن برای دیکلوفناک نیز در اولویت قرار گرفت. پاکستان و نپال نیز استفاده از دیکلوفناک را ممنوع نموده و از طرحهای احیای جمعیت مشابهی برای کرکس ها استفاده نمودند.
از دیگر اقداماتی که با هدف نجات جمعیت کرکس ها آغاز شد، پرورش این پرندگان در اسارت بود. برای این منظور چندین مرکز پرورش در هند تاسیس شد که اقدام به آمادهسازی نسلهای جدیدی از کرکس ها و رهاسازی آنها در طبیعت مینمود و منطقهی امن و عاری از دیکلوفناک در شعاع 100 کیلومتری اطراف این مراکز پرورش تعیین گردید.
همچنین برای حفظ جمعیت موجود کرکس ها در هند نیاز به وضع قوانین نظارتی سختگیرانهای بود. نظارت شدید بر ممنوعیت استفاده از دیکلوفناک همزمان با ایجاد و اجرای کمپینهای آگاهی بخشی برای داروخانهها و دامداران از اقداماتی بود که در دستور کار همهی دستاندرکاران عرصه حفاظت از محیطزیست هند قرار گرفت.
یک جفت کرکس به همراه تنها جوجهشان
مشکلات پیش رو
در سال 2013 بررسیهایی که بر روی لاشه گاوها انجام شد نشان داد که استفاده از دیکلوفناک به کمتر از 2 درصد از کل دامها کاهش یافته است. گرچه این میزان در راجستان با مقدار 5 درصد همچنان نگران کننده بود. همچنین بر اساس یک نظرسنجی که در داروخانهها انجام گرفت مشخص شد که دیکلوفناک دیگر در ایالت آسام استفاده نمیشود.
اما با وجود این کاهش شدید مصرف و شناسایی همزمان داروی جایگزین و ایمن ملوکسیکام، فرمول انسانی دیکلوفناک همچنان بصورت غیرقانونی در برخی نقاط هند استفاده میشد. دولت هند برای پر کردن این شکاف در سال 2015 در دسترس بودن فرمولاسیون دیکلوفناک انسانی را به 3 میلی لیتر محدود کرد و ویالهای بزرگ 30 میلیلیتری که برای استفاده در دامپزشکیها مناسب بود را ممنوع کرد.
اعتراض شرکتهای داروسازی هند
این ممنوعیت اعتراض برخی شرکتهای بزرگ داروسازی هند را در پی داشت اما دادگاه عالی هند این ممنوعیتها را تایید کرد. در حکم دادگاه که در اکتبر 2017 ابلاغ گردید چنین آمده بود: ” کرکس ها به طور جهانی به عنوان کارگران بهداشتی طبیعت پذیرفته شدهاند و وجود آنها برای تعادل زیستمحیطی و اکولوژیکی جهان کاملاً ضروری است. بنابراین، حفظ جمعیت کرکس ها قابل مذاکره نیست.”
همزمان با این حکم هشدارهایی نیز به گوش میرسید مبنی بر اینکه تا پایان بحران راه درازی در پیش است و استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل آسکلوفناک، کارپروفن، فلونیکسین و کتوپروفن که برای کرکس ها حکم سم را دارند همچنان ادامه دارد و باید قطع شود.
تا آن زمان هیچگونه ابتکاری برای اعمال ممنوعیت بر استفاده از این داروها وجود نداشت و مقامات وزارت محیطزیست هند معتقد بودند این کار دشوار خواهد بود و احتمالاً با مقاومت شدید صنعت داروسازی قدرتمند هند روبرو خواهد شد.
تخمگذاری یک کرکس در اسارت
اقدامات صورت گرفته
اجرای طرحهای احیای جمعیت کرکس ها، همکاری تمامی بخشهای مربوطه از محیطزیست تا بهداشت و دامپروری را در پی داشت. عدم استفاده کامل از دیکلوفناک و آزمایش ایمنی داروهای جدید دامپزشکی ضرورت یافت و توسعهی سیستمهای دفع لاشه کارآمد نیز در اولویت قرار گرفت.
اقدامات دیگر برای جلوگیری از کاهش جمعیت کرکس ها شامل ایجاد مناطق امن و حفاظت از محلهای زادآوری کرکس ها نیز که همچنان برای توسعه ناپایدار زیرساختها و دیگر پروژههای توسعه تخریب میشدند در دستور کار قرار گرفت.
برای اجرای موفقیتآمیز طرحها، سایر تهدیدهای موجود نیز از جمله خطوط انتقال برق و توربینهای بادی که تلفات فزایندهای بر کرکس ها تحمیل میکردند مورد بازبینی قرار گرفت.
متاسفانه ارزش کرکس ها تنها هنگامی برای انسان مشخص گردید که این پرندگان ارزشمند در پیشگاه مرگ به زانو درآمدند.
منبع :
چکاوک کاکلی ؛ پرندهای که همه جا دیده میشود
چکاوک کاکلی را میشناسید؟ ممکن است در طول سفر این پرنده را کنار اتوبانها یا خیابان در حال جستجوی غذا دیده باشید. اگر از قدیمیها نام این پرنده را بپرسید احتمالا به شما بگویند گنجشک شاخدار است. اما نام این پرنده چکاوک کاکلی یا Crested Lark است. پرندهای که معمولاً در طول برنامههای پرندهنگری بسیار با آن مواجه میشویم و اغلب پای ثابت چکلیستهای پرندهنگرها به شمار میآید. در این مقاله سعی شدهاست که درمورد این پرنده، نوع تغذیه، زیستگاه و رفتارهای شگفت انگیز آن گفته شود تا با این پرنده خوش آوا آشنا شوید. همراه ما باشید.
نگارنده مقاله: فرنوش شاهین
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
درباره چکاوک کاکلی
چکاوک کاکلی از جمله گنجشکسانان ایران و گونهای از چکاوک است که به دلیل تاج پرهایی که در هنگام نمایش یا جذب ماده و هنگام آواز خواندن نمایان میشوند، از 81 گونه دیگر چکاوک متمایز شده است.
این چکاوک در اغلب مناطق معتدل اروپا، شمال آفریقا، غرب آسیا تا شمال شرقی چین و شرق هند مشاهده میشود. این پرنده خوش آوا غیرمهاجر بوده و معمولاً در طول سال در یک منطقه خاص زندگی میکند و تا کنون فقط چند فرد پرنده سرگردان در بریتانیا مشاهده شده است. در حالی که امروزه این پرنده در اسکاندیناوی یافت نمیشود، اما آثار آن را میتوان تا دهه 1990 در سوئد یافت. سوئدیها در سال 1992 تعداد 6 فرد از این پرنده را در مرزهای کشورشان مشاهده کردند اما بعد از آن یعنی از سال 1993 دیگر رکوردی از این پرنده ثبت نشد.
این گونه در چند کشور اروپایی دیگر از جمله نروژ، لوکزامبورگ و سوییس نیز منقرض شده است.
وضعیت پراکنش چکاوک کاکلی
چکاوک کاکلی پرندهای معمول در مناطق بیابانی و خشک سرزمینهای معتدل است که اغلب در کنار جادهها، مزارع غلات و همچنین در نزدیکی خطوط ریلی، اسکلهها و فرودگاهها به وفور یافت میشود.
شناسایی چکاوک کاکلی
پرندهای کوچک و تقریباً هم اندازه چکاوک آسمانی است. از جمله کلیدهای شناسایی این پرنده میتوان به رنگ خاکی مایل به قهوهای و دم کوتاه با پرهای بیرونی قهوهای روشن و البته کاکل معمولاً مشخص آن اشاره کرد. نر و ماده هیچ تفاوت مشخصی با یکدیگر ندارند اما پرندههای جوان نسبت به همتایان بالغ خود دارای لکههای بیشتری در پشت بدن هستند.
چکاوک کاکلی
رفتارشناسی پرنده چکاوک کاکلی
یکی از رفتارهای جالب این پرنده، آواز خواندن در ارتفاع 30 تا 60 متری از سطح زمین میباشد. این رفتار تقریباً شبیه آواز خواندن چکاوک آسمانی است با این تفاوت که چکاوک آسمانی در هنگام اوجگیری هم میتواند به آواز خواندن ادامه دهد اما چکاوک کاکلی معمولاً در ارتفاعی مشخص “درجا بالزنی” کرده و آواز میخواند.
چکاوک کاکلی در حالت پرواز
زادآوری چکاوک کاکلی
این پرنده در فرورفتگیهای کمعمق و کوچک زمین، اغلب در مناطق بایر و حومه شهرها لانه میسازد. لانهها ساختار نامرتبی دارند که عمدتاً از علفهای خشک و ریشه گیاهان تشکیل شدهاند. هر لانه پس از هر بار جفتگیری موفق، میزبان 3 تا 5 تخم خواهد بود. تخمها دارای خالهای قهوهای کاملا مشخص بوده و جوجهها پس از 11 تا 12 روز از تخم بیرون میآیند.
مانند بسیاری دیگر از گونههای چکاوک، جوجهها خیلی زود و پس از 8 روز لانه را ترک کرده و در 15 تا 16 روزگی میتوانند پرواز کنند.
تغذیه چکاوک کاکلی
این گنجشکسان در درجه اول از غلات و دانههایی مانند جو دوسر، گندم و جو تغذیه میکند. اما حشرات به ویژه سوسکها نیز از جمله غذاهای مورد علاقه و پر استفاده این گونه هستند. پرندگان خردسال توسط هر دو والد تغذیه میشوند و معمولاً قبل از اینکه قابلیت پرواز داشته باشند لانه را ترک کرده تا بتوانند به تنهایی غذای مورد نیاز خود را پیدا کنند.
وضعیت حفاظتی
چکاوک کاکلی از نظر سازمان IUCN به عنوان گونهای با کمترین نگرانی (Least concern) طبقهبندی شده است. تعداد پرندگان بالغ این گونه حدود 22 تا 91 میلیون فرد تخمین زده شده است که تعداد قابل توجهی محسوب میشود.
کلام آخر
با وجود اینکه این پرنده همیشه در برنامههای طبیعتگردی ما خودنمایی میکند و تا حدی عادی به نظر میرسد اما ظاهر، رفتارهای جفتیابی و آواز بسیار جذابی دارد و لازم است بیشتر به آن توجه شود. اگه به شناسایی پرندگان علاقه دارید بهتر است نگاهی به مطالب دیگر درمورد گونههایی مانند: درباره شاهینها یا جغدها بیاندازید. در صورت وجود هرگونه نظر یا سوال در قسمت نظرات این مطلب همراه شما هستیم.
نگاهی اجمالی به تعارض زنبورداران و پرندگان زنبورخوار
تعارض انسان و حیات وحش چیست؟
تعارض انسان و حیات وحش عبارت است از هر گونه تعامل انسان با حیات وحش که منجر به تأثیرات منفی بر زندگی اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی انسان، حفاظت از حیات وحش و محیط زیست شود.
افزایش جمعیت انسان، تقاضا برای منابع طبیعی را افزایش داده است. این امر منجر به تخریب و تجزیه زیستگاههای طبیعی و تجاوز حیات وحش به دامها شده است. حیات وحش به طور فزایندهای در حال رقابت با انسانها برای منابع محدود طبیعی است که این رقابت موجب افزایش درگیریهای انسان و حیات وحش میشود. تعارض بین انسان و حیات وحش در حال حاضر از جمله تهدیدهای اصلی برای بقای بسیاری از گونههای در معرض خطر و همچنین امنیت و رفاه معیشت جامعه در آفریقا است و به چالشی بزرگ در بسیاری از کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه تبدیل شده و باعث ایجاد احساسات منفی نسبت به حفاظت گردیده است. این احساسات منفی زمانی بیش از پیش خودنمایی میکنند که مناطق حفاظت شده موجود گسترش یافته یا مناطق حفاظت شده جدیدی ایجاد شوند. از جمله پیامدهای تعارض میتوان به خسارت و تخریب محصولات زراعی، کاهش بهرهوری مزارع، بهرهبرداری به صورت چرای دام و استفاده از آب، شکار حیوانات وحشی، صدمه و مرگ کشاورزان، آسیب به زیرساختها و افزایش خطر انتقال بیماریها به حیات وحش و دام اشاره کرد.
از آنجا که بسیاری از کشورها با این چالش چندوجهی مقابله میکنند، موضوع تعارض در سیاستها و استراتژیهای ملی حیات وحش، توسعه و فقرزدایی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، نیاز به بهبود و انتقال دانش، اتخاذ رویکرد فراگیرتر و بین رشتهای و افزایش همکاری میان سازمانهای مرتبط با جنگلداری، حیات وحش، کشاورزی، دامداری و سایر بخشهای مرتبط در سطح ملی است.[1]
به بیان ساده تعارض با حیات وحش زمانی ایجاد میشود که نیازهای حیاتی انسان و حیاتوحش از منابع مشترک، همپوشانی پیدا کنند و این مورد باعث خساراتی به انسان و حیات وحش میگردد.
نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
تعارض میان حیات وحش و زنبورداران چیست؟
امروزه نقش زنبور عسل در سلامت محیطزیست و گردهافشانی، همچنین تولید عسل به عنوان یک ماده غذایی و درمانی باارزش برکسی پوشیده نیست. انسانها از دیرباز پرورش زنبور عسل به منظور تولید عسل را فراگرفته و همچنان ادامه میدهند. حضور و تراکم کندوها در مناطق طبیعی میتواند تعارضاتی را میان انسان و حیات وحش ایجاد کند. خرس، تشی، سبزقبا و پرندگان زنبورخوار از جمله جانورانی هستند که به طور مستقیم از عسل و یا از خود زنبور تغذیه میکنند.
پرندگان زنبورخوار چگونه باعث خسارت به کندو میشوند؟
زنبورخوارها به طور طبیعی پرندگانی حشرهخوار هستند. آنها از انواع حشرات مانند قاببالان، سنجاقکها، بیدها و پروانهها، زنبورهای زرد و قرمز و زنبور عسل تغذیه میکنند. تراکم کندوها و حضور تعداد زیادی زنبور عسل در یک محدوده باعث میشود تا آنها بیشتر به سمت زنبورستانها جذب شده و زنبورهای عسل را شکار کنند و باعث کاهش جمعیت کندو و خسارت به زنبورداران شوند. در بعضی فصول شکار شدن ملکه میتواند خسارت بسیاری را به زنبورداران وارد کند. برخی افراد برای کاهش خسارات به کندوها، به روشهای غیراخلاقی از جمله استفاده از انواع سموم، تله و تیراندازی، دست به کشتار این پرندگان میزنند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم میتوانند باعث از بین رفتن سایر گونههای جانوری و تهدید محیط زیست شود.
زنبورداری فعالیتی شناخته شده در جهان است و به عبارتی بهرهبرداری از طبیعت محسوب میگردد. زنبور عسل هر چند در گردهافشانی گلها و شکوفه درختان میوه نقش موثر و حیاتی دارد اما خود میتواند با افزایش گردهافشانی گیاهان مورد علاقه و دارای شهد و گل بر روی فلور (تنوع گیاهی) منطقه تاثیرگذار باشد. اما این به این معنا نیست که هیچگونه فعالیتی در طبیعت انجام نشود بلکه بهربرداری باید به گونهای باشد که آسیب غیرقابل جبران به طبیعت وارد نگردد. از این رو پژوهشگران در تمام دنیا در تلاشند تا با احترام به جوامع محلی و زنبورداران راهحلهایی را پیشنهاد و ارائه کنند تا به کاهش تعارض و رضایت نسبی زنبورداران منجر شود.
راههای مبارزه با پرنده زنبورخوار، آیا میتوان از حمله پرندگان زنبورخوار به زنبورستانها جلوگیری کرد؟
هیچ آمار دقیق و قابل استنادی از تعداد زنبورهایی که توسط پرندگان زنبورخوار خورده میشوند وجود ندارد همچنین به طور صد در صد نمیتوان از فعالیت و حق طبیعی حیات وحش جلوگیری نمود و کشتار آنها نه تنها راه حل نامناسبی خواهد بود بلکه نظام طبیعت را برهم زده به طور غیرمستقیم بر فعالیتهای بشری اثر منفی دارد.
براساس تحقیقات پژوهشگران در اسپانیا افزایش فعالیت زنبورخواران بر کاهش فعالیت زنبورهای کندو موثر است اما تغذیه آنها از زنبورها به هیچ عنوان باعث مرگ کندو نخواهد شد و همواره نوزاد حشره در کندو به حیات خود ادامه میدهد. [2]
در دنیا پژوهش برای کاهش تعارض ادامه دارد و راهکارهای موثری ارائه میگردد.
پژوهشگران با تعامل با زنبورداران و نیز بررسی رفتار طبیعی پرندگان زنبورخوار چندین راهکار را معرفی و پیشنهاد میکنند. این راهکارها شامل: استفاده از انواع پرندهترسانها، فرفره و روبان رنگی، استفاده از بالن و بادکنک، دستگاههای فراصوت دورکننده زنبورخواران و…
به عنوان مثال با دقت به رفتار این گونه متوجه خواهید شد که این پرندگان دکلها و سیمهای برق را به عنوان جای نشستن ترجیح میدهند و کلونیهای آنها در دیوارههای رودخانهها وجود دارد بنابراین قرار دادن کندوها در چنین مکانهایی میزان شکار شدن زنبورها و خسارت را افزایش میدهد. وجود آب تازه و در دسترس در محوطه زنبورستان نیز مانع از دور شدن بیشتر زنبورها برای دسترسی به آب میگردد.
پژوهشگران اسپانیایی در مطالعه خود بیان میکنند که نصب سایبان برای کندوها و قرار دادن آب تازه و در دسترس در محوطه زنبورستان از میان راهحلهای موجود بیشترین و موثرترین تاثیر را بر کاهش شکار زنبورها توسط زنبورخواران دارد. این پژوهش نشان میدهد که خنک نگهداشتن کندو باعث میگردد تا زنبورها فقط به منظور جمعآوری گرده و گل از کندو خارج شده و کمتر مورد آسیب قرار بگیرند.
نمونههای اجرا شده از راهکارهای پیشنهادی
زنبورداری فعالیتی کاملا علمی است. شرکت در فعالیتهای آموزشی و مطالعه منابع خاص این رشته که توسط اساتید علم زنبورداری، کشاورزی و سایر پژوهشگران مرتبط گردآوری گردیده نیز میتواند در کاهش تعارض موثر باشد.
انتخاب محل زنبورستان براساس میزان گیاهان گلدار منطقه، کوچ کندوها، استفاده و عدم استفاده از تغذیه دستی زنبورها، فاصله زنبورستانها و توجه به تقویم زنبورداری از جمله این موارد است.
به عنوان مثال در صورت امکان کوچ دادن کندوها در با آغاز فصل تابستان به مناطق کوهستانی میتواند زنبورها را تا حدی از دسترس زنبورخواران محفوظ دارد چرا که این پرندگان کمتر در مناطق مرتفع زیست میکنند. با کاهش گرده و گل در مراتع، امکان بهرهبرداری از گیاهان گلدار در ارتفاعات همچنان وجود دارد و زنبورها برای دسترسی به شهد و گرده نیازی به دور شدن از کندو ندارند.
در این مطلب به صورت خلاصه به مبحث تعارض و پرندگان زنبورخوار پرداخته شده است. در آینده مطالب مرتبط بیشتری در اختیار علاقهمندان قرار خواهد گرفت.
[1] http://www.fao.org/forestry/wildlife/67288/en/
[2] https://www.researchgate.net/publication/327425502_European_bee-eaters_Merops_apiaster_and_apiculture_understanding_their_interactions_and_the_usefulness_of_nonlethal_techniques_to_prevent_damage_at_apiaries
زنبورخوار های ایران
زنبورخوارها با آن پر و بالهای رنگی و رفتارهای جذاب و صدای آشنایشان همواره مورد توجه پرندهنگرها و پرندهشناسان بودهاند. ایران میزبان 3 گونه از این خانواده است. 2 گونه از آنها یعنی زنبورخوار اروپایی و زنبورخوار گلوخرمایی مهمان بهار و تابستان اغلب مناطق کشورمان هستند. یک گونه دیگر یعنی زنبورخوار کوچک (سبز) بطور بومی و در طول سال در مناطق جنوبی ایران قابل مشاهده است. در این مطلب بیشتر در مورد این پرندگان خواهیم آموخت.
نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
زنبورخوارهای ایران
زنبورخوارها پرندگانی بسیار زیبا و خوشآبورنگ هستند. این پرندگان در مسیر طولانی مهاجرت خود بخشی از سال را در ایران سپری میکنند. زمستانها در آفریقا و تابستانها را در آسیا و اروپا زندگی میکنند.
در ایران 3 گونهی زنبورخوار اروپایی(معمولی)، زنبورخوار سبز(کوچک) و زنبورخوار گلوخرمایی مشاهده میشوند. این پرندگان در فصل حضور خود در ایران در سراسر نقاط کشور و در جمعیتهای بسیار بزرگ پراکنده شده و در عرصههای مختلف جغرافیایی حضور دارند.
یک زنبورخوار اروپایی در میان 3 زنبورخوار گلوخرمایی
جنس نر و مادهی زنبورخوارها شبیه هم هستند. زنبورخوار معمولی دارای اندازهی 29 سانتیمتر، زنبورخوار گلوخرمایی دارای اندازهی 30 سانتیمتر و زنبورخوار سبز به اندازه 25 سانتیمتر هستند.
زنبورخوارها در راسته سبزقباسانان (Coraciiformes) طبقهبندی شدهاند و نزدیکترین خویشاوندانشان سبزقبا، هدهد و ماهیخورکها هستند.
زنبورخوارها پرندگانی بسیار اجتماعی هستند. این پرندگان معمولا در دستههای بزرگ در حومه شهرها و باغات و زمینهای کشاورزی دیده میشوند. زنبورخوارها در زمان زادآوری با تشکیل کلونیهای بزرگ و لانهسازی در نزدیکی یکدیگر، دوران پرورش جوجهها را سپری میکنند.
زنبورخوار گلوخرمایی
رفتارشناسی پرندگان زنبورخوار
لانهسازی پرندگان زنبورخوار معمولا در نزدیکی رودخانهها و در دیوارههای بلند اطراف رودها بصورت حفر تونلهای طولانی در داخل دیوارهها یا در زمین انجام میپذیرد.
این پرندگان در هنگام تغذیه معمولا بصورت گروهی دیده میشوند. اطراف باغات و در نزدیکی مراکز تولید عسل در کمین حشرات و زنبورها مینشینند تا غذای خود را بیابند.
زنبورخوارها علاقه خاصی به نشستن بر روی خطوط انتقال برق دارند. هر زنبورخوار در طول روز حدود 250 زنبور میخورد. گونههای مختلف این خانواده علاوه بر انواع زنبور و مگس از پروانهها، سوسکهای بزرگ، یکروزهها، بهارهها (بافتهبالان)، موریانهها، راستبالان، آخوندک و سنجاقکها تغذیه میکنند.
در برخی از نقاط آفریقا دیده شده که زنبورخوارها بر روی گاومیشها یا هوبرهها نشسته و از حرکت این حیوانات که باعث پریدن زنبورها میشود برای دسترسی بهتر به شکار خود استفاده میکنند.
زنبورخوار کارماین شمالی بر روی هوبره کوری
زنبورخوارها پس از شکار زنبور ابتدا با کوبیدن آن بر روی جسمی سخت نیش آن را از بین میبرند. سپس در حالی که چشمانشان را برای محافظت بستهاند، زهر آن را تخلیه کرده و سپس آن را میخورند.
جالب اینکه این رفتار پیچیده از جمله رفتارهای ذاتی این پرندگان است. طبق تحقیقات مختلف، مشخص شده که زنبورخوارهای نابالغ که در اسارت نگهداری میشدهاند نیز این رفتار را نمایش میدهند.
وابستگی زنبورخوارها به زنبور و سایر حشرات و حضور زنبورها در مناطق گرمسیر باعث گردیده پرندگان زنبورخوار در اقلیمهای گرم زندگی کنند و اقدام به شکار و تغذیه و زادآوری نمایند.
زادآوری پرندگان زنبورخوار
زنبورخوارها در فصل زادآوری “تک همسر” بوده و اعضای جمعیتهایی که مهاجرت نمیکنند معمولاً سالها با یک جفت زادآوری میکنند.
پرنده نر در زمان جفتیابی و حتی پس از عمل جفتگیری بطور مرتب به پرنده ماده هدیه میدهد. این رفتار آنقدر تکرار میشود که بخش زیادی از انرژی پرنده ماده برای تولید تخم از همین هدیهها تامین میشود.
زنبورخوار گلوخرمایی
زنبور خوارها پرندگانی بسیار مفید برای کنترل جمعیت حشرات و کنترل آفات مختلف هستند. فقدان آنها یا کاهش جمعیتشان میتواند لطمات جبرانناپذیری به طبیعت و فعالیتهای کشاورزی وارد کند.
متاسفانه تعارض میان این پرندگان و پرورش دهندگان زنبور عسل در مناطقی از ایران باعث گردیده افرادی از سر ناآگاهی با روشهای مختلف اقدام به کشتن و یا زندهگیری این پرندگان سودمند نمایند. این در حالی است که با توجه به پراکنش این پرندگان، تعداد زیادی از کشورهای اروپایی نیز با این مشکل مواجه هستند. اما در این کشورها طرحها و راهحلهای پایداری زیادی برای رفع این تعارض انتخاب و اجرا کردهاند.
این تعارضات و تلفاتی که بر جمعیت زنبورخوارها در ایران تحمیل شده بر لزوم اجرای طرحهای آموزشی برای کندوداران و اجرای طرحهای حفاظت از این پرندگان سودمند، افزوده است.
ما در انجمن حفاظت از پرندگان آوای بوم در تلاشیم تا با آموزش و اطلاعرسانی در مورد این پرندگان زیبا و مفید، سهمی کوچک در حفظ امنیت این پرندگان در کشورمان داشته باشیم.
در ارتباط با پروژهی کنترل تعارض کندوداران و پرندگان زنبورخوار بیشتر بخوانید
