کبکها پرندگانی از خانواده قرقاول (Phasianidae)، که طول بدن آنها در حدود یک فوت (سیسانتیمتر)، وزنی در حدود یک پوند (نیمکیلوگرم) دارند. کبکها همه چیزخوار هستند. کبکها پرندگانی با اندازه متوسط و منقاری خمیده (دارای قوس) هستند که در زیستبومهای مختلفی همانند جنگلها و علفزارها زندگی میکنند.
نگارنده مقاله: علی زمانی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاههای انجمن را منعکس نمیکند.»
برخلاف شایعاتی که در مورد لانهسازی این پرندگان بر روی درختانی مثل درخت گلابی شنیده میشود، تمامی 56 گونه کبک، روی سطح زمین زندگی میکنند و به کمک پاهای کوتاه قدرتمند و پنجههای قویشان برای بهدست آوردن خوراک یا ساختن آشیانه، زمین را حفر میکنند. این خویشاوندان قرقاول، عموما سریع میدوند، اما اگر از دور خطری را احساس کنند، به سرعت به پرواز درمیآیند.
خوراک پرندگان بالغ از دانهها، برگها و بیمهرگان تشکیل میشود، در حالی که جوجهها بیشتر از حشرات تغذیه میکنند. برخی از گونهها همانند کبک چیل و کبک کوهپایه، فقط از گیاهان تغذیه میکنند. سرده (Genus) کبکها، از خانواده (Phasianidae) است که این خانواده شامل انواع کبکها، قرقاولها، بوقلمونها، فرانکولینها (دراج، جیرفتی،…) و بلدرچین دنیای قدیم میشود.
جفتگیری و تولید مثل
اگرچه استراتژی همسریابی در بین گونههای مختلف کبک، متفاوت است، اما همه اعضای این سرده، گرایش جفتگیری بهصورت تکهمسری دارند. کبکهای کوهپایه نر، پرندگان بومی شمال آمریکا، اروپا و خاورمیانه، با راه رفتن به دور جنس ماده و گرفتن ژستهای مختلفی همچون کشیدن یکی از بالها به روی زمین (همانند جارو)، جلب توجه میکنند. در آمریکای شمالی و اروپا، جنس ماده کبک چیل، مراسم خواستگاری را با تعظیم کردن به جنس نر، حرکت سریع سر به بالا و پایین و مالیدن گردن خود به گردن جنس نر شروع مینماید.
موقعی که زمان لانه ساختن فرا برسد، کبکهای ماده با تراشیدن خاک توسط پنجهها، حفرهای را در زمین ایجاد کرده و آن را با مواد گیاهی میپوشانند. در همین زمان، جنس نر در اطراف لانه و برای محافظت از آن حضور دارد. در برخی از گونهها مانند کبکهای کوهی اروپایی و کبکهای پاسرخ، مادهها در دو لانه متفاوت تخمگذاری میکنند تا شانس سالم ماندن تخمها از گزند شکارچیان بیشتر شود. جنس نر در یکی از لانهها بر روی تخمها مینشیند و آنها را گرم نگه میدارد و در همین زمان، جنس ماده از لانه دیگر حفاظت میکند.
معرفی پرنده:
سبزقبای هندی
حدود 23 روز بعد، جوجهها با چشمانی باز، بالهای پوشیده از کرکپرها و توانایی دویدن از تخم بیرون میآیند. جوجهها همه تواناییهای لازم برای فرار از شکارچیان زمینی همانند روباه را دارند. به عنوان مثال جوجههای کبکچیل، تنها چند ساعت پس از بیرون آمدن از تخم، میتوانند لانه را ترک کنند. پرندگان جوان معمولا پس از گذشت 15 روز میتوانند پرواز کنند و در 3 ماهگی به وزن دوران بلوغ خود میرسند. البته کبک جنگلی تاجدار (Crested Wood Partridge) در جنوب شرقی آسیا یک استثنا است، چون جوجهها به مدت حدود یک هفته در لانه میمانند و توسط والدین تغذیه میشوند.
وضعیت حفاظتی
37 گونه از 56 گونه موجود کبک در دنیا، توسط IUCN در رده کمترین نگرانی (LC) در نظر گرفته شدهاند. با این حال، جمعیت 43 گونه از آنها در حال کاهش میباشد. بهطور مثال، با اینکه کبک چیل در فهرست گونههای با رده کمترین نگرانی قرار دارد، در فاصله سالهای 1967-2010 و به دلیل استفاده از سموم کشاورزی (علفکشها و آفتکشها)، که میتوانند باعث آسیب رساندن به جوجهها شوند، تعداد این گونه در بریتانیا به میزان 91 درصد کاهش یافته است.
در استان سیچوان (Sichuan) چین، از گونه در خطر انقراض کبک سیچوانی، شاید تنها تعداد کمی در حدود 1000 فرد در حیات وحش باقی مانده باشد. این پرنده که در زیستگاه جنگلی زندگی میکند، بدلیل از دست دادن زیستگاه خود (بیشتر به دلیل چوببری غیرقانونی)، آسیب شدیدی دیده است.
کبک کوهپایه (Chukar)
در شمال آمریکا، کبکهای کوهپایه در بوتهزارهای واقع شده در ارتفاعات بالا در محدوده بین 1200-4000 متری زندگی میکنند. آنها معمولا در تپههای شیبدار و صخرهای با پوشش کم گیاهی (چمن)، یا در فلاتهای بایر و کویرهای با پوشش گیاهی کم مشاهده میشوند که در بیشتر این مناطق، پوشش گیاهی غالب، گیاه درمنه است که بخش مهمی از رژیم غذایی این پرندگان را تشکیل میدهد. کبکها معمولا در تابستانهای گرم، تمایلی برای دورشدن از منابع آبی ندارند.
افراد این گونه، بخصوص در فصل زمستان که بهصورت گروهی حرکت میکنند، بطور دائم و در گستره وسیعی جابهجا میشوند. در زمستانهای سردی که همراه با بارش شدید برف باشد، کبکها ممکن است برای یافتن خوراک، ریسک آمدن به مزارع کشاورزی یا شهرها را هم بپذیرند.
خوراک
همانطور که اشاره شد، کبکها از علوفههای روی زمین تغذیه میکنند و پرندههای بالغ بصورت عمده گیاهخوار هستند، در حالی که تغذیه اصلی جوجهها از حشرات است. در آمریکای شمالی، غذای مورد علاقه این پرندگان برگها و دانههای علفهای یکساله و چندساله، دانههای کاجپینیون و گلهای آفتابگردان است. در اواخر پاییز و زمستان برگهای سبز چمنها بخش بزرگی از رژیم غذایی آنها را تشکیل میدهد.
معرفی پرنده:
دم جنبانک ابلق
لانه سازی
کبکهای کوهپایه لانهشان را در کنار تخته سنگها, بوتههای دامنه کوه یا در زیر گیاهانی مانند درمنه پنهان میکنند. لانه این جانوران چاله کنده شده سادهای است که با علفهای خشک و پرهای سینه پوشیده شدهاست. یک لانه اندازهگیری شده در بریتیش کلمبیا (یکی از استانهای کشور کانادا)، دارای قطر خارجی حدود 20 سانتیمتر و عمقی در حدود 5 سانتیمتر بوده است.
مطلب مرتبط:
لانه سازی پرندگان
عملیات ساخت لانه معمولا توسط جنس ماده انجام میپذیرد، هرچند در طول فصل لانهسازی گاهی جنس نر هم جنس ماده را در ساخت لانه همراهی و کمک میکند.
حقایق مربوط به لانه:
اندازه کلاچ : 21-10 تخم
طول تخم: 4.8-3.7 سانتیمتر
پهنای تخم: 3.2-3 سانتیمتر
مشخصات تخم: از سفید کمرنگ تا نسکافهای، همراه با نقاط و لکههای ارغوانی، قرمز یا قهوهای مایل به زرد
شرایط جوجهها در زمان بیرون آمدن از تخم: پوشیده از کرک، چشمان باز، توانایی خروج از لانه و شروع تغذیه بلافاصله پس از خروج از تخم
کبک سیچوانی
کبک پا سرخ
رفتار
کبکهای کوهپایه بیشتر وقت خود را بر روی زمین میگذراند و تنها وقتی که تهدیدی احساس کنند، با مسافتهای کوتاه، پرواز میکنند. محتاط بودن و قدرت شنوایی بالا، به آنها توانایی کشیک دادن و مراقبت در برابر خطراتی که به آنها نزدیک شوند را میدهد و برای اعلام حضور شکارچیان زمینی و شکارچیانی که در بالای سرشان هستند، از صداهای متفاوتی استفاده میکنند. کبکها پرندگانی اجتماعی هستند و گروههای خانوادگی را به نام دسته تشکیل میدهند، که هر دسته میتواند از چندین خانواده تشکیل شده باشد.
بالغهای جفتگیری نکرده از هر دوجنس (نر یا ماده) نیز میتوانند دستههایی را تشکیل دهند. در زمان بروز خشکسالی، ممکن است بسیاری از افراد بالغ در تمام طول سال در این دستهها باقی بمانند و تنها تعداد اندکی از آنها برای زادآوری اقدام به جفتیابی نمایند.
رفتار شناسی پرنده:
اثرات جنگ بر حیاتوحش و پرندگان
نمایش خواستگاری برای جلب توجه جفت، اغلب توسط جنس نر و با اجرای چندین ژست یا رفتارهایی همانند کج کردن سر به یک سمت و به چپ و راست چرخاندن آن، نوک زدن به اشیاء، چرخیدن به دور جنس ماده و یا در برخی موارد پایین آوردن یک بال و کشیدن آن برروی زمین انجام میشود. معمولا پرنده نر بعد از اینکه کبک ماده تخمگذاری میکند او را ترک میکند، اگر چه درصد کمی از نرها همراه با گروه خانواده میمانند.
خطر انقراض
کبکهای کوهپایه در سال 1893 از پاکستان به ایالات متحده آمریکا معرفی شدند اما فقط تعداد کمی از آنها زنده ماندند. مابین سالهای 1970-1931 معرفی تعداد بیشتری از این پرنده در غرب آمریکا، به ایجاد جمعیت وحشی این پرنده در ده ایالت غربی آمریکا و بریتیش کلمبیای کانادا منجر گردید. بعد از این معرفی در قرن بیستم، این پرنده در 6 جزیره اصلی هاوایی، با موفقیت ساکن گردید. در حال حاضر این پرندگان بصورت معمول در غرب ایالات متحده و بریتیش کلمبیا مشاهده میشوند و جمعیت آنها در حد فاصل سالهای 2015-1968 و بر اساس سرشماری گونههای زادآور پرندگان در آمریکای شمالی، ثابت و پایدار مانده است. شمارشکنندگان پرندگان در حال پرواز، جمعیت جهانی زادآور این گونه را در حدود 9 میلیون فرد تخمین میزنند. میزان خطر انقراض این گونه از کبک، 6 از 20 است یعنی در حال حاضر جزو فهرست پرندگان در خطر انقراض قرار ندارد.
تجربههای خود از مشاهده کبک ها را با ما به اشتراک بگذارید. آیا زیستگاه کبک در نزدیکی محل زندگی شما واقع شده است؟
