یادداشت مترجم: برای علاقمندان به حیات وحش مشاهده آن­ها بسیار لذت بخش است. برخی حیوانات به خصوص در مناطق کویری شب فعال هستند بنابراین یافتن آن­ها در تاریکی شب بسیار هیجان انگیز خواهد بود اما چشمان ما بدون استفاده از نور در شب قادر به دیدن نیست بنابراین برای جستجوی حیات وحش ناگزیر به استفاده از چراغ قوه و نورافکن ها هستیم. با توجه به حساسیت خاص بینایی حیوانات به خصوص حیوانات شبگرد استفاده از نور تا چه حد در بینایی آن­ها اختلال ایجاد می­کند؟ احتمالا همه ما شاهد میخکوب شدن یک حیوان در برابر نور چراغ خودروها در جاده ها بوده ایم که متاسفانه گاهی منجر به تصادف جاده ای حیوانات و… می­شود. از این رو پیشنهاد می­دهند که هنگام مواجهه با حیوانات در حین رانندگی از تاباندن نور خیره کننده خودداری و با چراغ­های چشمک زن حیوان را متوجه عبور خودرو کنید یا در هنگام پرنده­ نگری و عکاسی نور تابیده شده در درختان و بوته ها برای یافتن حیوانات حتما متوجه جابه جایی دیگر موجودات شده اید همچنین مردمک­های بسته شده یک جغد زیر نور فلاش را دیده اید. قطعا این نوع نور بر روی بینایی حیات وحش تاثیر گذاشته گاهی منجر به کوری موقت یا حتی داِئم آن­ها خواهد شد. بنابراین باید به طور کامل از جستجوی شبانه، پرنده نگری و عکاسی در شب خودداری کنیم؟ قطعا خیر. پژوهشگران برای مطالعه در شب با توجه به ویژگی چشم حیات وحش از نور قرمز بهره می برند. متنی که در ادامه می­خوانید بخشی از تجربیات ریچار جکسون عکاس حیات وحش است که به عنوان علاقه اصلی به عکاسی از پستانداران و پرندگان شبگرد می­پردازد. متن اول مربوط به پایش حیوانات است که هنگام پرنده نگری و عکاسی مورد استفاده قرار می­گیرد و بخش دوم به طور اختصاصی به عکاسی پرداخته، هرچند شاید استفاده از تمامی امکانات عکاس در این مقاله برای ما مقدور نباشد اما توجه به زاویه نورپردازی و توضیحات ارائه شده بسیار مفید و با هر امکاناتی قابل استفاده هستند.

یاسمین یوسفی تودشکی

کارشناس محیط زیست – عکاس حیات وحش

منبع: www.owlphotographer.com

جستجو و یافتن حیوانات شبگرد

جستجو در شب خیلی متفاوت از جستجو در طول روز است. در شب برای یافتن حیوانات به حس شنوایی و بینایی همراه با نور مصنوعی متکی هستیم. حیوانات شبگرد نسبت به ما بسیار حساس ­تر هستند و قبل از دیده شدن از حضور ما آگاه می­شوند. من غالبا از طریق صدا یا سروصدایی که هنگام حرکت ایجاد می­کنند حیوان را پیدا کرده سپس از طریق درخشش چشم­هایش آن را می یابم.

روش­های جلب و جذب حیوانات در شب

تعدادی از حیوانات با پخش صدا یا صدای سایر گونه­ ها جلب می­شوند. صداهای ضبط شده اغلب توسط عکاسان برای بررسی جغدها استفاده می­شود و من در مکان­های جدید برای جستجوی جغدها از این روش استفاده می­کنم. پخش صدا اگر عاقلانه مورد استفاده قرار نگیرد برای حیوانات می­تواند استرس ­زا باشد استفاده عمومی از آن را توصیه نمی­کنم. در طول فصل تولید مثل از پخش صدا نزدیک آشیانه ها باید خودداری شود. جغدها به شدت قلمرو طلب هستند اشتراک محل زندگی آن­ها برای عکاسان دیگر در شبکه های اجتماعی مطمئنا برای آن­ها آزار دهنده خواهد بود.

همچنین بخوانید: کدهای اخلاقی و باید ها و نباید های پرنده نگری!

بینایی در حیوانات و پرندگان

بینایی احساس پیچیده ­ای شامل ارسال سیگنال­ هایی از چشم است که توسط مغز تفسیر می­شوند. شبکیه در پشت چشم شامل دو نوع از سلول­های گیرنده نور به نام­های مخروطی و استوانه ­ای است. سلول­های مخروطی فقط در محیط ­های پر نور و استوانه ای در محیط­های کم نور کار می­کنند. چشم حیوانات روزگرد و همینطور انسان­ها داری سلول­های مخروطی غالب هستند که درک عالی از رنگ با حدت بینایی بالا در نور روز را امکان­پذیر می­کنند. اغلب حیوانات شبگرد چشم­هایی با سلول­های مخروطی نسبتا کم و تعداد بیشتری سلول استوانه ای دارند که در نور کم دید عالی اما در طول روز دید نسبتا ضعیفی دارند.

چندین نوع مخروط وجود دارد که حساسیت هرکدام نسبت به طول موج­ها متفاوت است. مغز، رنگ را می­بیند و نه چشم­ها و این کار را با ترکیب سیگنال­های هر مخروط ، کاری مشابه با مخلوط کردن رنگ­های اصلی برای رسیدن به تمام رنگ­های رنگین کمان انجام می­دهد. پستانداران دارای 2-3 نوع مخروط هستند درحالیکه پرندگان، خزندگان و ماهی­ها دارای 4 عدد هستند که ادراک رنگ بهتر و امکان دید ماورا بنفش را برای آن­ها فراهم می­کند.

دیاگرام زیر حساسیت به رنگ سه نوع سلول مخروطی را در چشم انسان نشان می­دهد:

بیشتر حیوانات از جمله انسان­ها فقط یک نوع گیرنده استوانه ای دارند که دارای حساسیت نزدیک به 505 نانومتر(Cyan Color)هستند و عملا هیچگونه حساسیتی به طول موج­های بیشتر از 650 نانومتر(قرمز) ندارند مهمترین پیامد این امر برای مشاهده حیوانات شبگرد این است که چراغ قرمز به دید آن­ها در شب صدمه ­ای نمی­زند و هنگام روشنایی با چراغ قرمز فعالیت طبیعی خود را ادامه می­دهند.

چشم انسان سه نوع مخروط دارد: Blue S-cones/Green M-cones/Red L-cones. حیوانات شبگرد Red L- cones را ندارند و به همین دلیل به نور قرمز بی تفاوتند.

در نور خیلی کم سلول­های مخروطی کارآیی ندارند و مغز فقط سیگنال سلول­های استوانه ای را دریافت می­کند که دید عالی در نور کم را برای حیوانات ممکن می­سازد. با این وجود تنها یک نوع گیرنده استوانه ای در چشم­های ما وجود دارد با این معنی که هیچ درک درستی از رنگ در نور کم برای ما وجود ندارد به همین دلیل نمی­توانیم رنگ را در طول شب حتی با وجود ماه کامل مشاهده کنیم.

نمودار زیر حساسیت طیفی استوانه ها در چشم انسان (400-600nm)را نشان می­دهد و نشان می­دهدکه چرا گیرنده­ های استوانه­ ای نسبت به نور قرمز (620-680mm) حساسیتی ندارند. اهمیت این امر در این است که می­توانید بدون ایجاد اختلال در بینایی و یا مزاحمت از نور قرمز برای تماشای بیشتر حیوانات استفاده کنید. با این حال اگر نور به سمتشان هدایت شود اکثر آن­ها می­توانند رنگ قرمز را ببینند زیرا چشم­های آن­ها دارای مخروط­ های حساس به رنگ قرمز است.

نور سفید

نور سفید برای پیدا کردن حیوانات بسیار عالی است اما برای مطالعه رفتار موجودات شب فعال یا مشاهده آشیانه جغدها مناسب نیست. نور سفید این مزیت را دارد که می­توانیم رنگ واقعی درخشش چشم حیوان را ببینیم که می­تواند از راه دور برای شناسایی مفید باشد. در طول تعطیلات در بورنئو متوجه حضور موجودی در کف جنگل جایی که هتل محل اقامتم قرار داشت شدم و با کمک چراغ قوه LED چشم­ های آبی زیبایش را پیدا کردم یک Mouse Deer بود نه خیلی بزرگتر از یک خرگوش. نور سفید می­تواند باعث کوری موقت حداقل حدود 10 دقیقه در شب شود. در این مدت حیوان ممکن است شکار شده یا از غذا خوردن باز بماند.

نور قرمز

سلول­های استوانه ­ای حساس به قرمز نیستند بنابراین برای جستجوی شبانه هدلایت­ ها با نور قرمز ایده آل هستند. چراغ­های قرمز بینایی حیوانات و شما را در شب مختل نمی کنند LED مورد علاقه من در زیر شامل: یک عدسی، لامپ 3 وات LED و محدود کننده جریان، کلید و باتری قابل شارژ 7/3 ولت است. می­توان آن را به سه پایه وصل کرد پرتو آن نیز می­تواند متمرکز یا پخش شود تا بتوان پهنا و میزان روشنایی را کنترل کرد. عیب اصلی چراغ قرمز این است که همه چیز به رنگ قرمز دیده می­شود.

با نور قرمز شما قادر به تماشا و عکاسی از حیوانات شبگرد هستید که به طور طبیعی رفتار می­کنند. عکس زیر از آشیانه جغد Powerful owl با تنظیمات 1/3sنوردهی، f6.3 و ISO 6400 و نورپردازی با هدلامپ گرفته شده است. من سال­ها این آشیانه را با چراغ قرمز مشاهده می­کردم و جغد ها همیشه بدون نگرانی از حضور من آگاه بودند. پرنده بالغ از حفره لانه در تاریکی خارج شد و مدت کوتاهی بعد با یک Ringtail possum برگشت تا جوجه­ های خود را تغذیه کند اگر از نور سفید استفاده می­شد در مدتی که من آن­ها را تماشا می­کردم به لانه بر نمی­گشت یا به ­طور کلی لانه را ترک می­کرد.

پیاده ­روی در شب برای یافتن پرندگان و حیوانات

لباس آستین بلند، شلوار بلند، کفش ساقه ­دار از شما در برابر خراشیدگی، بریدگی و نیش حشرات در هنگام پیاده ­روی بین بوته ­ها محافظت می­کند. من ترجیح می­دهم در امتداد مسیر بوته­ ها حرکت کنم به این دلیل که می توان به سرعت حرکت کنید و احتمالا حیوانات بیشتری را خواهید دید. بسته به آب ­و ­هوا و مکانی که در آن قدم می­زنم ممکن است لوازم اضافی، غذا، کمک­های اولیه­، دفع کننده حشرات و چیزی برای نشستن را همراه ببرم. حمل لوازم غیرضروری راه رفتن را مشکل می­کند بنابراین فقط لوازم ضروری را حمل می­کنم. حرکت در امتداد بوته ­ها بسیار مفید است و معمولا حیوانات بیشتری را پیدا می­کنید وقتی تنها هستید حواستان بیشتر جمع است با اینحال همیشه باید آماده باشید. در تاریکی بینایی و حس موقعیت­یابی ضعیف عمل می­کند، به آسانی از مسیر منحرف شده و امکان سقوط کردن وجود دارد.

وقتی در شب تنها بیرون میروم:

• به کسی میگویم کجا میروم و چه زمانی برمیگردم.
• موقعیت دقیق من را همیشه بدانید و اگر مطمئن نیستید منتظر بمانید تا کارم آنجا تمام شود.
• در مسیر بمانید مگر با منطقه آشنایی داشته یا دستگاه موقعیت یاب همراه داشته باشید.
• وقتی خارج از مسیر هستم همیشه نگاه میکنم که قدم هایم را کجا میگذارم تا از افتادن جلوگیری کنم.

مطلبی که خواندید، در ارتباط با نحوه ی یافتن حیوانات شبگرد و پرندگان شب فعال بود. اما این فقط بخش اول این مقاله بود! در بخش دوم، به این میپردازیم که چگونه از حیوانات و پرندگان در شب عکاسی کنیم. بخش دوم مطلب: عکاسی از حیوانات و پرندگان شبگرد

بسیاری از حیوانات و پرندگان مهاجرت می‌کنند تا از شرایط نامطلوب آب و هوایی و کمبود غذا دور گردند. بعضی از پرندگان مهاجر ، مسافت کوتاهی را طی می‌کنند، درحالی که گونه‌های دیگر پرنده ها هزاران کیلومتر از محل تولید مثل خود دور می‌شوند. مهاجرت مختص پرندگان نبوده و ممکن است در بسیاری از موجودات دیگر مانند پستانداران،ماهی ها و حشرات و.. دیده شوند. گونه‌های زیادی از قبیل خفاشها، بیزونها ،نهنگها، کوسه ها، گوزنها، غازها، دلفینها، مارهای آبی، فیلها، قورباغه ها، شته ها، بلبلها، شاهینها، ماهی ها و بسیاری از گونه های پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجرت می کنند. تخمین زده می شود که هر ساله حدود 50 میلیارد قطعه پرنده در کره زمین مهاجرت می کنند. سفری خسته کننده که با تغییراتی در وزن، رژیم غذایی، فیزیولوژی و رفتار پرندگان همراه است. مهاجرت پرندگان احتمالا پر رمز و راز ترین رفتار این جانداران است. راز مهاجرت پرندگان و دلیل یا دلایل مهاجرت در پرندگان هنوز به طور کامل شناخته نشده است. مشاهده پرندگان مهاجر تالاب های ایران از زیبایی های طبیعت کشور است که از پتانسیل های پرنده نگری در ایران محسوب میگردد. برای پرنده نگری در تالاب های کشور بهتر است در ابتدا دانش خود را در زمینه ی پرندگان ایران و پرنده نگری و مهاجرت پرندگان به ایران در زمستان افزایش دهید.

اشکال مختلف مهاجرت پرندگان :

همه مهاجرت ها در پرندگان از طریق پرواز صورت نمی گیرد، برخی گونه‌ها مانند پنگوئن‌ها ممکن است از طریق شنا کردن یا پیاده روی مهاجرت کنند. برخی پرندگان مهاجر مانند بادخورک‌ ها و اغلب سسک‌ ها شب ها مهاجرت می‌کنند و روزها برای تجدید قوا در محل جدید مشغول تغذیه می شوند. پرندگانی نظیر درناها بطور دسته جمعی و بصورت 8 پرواز میکنند. طولانی ترین مسیر مهاجرت در پرندگان متعلق به پرنده‌ای است به نام پرستوی دریایی قطبی ، این پرنده قهرمان پرواز بوده و هرساله مسافتی حدود 24هزار کیلومتر از قطب شمال تا قطب جنوب را طی می‌کند. رکورد دار بیشترین زمان پیوسته پرواز، بادخورکها هستند آنها ممکن است چند ماه در آسمان درحال پرواز باشند و جایی فرود نیایند.
((گیلانشاه حنایی)) را می توان رکورد‌دار بیشترین مسیر طی شده به طور پیوسته و بدون استراحت بر روی کره زمین دانست.

مسیرهای اصلی مهاجرت پرندگان در ایران در زمستان و بهار :

حدود 340 گونه از پرندگان ایران مهاجر می‌باشند که حدود 100 گونه از آنها مهاجر عبوری از کشور ما می باشند. در ایران چند مسیر مهاجرتی کلی در پرندگان دیده می شود:

الف) مسیر شمال به جنوب یا مسیر مهاجرت پرندگان از سیبری که توسط بسیاری از گونه های مهاجر هر ساله اتفاق می افتد، نمونه این گونه مهاجر را می‌توان در جغد تالابی دید که هر ساله پاییز به کشور ما آمده و تا مناطق جنوبی کشور پراکنش می یابد.

ب)مسیر شمال شرقی به جنوب غربی، که غالب پرندگان مهاجر ایران را شامل می شود. برخی از این گونه‌ها تا آفریقا پیشروی میکنند. نمونه بارز این گونه مهاجر را در بلبل خالدار، سبزه قبا و بلدرچین و.. مشاهده کرد.

ج)مسیر شمال غربی به جنوب شرقی:که تعداد نسبتاً کمی از گونه های ایران را شامل می‌شود: زرده پر سر سیاه، مگس‌گیر سینه سرخ، زرده پر سر خاکستری

مهمترین زیستگاه های پرندگان مهاجر در ایران :

ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی، پستی ها و بلندیها و شرایط اقلیمی ،تالابهای دائمی و موقت بسیاری دارد. زیستگاههای تالابی از مهمترین زیستگاه های پرندگان مهاجر در جهان هستند در ذیل به چند مورد از بهترین زیستگاههای پرندگان مهاجر در ایران اشاره می‌کنیم:

– پرندگان مهاجر تالاب انزلی:

از مهمترین مناطقی است که بهترین شرایط را برای گذران زمستان پرندگان مهاجر فراهم می‌سازد. تنوع پوشش گیاهی تالاب سبب جلب و جذب پرندگان به سمت تالاب شده و تاکنون حدود 243 گونه پرنده‌ آبزی و خشکی‌زی در این تالاب مشاهده شده است.

– مهاجرت پرندگان به تالاب میانکاله:

تالابی با اهمیت بین المللی است که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. هرساله در فصل پاییز این تالاب پذیرای صدها هزار پرنده همچون: فلامینگو، باکلان، قو، پلیکان، مرغابی و عقاب دریایی دم سفید است.

• پرندگان مهاجر دریاچه ارومیه :

دریاچه ارومیه پذیرای بزرگترین کلونی های تولید مثلی فلامینگو در ایران و پلیکان سفید است. دریاچه ارومیه زیستگاه زمستان گذرانی گروههای آبزی از مرغان آبزی (به ویژه اردكها و مرغان دراز پا) است.از گونه های درمعرض تهدید در حوزه اکولوژیکی دریاچه ارومیه می توان به باکلان بزرگ، اردک بلوطی، غاز پیشانی سفید کوچک، خروس کولی دشتی، عروس غاز، میش مرغ، اردک مرمری، متای پاسرخ، اردک سرسفید، دلیجه کوچک نام برد.

– پرندگان مهاجر منطقه حفاظت شده حرا :

تاکنون حدود 203 گونه در این منطقه گزارش شده است. این ذخیره‌گاه در سراسر سال برای پرندگان زیستگاه مهمی بوده و از مکانهای مهم زادآوری اگرت ها، حواصیل ها، پرستوها و گلاریول ها، حواصیل هندی، سلیم خرچنگ خوار، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، فلامینگو، سلیم خواران، حواصیل بزرگ، گیلانشاه خالدار، پلیکان پا خاکستری، پلیکان سفید، لک لک سیاه، عروس غاز و پرندگان شکاری مانند عقاب شاهی، بحری و شاهین در فصل تابستان، پاییز و زمستان به شمار می‌رود.

– پرندگان پارک ملی کویر:

پرندگان مهاجر

پارک ملی کویر دارای اقلیم خشک و بیابانی است و بیشتر بارندگی آن در ماههای آبان تا اردیبهشت صورت می گیرد. هرساله پرندگان مهاجری چون فلامینگو، آنقوت،سرسبز و خوتکا به اب بندهای این منطقه می آیند. پرندگان پارک شامل کبک، تیهو ، زاغ بور، هوبره، انواع گنجشک، سهره، چکاوک، پرستو و انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب طلایی، سنقر، سارگپه، شاهین، بحری و دلیجه است. پارک ملی کویر تنها زیستگاه زاغ بور ایرانی است.

جمع بندی:

مرغ دریایی نامی آشنا به گوش همه ی ماست. اما آیا میدانید مرغ دریایی اصلا وجود خارجی ندارد؟ این اسم نامی است بومی که به تمام پرندگان سفید رنگ قابل مشاهده بر فراز ساحل داده میشود. در واقع اغلب پرندگانی که ما به اسم مرغ دریایی میشناسیم، کاکایی هستند و از میان کاکائی هایی که میبینیم، اغلب آن ها کاکائی سر سیاه کوچک اند! از کاکایی سر سیاه کوچک بیشتر بدانیم و با این پرنده آشنا شویم. قطعا با شناخت بیشتر این پرنده، از مشاهده ی آن حین پرنده نگری بیشتر لذت خواهیم برد.

جست و جو کاکایی ها برای غذا بر روی آب

عکاس: پگاه میرزایی

شاید وقتی که به محل کار یا برای تفریح بـــه نواحـــی ساحلی اعم از‌رودخانه‌ها و دریاچه های دور و‌نزدیک شهر خود تشریف می‌برید دسته‌ای از مرغان دریایی پر هیاهو را دیده باشید. اینها مرغان دریایی نیستند و برای خودشان نام دارند. این پرندگان کاکایی نام دارنــــد که با شوق و‌حرارت در حال جست و جوی غذا در هر مسیل و رودخانه‌ای هستند. یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجمع این پرندگان در‌کشور، پل چشمه کیله در شهر تنکابن و پل نادری بر روی رود کارون در شهر اهواز است.

• 

  کاکایی سر سیاه کوچک در کنار پرچم ایران

رژه زیر پرچم کاکایی های سر سیاه کوچک و جوان

عکاس: حمید جباری

کاکایی سر سیاه کوچک بــــه انگلیســـی (Black-headed Gull) جزء کاکایی‌های به نسبت کوچک و معمول ترین نوع کاکایی است که در قاره اروپا و آسیا و سواحل شرقی و شمال غربی آمریکا و‌کانادا و شمال و مرکز آفریقا یافت می‌شود. این کاکایی دارای جمعیت زیادی است که در شرق و شمال اروپا به صورت بومی و غیر مهاجر زیست می‌کند و در پاییز و زمستان از عرض های شمالی یعنی کشورهای شمال و شرق اروپا مثل استونی و‌انگلستان مسافت های سه تا پنج هزار کیلومتری را برای رسیدن به نقاط مختلف کشورمان ایران طی می‌کند. مهاجرت آنها گروهی و در جمعیت های زیاد است و‌عبور آنها از مناطق شهری و مسکونی در فصول سرد سال چشم نواز است. جالب اینجاست که کاکایی سرسیاه کوچک یا‌یوریکامومه (به ژاپنی) در سال ۱۹۶۵ میلادی در‌جایگاه پرنده، نماد شهر توکیو انتخاب شد. همچنین یکی از خطـــوط قطـــار توکیو به نــام خط یوریکامومه به نام این پرنده نامگذاری شده‌است.

اجتماع کاکایی های سرسیاه کوچک

عکاس: حمید جباری

کاکایی سرسیاه کوچک به طور معمول در طول ساحل، در لنگرگاه‌ها، در مسیر رودخانه‌ها، کنار دریاچه‌ها و گاهی در کشتزارها و دور از آب‌های وسیع حتی در مراکز دفن زباله دیده می‌شود. طول این پرنده ۳۸ سانتی‌متر است که وزن آن به 280 گرم می‌رسد. منقار و پاهای این پرنده به رنگ قرمز است. علامت مشخصه این پرنده تغییر رنگ سر و سفید شدن آن و وجود نقـــاط سیاه در طول زمستان است درحالی که در فصل بهار و‌تابستان سر آنها رو به سیاه شدن می کند و این امر به دلیل جذاب تر شدن آنها در فصل زادآوری‌است. در دو تا سه سالگی بالغ می‌شوند و طول عمر به‌نسبت زیادی دارند و به طور متوسط 12 سال عمر می‌کنند، اما طول عمر آنها تا 33 سال نیز می‌رسد. حتی یک نمونه کاکایی سرسیاه کوچک 63 ساله نیز تا به‌حال ثبت شده است. این پرنده همه چیز خوار بوده و از زباله تا ماهی و‌حتی میوه تغذیه می‌کند. در بیشتر شهرهای کشور دیده می‌شود و مردم عزیز به رسم مهمان نوازی از این پرندگان با تکه های نان و پفک پذیرایی می‌کنند در حالی که تکه‌های نان با جذب آب بزرگ شده و در برخی موارد سبب خفگی و تلف شدن این

پرندگان مسافر و خسته از‌راه می شوند. بهترین راه تغذیه کاکایی ها، خرید مقـــداری ماهی کیلکا و هدیه دادن آن به پرندگانی است که انرژی و جنب و جوش را با پروازهای گروهی و زیبا و جیغ‌هـــای تیز و کوچک خود به شهــــر ما می‌آورند.از امروز با دقت بیشتری به مرغان دریایی نه کاکایی‌هایی که در دریاچه ها یا رودخانه های شهرمان پرواز می‌کنند نگاه کنیم و از دیدن آنها لذت ببریم.

کاکایی سرسیاه کوچک در شکل تابستانه

نگارندگان: حمید جباری و پگاه میرزایی

کلمه تالاب از نظر لغوی معادل wetland (اراضی خیس) به کار برده شده است هنوز به طور کامل تعریف جامعی که بیانگر تمام اختصاصات مربوط به تالاب باشد انجام نگرفته است اما تمام تعاریف در یک موضوع دارای وجه اشتراک هستند و آن هم وجود آب و خاک اشباع است. پرندگان آبزی که در مناطق تالابی روسیه تولید مثل کردند با شروع فصل پاییز به تالاب های جنوبی ایران مهاجرت می کنند و بعضی از آنها برای تمام مدت زمستان در تالاب های ایران باقی مانده که در واقع زمستان گذرانی می کنند بعضی دیگر از پرندگان با شروع سرمای فوق العاده در تالاب های ایران توان ماندن نداشته لذا به مناطق تالابی آفریقا مهاجرت را ادامه می دهند.

با گرم شدن هوا در نواحی جنوبی دوباره بازگشت مهاجرتی را شروع و تا اوایل بهار خود را به مناطق تخم گذاری می رساند. تخم گذاری گونه های اندک از این پرندگان در ایران انجام گرفته ولی اکثریت آنها به نواحی تالابی و دریاچه های شوروی برای تولید مثل مراجعه می نمایند. علت اصلی توقف و حتی تولید مثل پرندگان در تالاب های ایران منابع غذایی مناسب برای تغذیه آنها است. علاوه بر پرندگانی که به طور مستقیم آبزی بوده و غذای¬شان را از پوشش های گیاهی روی سطح آب یا زیر آب به دست می آورند عده فراوان دیگری از پرندگان نیز وجود دارند که کنارآبزی بوده و تغذیه عمده آنها از انواع اردک ها یا موجودات دوزیست کنار آب است. بنابراین تالاب ها از حیاتی ترین زیستگاه های پرندگان آبزی و کنار آبزی از قبیل انواع اردک ها، غازها، فلامینگوها، پلیکان ها، حواصیل ها، آبچلیک ها و غیره بوده که برای آشیانه سازی، تغذیه و پناهگاه آن مناطق را مورد استفاده قرار می دهند. تا قبل از دهه ۷۰ میلادی تالاب ها به عنوان مناطق غیر مفید و محجور شناخته می شدند و در همه کشورهای جهان تبدیل تالاب و خشک کردن آن و تبدیل به کاربری دیگر در دستور کار تمام کشورها بود، بنابراین خیلی از تالاب های مهم جهان از بین رفتند.

کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالاب های بین المللی

در سال 1971 کنوانسیون بین المللی حفاظت از تالاب ها و پرندگان مهاجر در شهر رامسر ایران شکل گرفت. در این کنوانسیون کشورهای شرکت کننده با علم به همبستگی انسان با محیط¬زیست و با توجه به کارکردهای ارزشمند تالاب ها به عنوان تنظیم کننده رژیم آب و همچنین به عنوان زیستگاه گیاهان، جانوران و پرندگان آبزی و مهاجر و با اعتقاد به این که تالاب ها از نظر اقتصادی، فرهنگی، علمی و تفریحی منابع مهمی هستند که انهدام آنها جبران ناپذیر است، با هم متعهد شدند تا با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب های شاخص را افزایش دهد و تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب ها را فراهم کنند.
کنوانسون رامسر تاکنون 169 کشور متعهد با ثبت 2331 تالاب با وسعت بیش از 2 میلیون کیلومتر مربع داشته است. ایران دارای 250 تالاب است که تاکنون ۲۴ تالاب خود را با وسعت حدود یک و نیم میلیون هکتار در فهرست تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسانده است. از این تعداد 7 تالاب در کرانه های دریای خزر 6 تالاب در سواحل خلیج فارس و دریای عمان و ۱۱ تالاب داخلی در استان های غیر ساحلی قرار دارند. در ادامه به معرفی تالاب های بین المللی ایران و گونه های شاخص پرندگان آن اشاره می کنیم:
1- دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی، دریاچه آب شور که زیستگاه جوجه آوری فلامینگو و زیستگاه زمستان گذران گونه های مهاجر نظیر پلیکان سفید و پلیکان خاکستری است.
2- تالاب شادگان خورالامیه و خورموسی در خوزستان، مجموعه ای از تالاب های شور و لب شور که محل زمستان گذرانی و جوجه آوری پرندگان مختلف از جمله اردک مرمری، تنجه، گیلانشاه، فلامینگو و اردک سرسفید است.
3- تالاب نی ریز و کمجان در فارس، نی ریز دریاچه بزرگ آب شور و کمجان مرداب آب شیرین زیستگاه زمستان گذرانی و جوجه آوری اردک ها، غازها و درناها است.
4- تالاب خورخوران در هرمزگان، با آب کم عمق و شور که محل جوجه آوری حواصیل ها و بوتیمارها است.
5- شبه جزیره میانکاله خلیج گرگان و آب بندان لپو زاغمرز در مازندران، خلیجی و جدا شده از دریا که زیستگاه زمستان گذران و عبور پرندگان مهاجر نظیر فلامینگو سلیم و تلیله است.
6- خلیج گواتر و حور باهوکلات در سیستان و بلوچستان، تالابی مصبی در پایین دست رودخانه سرباز که محل زمستان گذرانی حواصیل ها و باکلان ها است.
7- انتهای جنوبی هامون پوزک در سیستان و بلوچستان، دریاچه آب شیرین که زیستگاه پرندگان مهاجر و زمستان گذرانی کاکایی، باکلان، حواصیل و اگرت است.
8- هامون صابری و هامون هیرمند در سیستان و بلوچستان، دریاچه آب شیرین تقریبا دائمی که زیستگاه زمستان گذران پرندگان مهاجر نظیر اگرت، چوپا، خروس کولی، فالاروپ، سلیم، گیلانشاه دم سیاه، آبچلیک و فلامینگو است.
9- تالاب گاوخونی در اصفهان پایین دست زاینده رود قرار گرفته و محل زمستان گذران پرندگان مهاجر از جمله فلامینگوها است.
10- تالاب گمیشان در گلستان، کولاب ساحلی در جنوب خزر که از دریا جدا شده و توسط آب دریا لبریز می شود زیستگاه پرندگان مهاجر از جمله پلیکان خاکستری است.
11- دریاچه پریشان و دشت ارژن در فارس، دریاچه آب شیرین که توسط چشمه ها و رودهای فصلی تغذیه می شود محل تخم گذاری و زمستان گذرانی گونه های مختلف نظیر کفچه نوک، بوتیمار، طاووسک، درنا و چنگر است.
12- آب بندان فریدونکنار، ازباران و سرخ رود در گیلان، که به همراه شالیزار های اطراف در جلب پرندگان مهاجر اهمیت دارد درنای سیبری گونه نادر و در معرض انقراض در این تالاب مشاهده شده است.
13- مصب رودخانه های شور و شیرین میناب در هرمزگان، بسترهای گلی ساحل های شور و مانگرو که از نظر حضور پرندگان مهاجر و زمستان گذران حائز اهمیت است
14- دریاچه های شورگل یادگارلو و درگه سنگی در آذربایجان غربی، شورگل دریاچه آب لب شور یادگارلو دریاچه آب شیرین و درگه سنگی دریاچه کم عمق با پوشش گیاهی که محل زمستان گذرانی پرندگان مهاجر است.
15- تالاب انزلی در گیلان، که از دریا جداست و توسط رودخانه ها

نگارنده ی مطلب: هانیه نیلفروشان

تالاب گاوخونی