“آب باز شد، پرنده ها برگشتند”؛ توهمی که خطرناک است!

پرنده های مهاجر منتظر مدیریت غیر اصولی و غیرمحیط زیستی ما نمی مانند تا هر زمان رودخانه باز بود برگردند!

زاینده رود یک ایستگاه و استراحتگاه بین راهی از شمال به جنوب است. با خشک کردن زاینده رود پل ارتباطی در مسیر مهاجرت پرندگان را از بین می بریم. بسیاری از پرندگان مهاجر در مواجهه با زاینده رود خشک تلف می شوند و برگشتی برای آن ها وجود ندارد.

آنچه باید به آن توجه داشت این است که پرندگان مهاجر و نوع مهاجرت آن ها در یک طیف قرار می گیرد. از یک سو پرندگانی هستند که به صورت انتخابی مهاجرت می کنند و از سوی دیگر پرندگانی که به صورت ژنی مهاجرت می کنند. پرندگانی با مهاجرت انتخابی، زمانی که رودخانه یا تالاب یا …. خشک شود به جستجوی محل بعدی می پردازند، اگر محلی که پیدا می کنند خشک نشود می مانند. سمت دیگر طیف، پرندگان با مهاجرت ژنی بر اساس زمانبندی و مسیر مشخص مهاجرت می کنند. اغلب پرنده ها بین دو سر این طیف قرار دارند.

 

پرندگانی که مسیر و زمان مهاجرتشان مصادف با خشکی زاینده رود می شود در بسیاری از موارد تلف می شوند. این پرنده ها طبق زمانبندی قبلی وارد زاینده رود می شوند و اگر نتوانند منبع آب جایگزینی نظیر رود یا تالاب فصلی پیدا کنند، از بین می روند. مسئله ای که اهمیت دارد میزان ذخیره ی چربی این پرنده ها در مسیر مهاجرت است، آن ها به میزانی چربی ذخیره می کنند تا به مقصد بعدی برسند و وقتی با مقصد خشک شده روبرو می شوند برای یافتن مقصد جدید با کمبود چربی مواجه شده و دچار مشکل می شوند.

وقتی زاینده رود به صورت دوره ای باز و بسته می شود باعث افزایش تلفات پرنده ها می شود. همزمانی باز بودن زاینده رود با زمان ورود پرندگان مهاجر باعث ماندن این پرنده ها در رودخانه می شود. زمانی که بعد از مدتی جریان آب رودخانه قطع می شود بسیاری از این پرنده ها تلف می شوند. بعد از این بسته شدن و خشکی، با جاری شدن مجدد آب، پرنده ها بر نمی گردند.

حدود 10 درصد پرندگان مهاجری که به زاینده رود می آیند تا پایان زمستان می مانند و زمستان گذاری آن ها نیز در زاینده رود است اما حدود 90 درصد پرندگان مهاجر فقط برای استراحتی کوتاه، موقتی و بین راهی زاینده رود را انتخاب می کنند و بعد از آن به محل بعدی می روند و خشکی زاینده رود در همان مدت کوتاه حضور آن ها باعث می شود نتوانند به مسیر مهاجرتشان ادامه دهند.

 

در گذر زمان و طی سال های گذشته که همواره زاینده رود در معرض خشک شدن قرار داشته است حضور بسیاری از گونه ها را به طور کامل از دست داده ایم. اغلب زمان هایی که رودخانه خشک شده است مصادف با زمان ورود یا حضور پرندگان مهاجر بوده است که این خشک شدن ها باعث شده یا تعداد زیادی از آن ها تلف شوند یا دیگر از این مسیر مهاجرت نکنند. از جمله پرنده هایی که در گذشته جمعیت قابل توجهی از آن ها در زاینده رود دیده می شده است و امروز دیگر نیست می توان به خروس کولی، اردک نوک پهن، باکلان، اردک تاجدار، اردک سرحنایی، اکراس سیاه، گیلانشاه بزرگ و … اشاره کرد.

آنچه باعث می شود مردم به اشتباه تصور کنند بعد از جاری شدن مجدد زاینده رود پرنده های مهاجر بر می گردند حضور پرندگانی است که مردم به آن ها مرغ دریایی میگویند. این پرنده ها که اسم صحیح آن‌ها کاکایی است به صورت انتخابی مهاجرت می کنند و هر زمان آب را ببینند به آن سمت می روند. اما می توان گفت در میان پرندگان مهاجری که وارد زاینده رود می شود فقط کاکایی ها کاملاً آن سر طیف مهاجرت قرار دارند و انتخابی مهاجرت می کنند. مهاجرت بقیه پرنده ها به صورت ژنی بوده و به همین دلیل خشکی زاینده رود کاهش جمعیت آن ها را در پی دارد.