از حدود ۱۱ هزار گونه پرنده ای که میشناسیم،بیش از ۱۹۵ گونه به کلی منقرض شده اند و دیگر شانس مشاهده ی آن ها را هرگز نخواهیم داشت.بر اساس لیست قرمز IUCN شماره پرنده های به شدت در معرض انقراض ۴۶۱ گونه است (critically endangered) و ۸۰۰ گونه نیز در خطر اند (endangered). تعداد ۱۰۱۸ گونه پرنده نیز در معرض آسیب جدی هستند (vulnerable). حیوانات به صورت طبیعی در چرخه ی طبیعت منقرض میشوند و انقراض فرآیندی غیر طبیعی نیست اما سوال اینجاست که تاثیر انسان بر این فرآیند در چه حد است؟ آیا سرعت انقراض پرندگان بدون حضور انسان نیز به همین صورت بود؟ چه پرندگانی با تاثیر مستقیم انسان منقرض شده اند؟ پرنده های در معرض انقراض در جهان چه آینده ای پیش رو دارند؟

نگارنده: ایمان ابراهیمی

تاثیر فعالیت های انسان بر سرعت انقراض پرندگان

بر اساس تخمین ‌Birdlife، از سال ۱۵۰۰ تا کنون ۱۸۲ گونه پرنده ی شناسایی شده، منقرض شده اند. بر اساس همین تخمین، در ۲۵ سال اخیر ۱۹ گونه پرنده ی دیگر نیز برای همیشه از روی کره ی زمین محو شده اند. خبر بد آن که اکثرا مطالعات نشان میدهند اگر وضعیت تغییری نکند، انقراض پرندگان سرعت بیشتری خواهد یافت و بسیاری از مطالعات نیز میگویند که ما شاهد ششمین دوره ی انقراض بزرگ در روی کره ی زمین هستیم!

به نظر میرسد مهم ترین علت انقراض کامل پرندگان، از بین رفتن زیستگاه های محل زندگی آن ها یا دستکاری در آن زیستگاه ها است. تاثیر فعالیت های انسانی بر سرعت انقراض پرندگان به طور دقیق قابل محاسبه نیست اما شواهد و مطالعاتی وجود دارد که نشان میدهد هیچ چیز به اندازه ی انسان بر انقراض گونه ها تاثیر نمیگذارد. به طور مثلا در ۵۰ سال اخیر، ۹۲ درصد انقراض پرندگان در جزایر اتفاق افتاده است و علت اصلی منقرض شدن پرنده های جزیره های کوچک و بزرگ، وارد شدن گونه های مهاجم (مانند موش، گربه و …) به این محل هاست. بدیهی است که علت راه یافتن گونه های مهاجم به جزایر نیز مستقیما با فعالیت های انسانی نظیر کشتیرانی و حمل و نقل در ارتباط است.

هرچند که سرعت تخمین میزان تاثیر انسان بر سرعت یافتن روند انقراض دشوار است، اما مطالعات کنونی تخمین میزنند که سرعت فعلی انقراض گونه ها ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ سرعتی است که اگر فعالیت انسانی نبود، شاهد آن بودیم. به عبارت دیگر، ما انسان ها سرعت انقراض گونه ها را احتمالا ۱۰۰۰ برابر کرده ایم!

برخی از پرنده های منقرض شده

گوش ما به شنیدن اخبار بد در مورد محیط زیست عادت کرده است. اغلب این متون و خبر ها را عادی و بخش روزانه ای از زندگی روی کره ی زمین برداشت میکنیم و واکنش ما به آن ها هر روز کمتر میشود. شاید بی حس شدن ما به شنیدن این اخبار، اتفاقی باشد حتی بدتر از آنچه تا کنون با زمین کرده ایم چرا که سو سوی امید به بهبود در زمین را از بین میبرد.

برای آنکه بهتر متوجه شویم وقتی از انقراض پرندگان صحبت میکنیم دقیقا از چه چیز حرف میزنیم، بد نیست نگاهی به چند پرنده ی منقرض شده و داستان آن ها بیاندازیم.

دودو (Dodo) : پرنده ای که از انسان نمیترسید!

احتمالا شناخته شده ترین و مشهور ترین مثال انقراض پرندگان ، دودو است! دودو با ۱ متر طول و نزدیک به ۲۰ کیلوگرم وزن یکی از زیباترین پرندگانی بوده است که تا کنون بر روی زمین زندگی کرده.این پرنده قادر به پرواز نبوده است. محل زندگی این پرنده جزیره ی موریس در شبه قاره ی هند بوده است. نزدیک به سال ۱۶۰۰ میلادی، برای اولین بار پای انسان به این جزیره باز میشود. انسان شروع به شکار جانورانی از جمله دودو برای تامین غذای خود میکند. همزمان گونه های مهاجمی چون موش و سگ با انسان وارد این جزیره میشوند و دودو که خانه ی خود را بر روی زمین میساخته، تخم ها و جوجه های خود را به وسیله ی این گونه های مهاجم از دست میداده. از سوی دیگر جنگل های محل زندگی دودو هر روز بیش از روز قبل مورد بهره برداری انسان ها قرار گرفت. در نهایت در سال ۱۶۸۱ این پرنده ی زیبا برای همیشه از روی کره ی زمین رفت و دیگر هرگز شانس مشاهده ی آن را نخواهیم داشت. یکی از مهم ترین دلایل نابودی دودو این بود که همچون دیگر گونه هایی که در جزایر دور دست زندگی میکنند، از انسان هراسی نداشت!

ماهی‌گیرک بزرگ Great auk : پرنده ای که تبدیل به بالش شد!

اقیانوس اطلس، حد فاصل میان اروپا تا کانادا و آمریکا محلی بوده است که ماهی گیرک بزرگ برای هزاران سال مشغول زندگی، شکار ماهی و زادآوری بوده است. جزایر کوچک و سنگی نیز محل مورد علاقه اش برای تخم گذاری. ماهی گیرک را اروپاییان از قرن ۱۶ سلاخی کردند! تعداد بالایی از این پرنده کشته میشد تا پر های آن مورد استفاده قرار گیرد و گویا بیشتری استفاده از پر ها، برای درست کردن بالش پر بوده است! با گذشت چند دهه، استفاده از تخم این پرنده هم رایج شد و کشتیرانان و ماهی گیران در زمان زادآوری این پرنده به جزایر محل سکونت آن میرفتند و تخم آن را برمیداشتند. پس از مدتی فهمیدند که زمانی که تخم برداشته میشود، ماهی گیرک مجددا تخم گذاری میکند و در نتیجه یاد گرفتند برای برداشتن تخم ها مجددا به جزایر بازگردند…

کبوتر نامه رسان Passenger Pigeon : پرنده ای که تبدیل به غذا شد!

کبوتر نامه رسان نام پرنده ای است که در قاره ی آمریکا زندگی میکرده است. زمانی دیدن دسته های بسیار بزرگ کبوتر نامه رسان امری طبیعی و روزانه تلقی میشده. در قرن ۱۹، آمریکایی ها متوجه شدند که گوشت این پرنده بد به نظر نمیرسد! گروه گروه کبوتر های نامه رسان توسط انسان ها کشته شدند و سر از سفره های غذا درآوردند. در دسترس بودن این پرنده، آن را تبدیل به غذایی عادی برای برده های از آفریقا آورده شده کرد و همه جا برای تغذیه شکار میشد. آخرین کبوتر نامه رسان در سال ۱۹۱۴ مشاهده شد و پس از آن برای همیشه منقرض گردید. دلیل انقراض کبوتر نامه رسان، طمع ما انسان ها بود.

تاثیر انسان بر آینده ی پرنده های در معرض انقراض

اغلب عادت کرده ایم تاثیر انسان بر محیط زیست را تماما نقد کنیم و آینده ی فعالیت بشر را لزوما تخریب کننده بدانیم. نگارنده بر این گمان است که نباید پژوهش ها و تلاش های انسان عصر حاضر برای جبران آنچه بر زمین کرده است را نادیده گرفت. نزدیک به ۲۰۰ گونه منقرض شده است اما نزدیک به ۱۱۰۰۰ گونه کماکان بر روی زمین زندگی میکنند. بدبینی به فعالیت بشر و دست برداشتن از تلاش برای نجات زمین، منجر به نابودی گونه های دیگر خواهد شد. آنچه داریم، بیش از آن چیزی است که از دست داده ایم!

۴۶۱ گونه در خطر جدی انقراض اند. این تعداد بیش از تعداد کل پرندگان منقرض شده ای است که شناسایی شده اند. این به معنای آن است که اگر اقدامات فوری نکنیم، به زودی شاهد از بین رفتن تعداد بسیار بالاتری از گونه ها خواهیم بود اما این معنای آن نیز هست که هنوز کاملا دیر نشده است. تعداد بسیاری از گونه ها هستند که در طبیعت منقرض شده اما کماکان در اسارت وجود دارند و طرح هایی برای معرفی مجدد این گونه ها به طبیعت در حال اجرا است. بسیاری از زیستگاه ها در حال تبدیل به مناطق حفاظت شده هستند و قوانین سختگیرانه تری نسبت به حفظ محیط زیست در حال اجرا است.

چگونه از انقراض گونه ها جلوگیری کنم؟

شما، دقیقا خود شما هم میتوانید کمک کنید که بیش از این گونه های جانوری و پرنده ها را از دست ندهیم. انقراض پرندگان ، بخشی از انقراض زیبایی و شگفتی طبیعت است. برای نجات پرنده های در معرض انقراض ، میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید.

•  اگر میتوانید، داوطلب شوید! در سراسر دنیا انجمن ها و سازمان هایی برای حفاظت از پرندگان شکل گرفته اند. اگر فرصت و امکانش را دارید، در انجمن های این چنینی عضو شوید و برای حفظ پرندگان، در فعالیت های آن ها شرکت کنید. یکی از انجمن های فعال در ایران، انجمن آوای بوم است که میتوانید برای عضویت در آن، فرم عضویت را تکمیل کنید.
•  به انجمن های حافظ پرندگان و حیات وحش کمک مالی کنید! حکومت ها در سراسر دنیا تمایل کمتری به هزینه کردن در راه نجات حیات وحش نسبت به دیگر هزینه ها دارند. به همین دلیل است که در سراسر دنیا به خصوص در دهه ی اخیر، اغلب تلاش ها برای نجات گونه ها از طریق انجمن ها، سازمان های مردمی و داوطلبان انجام گرفته است. برای حفظ حیات وحش دنیا و کشور خود، میتوانید در انجام طرح های آن ها مشارکت مالی کنید. برای مشارکت مالی به انجام طرح های انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم، میتوانید از طریق صفحه ی حمایت مالی اقدام کنید.
•  پرنده نگر شوید! پرنده نگری فعالیتی تفریحی است که در آن با زندگی پرندگان از نزدیک آشنا شده و از تماشای آن ها لذت میبرید. مطالعات نشان داده اند که پرنده نگری میتواند به حفاظت حیات وحش منجر شود.
•  در انتخاب نمایندگان و سیاستمداران، به رفتار و اندیشه ی زیست محیطی آن ها توجه کنید! به نمایندگانی رای دهید که حفاظت از حیات وحش در برنامه های آن هاست.
• آگاهی رسانی کنید! اطرافیان خود را تشویق کنید که بیشتر در مورد پرندگان بخوانند و بدانند که میتوانند در حفاظت آن ها موثر باشند.
•  فراموش نکنید! به یاد بسپارید که شما در هر روز از زندگی خود میتوانید فردی باشید مفید و موثر در راه نجات گونه هایی که روی زمین در کنار ما زندگی میکنند.