گونه چرخ‌ریسک سر آبی (Cyanistes caeruleus)
چرخ‌ریسک سر آبی یا چرخ‌ریسک آبی اوراسیایی پرندهای است از راسته گنجشک‌سانان و از خانواده چرخ‌ریسکان.
زیست‌سنجی: طول بدن 11-12 سانتی‌متر ; وزن 7.5-14 گرم طول عمر: حدود 12 سال، اما اغلب کمتر از 5 سال توصیف: چرخ‌ریسک سر آبی پرندهای معمولی (رایج) و شناخته شده است که در پارک‌ها و باغ‌ها زندگی می‌کند. این پرنده کوچک که اغلب در اطراف خوراک دهنده‌ها (فیدرها) هم دیده می‌شود، بسیار پرجنب و جوش و فعال است.
نگارنده مقاله: فردخت فتحی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
در نر بالغ کمر و دمگاه، سبز لجنی ملایم و بال‌ها و دم، آبی هستند. بخش رویی بال‌ها، دارای نوار بالی سفید رنگ و لبه شاه‌پرها نیز سفید است.بخش‌های زیرین بدن، زرد کم‌رنگ با خط سیاه باریکی در مرکز سینه است. رنگ زرد در پهلوها روشن‌تر بوده، در حالی که مرکز شکم مایل به سفید است، پوش‌پرهای زیر دم به رنگ خامه‌ای و در زیر بال‌ها زرد است.روی سر، تاج آبی رنگی است که با نوار سفیدی که از پیشانی و جلوی چشم تا بالای چشم‌ها و پس سر امتداد یافته، احاطه شده است. امتداد خط چشمی سیاه، وقتی به پس سر آبی تیره می‌رسد، یعنی جایی که می‌توانیم مثلث سفید رنگی را ببینیم، تبدیل به رنگ آبی می‌شود. گونه‌ها و پوش‌پرهای گوش، سفید است. چانه به رنگ سورمه‌ای است و به صورت یقه ظریفی به دور گردن کشیده می‌شود.منقار کوچک و مخروطی شکل و چشم‌ها به رنگ سیاه، پاها و ساق‌ها به رنگ آبی‌خاکستری هستند.
هر دو جنس شبیه هم بوده، اما ماده ها کمی کدرتر هستند. جوان‌ها کدرتر و رنگ‌پریده‌تر هستند. رنگ سر، بیشتر به رنگ زرد مات و کدر دیده می‌شود تا سفید، روتنه خاکستری‌تر و اندکی متمایل به سبز بوده و صورت و زیرتنه زرد کدر است. این گونه، دارای چندین زیرگونه است که تفاوت آنها در کمتر یا بیشتر شدن شدت روشنی یا تیرگی رنگ‌شان است.
زیستگاه چرخ‌ریسک سر آبی
جنگل‌ها، بیشه‌زارها، پرچین‌ها، مناطق دارای خار و خاشاک به همراه درختان پراکنده، کناره‌های زمین‌های زراعی، باغ‌ها و پارک‌ها. این پرنده اغلب در شهرها دیده می‌شود. پراکنش: اروپا، خاورمیانه و غرب آسیا، شمال آفریقا
رفتار چرخ‌ریسک سر آبی
چرخ‌ریسک سر آبی در زمان تغذیه بسیار فعال است و در تمام ترازهای مختلف گیاهان، درختان، بوته‌ها و درختچه‌ها جستجو و تغذیه می‌کند. گاهی هم ممکن است به مدت خیلی کوتاه روی زمین دیده شود. آنها روی برگ‌ها، غنچه‌ها، شکوفه‌ها و شاخه‌های کوچک در جستجوی جانوران بی‌مهره هستند و می‌توانند در لابه‌لای شاخ و برگ درختان به‌طور فعال حرکت کنند. این پرنده اغلب برای گرفتن حشرات از یک پای خود آویزان می‌شود. همچنین ممکن است طعمه خود را در حال پرواز تعقیب کند.
رفتار شناسی پرنده:
اثرات جنگ بر حیات‌وحش و پرندگان
چرخ‌ریسک سر آّبی در طول فصل تولید مثل دارای قلمرو است و آشیانه‌‌اش را به صورت انفرادی می‌سازد. هرچند گاهی اوقات جفت‌ها می‌توانند با فاصله نسبتا نزدیکی از یکدیگر، لانه‌سازی کنند. این مکان به خوبی در برابر متجاوزان محافظت می‌گردد.نرها چندهمسری هستند و با چند ماده جفت‌گیری می‌کنند. این ماده‌ها در همان قلمرو لانه‌سازی کرده و نر به تمام جوجه‌ها غذا رسانی می‌کند.
نمایش خواستگاری نرها (برای جلب کردن توجه ماده‌ها) شامل پروازهای پروانه مانند و به دنبال آن بال بازروی (گلاید کردن) به سمت ماده نشسته بر روی شاخه است. همچنین او ممکن است پروازی عمودی انجام داده و سپس بصورت مستقیم به سمت شاخه‌ای در پایین شیرجه بزند. نمایش دیگر، نوعی رقص با بدن در حالت افقی است. در این حالت، دم به شکل بادبزن شده و پرهای پس سر بلند می‌شوند. سپس بال‌های پرنده، درحالی‌که نوک شاهپرهای آن به سمت پایین خم شده، گسترده و باز شده و پرنده نر به سمت محل لانه می‌جهد.
مطلب مرتبط:
ماده‌ها در تمام مدتی که روی تخم‌ها نشسته‌اند و تا زمانی که جوجه‌ها از تخم بیرون بیایند، از نرها غذا دریافت می‌کنند. ماده‌ها همانند جوجه‌ها با لرزاندن بال‌ها، غذا را درخواست می‌کنند.چزخ‌یسک سر آبی عمدتا در محدوده پراکنش خود مقیم است و گاهی بصورت فصلی، جابجایی‌های ارتفاعی دارد. ولی احتمال دارد که بخشی از جمعیت این پرنده در شمالی‌ترین بخش دامنه پراکنش خود، مهاجرت‌کننده باشد.
پرواز چرخ‌ریسک سر آبی
پرواز این پرنده به صورت بال زدن‌های سریع است. همان‌طور که اشاره شد، در فصل زادآوری، نرها برای جلب توجه و جذب کردن ماده‌ها، نمایش‌های پروازی اجرا می‌کنند.
جوجه‌آوری چرخ‌ریسک سر آبی
فصل جوجه‌آوری از اواسط فروردین‌ماه تا اوایل تیرماه است. بعد از اتمام نمایش خواستگاری، پرنده ماده لانه‌سازی را شروع می‌کند. این لانه فنجانی شکل است و با استفاده از خزه، علف‌های خشک، برگ‌ها، الیاف گیاهی، نوارهایی از پوست درختان، مو و پرها ساخته می‌شود. پرنده این فنجان را معمولا در حفره‌های درختان یا دیگر سوراخ‌ها و حفره‌های مصنوعی از جمله لانه پرنده‌‌ها (nest-box)، قرار می‌دهد.
پرنده ماده بر اساس محدوده جغرافیایی که در آن قرار دارد، 13-7 تخم می‌گذارد. مدت زمان جوجه‌کشی (فرآیندی که در طی آن تخم نطفه‌دار تبدیل به جوجه می‌شود) بین 16-12 روز بوده و توسط پرنده ماده انجام می‌شود. در مدت زمانی که پرنده ماده در لانه روی تخم‌ها خوابیده است، توسط پرنده نر تغذیه می‌شود. جوجه‌ها توسط والدین با کرم‌های ابریشم و پولک‌بالان(پروانه‌سانان) تغذیه شده و به سرعت رشد می‌کنند. دوره آشیانه‌سازی بین 23-16روز طول می‌کشد. این گونه معمولا در هر سال دو مرتبه تخم‌گذاری می‌کند.
تغذیه چرخ‌ریسک سر آبی
چرخ ریسک سر آبی، به طور عمده از بی‌مهرگان و لاروها، کرم‌های ابریشم، حشرات و عنکبوت‌ها تغذیه می‌کند. این پرنده در خارج از فصل زادآوری، از میوه‌ها و دانه‌ها نیز تغذیه می‌کند. چرخ‌ریسک سر آبی معمولا به تنهایی یا به همراه جفت خود تغذیه می‌کند، اما در پاییز و زمستان می‌توان آنها را در گروه‌های کوچک نیز مشاهده کرد. این گونه از شیره پوست برخی از درختان و از شهد گل‌ها تغذیه نموده و گاهی هم به خوراک‌دهنده مخصوص پرنده (bird-feeder) سرک می‌کشد و در آن‌جا از نان، پنیر و دانه‌های مختلف مصرف می‌کند.
این پرنده به صورت بومی (محلی) فراوان است. زادآوری موفق گونه، بستگی به شرایط زیستگاه و تعداد خوراک‌دهنده‌های (bird-feeder) تدارک دیده شده دارد و وضعیت آن در جنگل‌های بلوط بهتر از جنگل‌هایی با درختان مخروطی‌شکل است. تا به الان گونه چرخ ریسک آبی را مشاهده کرده‌اید؟ تجربیات خود را از دیدن این پرنده زیبا با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
HANDBOOK OF THE BIRDS OF THE WORLD Vol 12 by Josep del Hoyo-Andrew Elliott-David Christie – Lynx Edicions – ISBN: 8496553423
THE HANDBOOK OF BIRD IDENTIFICATION FOR EUROPE AND THE WESTERN PALEARCTIC by Mark Beaman, Steve Madge – C.Helm – ISBN: 0713639601
THE COMPLETE BOOK OF BRITISH BIRDS – Written by “Royal Society for the Protection of Birds” experts – Préface de Magnus Magnusson – Michael Cady- Rob Hume Editors – ISBN: 0749509112
