در سال‌های اخیر، صدای اعتراض به حضور پررنگ زاغی‌ ها یا همان زاغچه در برخی مناطق ایران بلندتر شده. پرنده‌ای از خانواده‌ی کلاغ‌سانان که به‌خاطر هوش بالا، تغذیه‌ی متنوع و همه‌چیزخواری و توانایی سازگاری با محیط‌های انسانی و وفق پذیری بالا، حالا تبدیل به گونه‌ای قبال مشاهده و ثابت با جمعیت گاها بالا در حیاط‌ها، باغ‌ها و زیستگاه‌های طبیعی دیگر پرندگان شده است. کشاورزان از خسارت به محصولات گلایه دارند، فعالان محیط زیست نگران تهدید زادآوری پرندگان دیگرند، و برخی با صدای بلند خواستار حذف زاغی‌ها شده‌ یا دست به تفنگ، خود اقدام به کشتن زاغی‌ها می‌کنند. اما آیا واقعاً کشتن این پرنده، راه‌حل درست این مشکل است؟

نویسنده: ایمان ابراهیمی

چرا زاغی‌ها در بعضی از مناطق بیشتر شده‌اند؟

زاغی‌ها باهوش‌اند! در نتیجه به سرعت وفق پیدا می‌کنند و در مسیر وفق پذیری با تغییراتی که انسان در محیط ایجاد کرده است، همه چیزخوار بودنشان هم باعث موفقی بیشترشان شده است. تخریب زیستگاه طبیعی دشمنان طبیعی آن‌ها مثل پرندگان شکاری، افزایش منابع غذایی در حاشیه‌ی شهرها و روستاها، و توانایی بی‌نظیر زاغی در سازگاری با محیط‌های انسانی، همگی باعث رشد جمعیت این گونه شده‌اند.
اما نکته‌ی مهمی که کمتر به آن توجه می‌شود، ظرفیت برد زیستگاه است؛ یعنی هر اکوسیستم فقط توان مشخصی برای نگهداری از گونه‌ها دارد. وقتی دیگر پرندگان یا جانوران به دلایل انسانی کمتر می‌شوند، این فضا توسط گونه‌های فرصت‌طلبی مثل زاغی اشغال می‌شود. در واقع، ما خودمان شرایطی ایجاد کرده‌ایم که جمعیت زاغی‌ها خارج از تعادل شده است. عامل افزایش جمعیت زاغی‌ها، شرایطی است که ما برایش فراهم کرده ایم!

زیاد شدن جمعیت زاغی‌ها چه عواقبی دارد؟

زاغی‌ها (Pica Pica) همه‌چیزخوارند و در فصل تولیدمثل، تخم و جوجه‌ی پرندگان دیگر را شکار می‌کنند. این موضوع در مناطقی که پرندگان در خطر یا مهاجر زادآوری می‌کنند، می‌تواند تهدیدی جدی باشد. از سوی دیگر، حضور پررنگ زاغی‌ها در حاشیه‌ی باغ‌ها و مزارع، موجب آسیب به محصولات کشاورزی نیز شده و همین موضوع باعث نارضایتی کشاورزان شده است.

آیا کشتن زاغی ها راه‌حل است؟

خیر. حذف فیزیکی یک گونه، در شرایط بسیار خاص، پس از مطالعات دقیق اکولوژیکی و اخلاقی، ممکن است به‌عنوان راه‌حلی موقت و موردی بررسی شود.
در مورد زاغی‌ها، نه تنها چنین مطالعه‌ای در مقیاس ملی یا منطقه‌ای انجام نشده، بلکه حتی به درستی مشخص نیست در کدام مناطق واقعاً تعادل به‌هم خورده است.
تا زمانی که داده‌های علمی دقیق و طرح مدیریتی مشخصی در کار نباشد، هر گونه حذف زاغی نه‌تنها بی‌اثر، بلکه غیراخلاقی است؛ زیرا گرفتن جان حتی یک جانور، نیاز به اطمینان دارد که در شرایط فعلی نداریم. و مهم‌تر اینکه، تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که حذف موردی یا گسترده پرندگان باهوشی مانند زاغی، نه‌تنها کمکی به کنترل جمعیت نمی‌کند، بلکه می‌تواند وضعیت را بدتر هم بکند. حذف فیزیکی و کشتن زاغی‌ها در صورتی که همراه با کنترل عوامل افزایش جمعیت آن‌ها نباشد، حتی به عنوان راه حل موقتی هم کارآمد نخواهد بود و این پرندگان به سرعت میزان زاد و ولد خود را در پاسخ به کاهش جمعیت ناشی از حذف فیزیکی نشان می‌دهند. فراموش نکنیم حذف یک زاغی حذف آن فرد است و نه حذف عامل حضور آن فرد. در نتیجه به سرعت فرد دیگری جایگزین خواهد شد.

پس راه‌حل چیست؟

مدیریت درست مهم‌ترین عامل تاثیرگذار است. مدیریت پسماند، مدیریت زیستگاه و مدیریت شهری و روستایی. آنچه عامل افزایش جمعیت زاغی‌ها در بعضی از مناطق شده، عدم مدیریت درستی بوده که در بلند مدت تاثیر خود را چنین نشان داده است. کاشت گونه‌های گیاهی غیربومی، تغییر کاربری اراضی و انتقال و دفن غیراصولی زباله‌های شهری و روستایی فقط بخشی از این مدیریت اشتباه است.

راه‌حل های دیگری چون حذف فیزیکی زاغی‌ها تنها در زمانی می‌تواند در نظر گرفته شود که راه‌حلی جانبی، پس از انجام مطالعه و تشخیص دقیق و طبق یک برنامه‌ی مشخص باشد.

یک یادآوری مهم…

برای گرفتن جان، باید پیش از اقدام، اطمینان داشته باشیم. در مورد زاغی‌ها، در شرایط فعلی چنین اطمینانی وجود ندارد. حذف آن‌ها نه‌تنها کمکی به حل مسئله نمی‌کند، بلکه با اصول اخلاقی ناسازگار است.