بوتولیسم و مرگ پرندگان
مرگ پرندگان با سم بوتولیسم! عنوانی که چند سال است تیتر خبرهای میانکاله و پرندگان شمال کشور است. مرگ پرندگان در میانکاله یکی از خبرهایی بود که تا به امروز دلایل مختلفی را به آن نسبت می‌دادند. یکی از آن‌ها سم بتولیسم است. اما مرگ پرندگان میانکاله به سم بوتولیسم مربوط است؟ بیایید قبل از قضاوت هر خبری کمی در مورد این سم و اثرات آن بر روی پرندگان بدانیم.
نگارنده مقاله: مهسا هاشمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
سم بوتولیسم
بوتولیسم (Botulism) سم حاصل از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم است که انواع مختلفی دارد. مانند: بوتولیسم غذایی، بوتولیسم زخم، بوتولیسم نوزادان و چندین زیرشاخه دیگر. اما نوعی که ما در این مقاله با آن کار داریم بوتولیسم پرندگان یا Avian Botulism است.
اگر کلمه Avian Botulism را همین حالا در گوگل جست‌و‌جو کنید اخبار تلف شدن پرندگان بسیاری را در کشور‌های مختلف خواهید دید.
بوتولیسم پرندگان نیز سویه‌های مختلفی دارد. هرکدام از سویه‌ها تاثیرات متفاوتی بر روی پرندگان می‌گذارد. برای مثال یک نوع سویه بوتولیسم پرندگان را می‌کشد اما نوع دیگر ممکن است برای مدت محدودی قدرت پرواز را از پرنده بگیرد. نوعی دیگر فقط از طریق ماهی به پرندگان منتقل می‌شود؛ بنابراین فقط پرندگانی درگیر سم بوتولیسم می‌شوند که غذای آن‌ها ماهی باشد.
اما عملکرد این سم چگونه است؟ چه پرندگانی را درگیر می‌کند؟ آیا از یک پرنده به دیگر پرندگان قابل انتقال است؟
بوتولیسم پرندگان
بوتولیسم پرندگان، سم نوعی باکتری است که در آب انتقال پیدا می‌کند. باکتری کلستریدیوم بوتولینوم یا Clostridium botulinum به طور طبیعی در بسیاری از تالاب‌ها مشاهده می‌شود. این نوع باکتری در خشکی هم وجود دارد اما به طور کل در محیط‌های آبی فعال‌تر هستند. این باکتری‌ها فقط در شرایط خاص محیطی سم تولید می‌کنند مانند:
- عدم اکسیژن کافی
- درجه حرارت بالای آب
- فراوانی جمعیت بی مهرگان
- وجود لاشه‌های مهره‌داران در حال تجزیه
کمبود منابع آب شرایط را برای رشد بیش از حد این باکتری ایده‌آل‌تر می‌کند. سم این باکتری هرآنچه در آب وجود دارد را آلوده می‌کند. در نتیجه پرندگان پس از تغذیه از این منابع به سرعت فلج می‌شوند و از بین می‌روند. مرگ پرندگان در این آب‌ها چرخه‌ی معیوبی را ایجاد می‌کند و این باکتری به سرعت به دیگر پرندگان انتقال پیدا می‌کند.
بوتولیسم پرندگان در سراسر جهان اتفاق می‌افتد. این اتفاق برای تمام افرادی که در حوزه حفاظت از حیات وحش و محیط زیست فعالیت می‌کنند، بسیار اهمیت دارد. چرا که می‌تواند بیش از یک میلیون پرنده آبزی را فقط در یک سال از بین ببرد.
کدام گونه‌ها درگیر بوتولیسم می‌شوند؟
بوتولیسم به طور گسترده‌ای پرندگان خصوصا آبزی و کنار آبزی را آلوده می‌کند. اما طبق گزارشات پرندگانی وجود دارند که نسبت به این آلودگی حساس‌تر هستند و به سرعت بوتولیسم را جذب می‌کنند. مانند: چنگر، چارخو، کفچه نوک، اردک نوک پهن و خوتکا. این پرندگان طبق گزارشات ریسک بالاتری در ابتلا به این بیماری دارند.
پرندگان آبزی و کنار آبزی به طور کلی مستعد این آلودگی هستند و اگر آب آلوده به سم بوتولیسم باشد به سرعت گونه‌های مختلف پرندگان را از بین می‌برد.
اگر بخواهید پرندگانی را بشناسید که مقابل این بیماری مقاوم هستند، باید به شما نام کرکس‌ها و به طور کل پرندگان لاشه خوار را بگوییم.
نحوه انتقال این بیماری چگونه است؟
انتقال بوتولیسم از یک پرنده به پرندگان دیگر امکان پذیر نیست. به زبان دیگر؛ بوتولیسم مسری یا واگیردار نیست. اما لاشه پرنده‌ای که در اثر بوتولیسم از بین رفته باشد، می‌تواند آب را آلوده کند. به عنوان مثال اگر لاشه یک پرنده در آب باشد و جانداران ریز در آب از آن تغذیه کنند به راحتی بوتولیسم وارد چرخه غذایی می‌شود و دیگر پرندگان را آلوده خواهد کرد.
یک بی مهره آبزی یا ماهی‌ها هنگام تغذیه، از رسوبات بوتولیسم را می‌خورد و بسیاری از آن‌ها در تابستان به دلیل دمای زیاد آب و پایین آمدن سطح آب می‌میرند. باکتری‌های موجود در بی‌مهرگان با پوسیدگی این موجودات با سرعت سم تولید می‌کنند. پرندگان که مواد غذایی‌شان در همین آب پیدا می‌شود، آلوده این سم می‌شوند و از بین می‌روند. کرم‌هایی که از لاشه‌های پرندگان تغذیه می‌کنند سم را می‌بلعند و اگر لاشه این پرنده توسط پرندگان دیگر خورده شود این چرخه همچنان ادامه پیدا می‌کند.
تلفات بزرگ نشان دهنده تقویت این سم در آب است.
بوتولیسم انسان را آلوده می‌کند؟
خیر، بوتولیسم پرندگان هیچ اثری بر روی انسان‌ها نمی‌گذارد. انسان درگیر نوع دیگری از بوتولیسم می‌شود نه Avian botulism که مخصوص پرندگان است.
نشانه‌های بیماری بوتولیسم پرندگان
- مرگ پرندگان
- ناتوانی در پرواز
- ناتوانی در راه رفتن
- ناتوانی در نگه‌داشتن سر خود
بسیاری از پرندگان با داشتن شرایط بدنی بسیار خوب درگیر این بیماری می‌شوند و می‌میرند. چون این آلودگی به سرعت پرنده را می‌کشد، پس از کالبد شکافی هیچ آسیب و ضایعه بزرگی را در بدن آن‌ها مشاهده نخواهید کرد.
البته استثناهایی هم وجود دارد و ممکن است مدت مسمویت در یک پرنده روند طولانی داشته باشد که در این موارد پرنده بسیار لاغر و ضعیف می‌شود.
جلوگیری از شیوع بوتولیسم پرندگان
بوتولیسم یکی از هزاران مشکلات حیات وحش است اما می‌توانیم تا حدودی آن را مدیریت کنیم. اگر چه تمام عوامل محرک محیطی بوتولیسم را نمی‌شناسیم اما مشخص و واضح است که اگر مرگ و میرها به سرعت تشخیص داده شود با برخی از تکنیک‌ها می‌توان سرعت از بین رفتن پرندگان را کاهش یا حتی متوقف کرد.
اقدامات عمومی که برای جلوگیری از شیوع سم بوتولیسم انجام می‌شود:
- برداشتن لاشه‌ها:
باکتری که سم بوتولیسم تولید می‌کند برای تولید این سم به پروتئین نیاز دارد. از آنجا که لاشه حیوانات منبع عالی پروتئین هستند، از بین بردن لاشه‌ها تولید سم را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و می‌تواند از تولید سم جلوگیری کند.
- مدیریت آب:
تخلیه یا طغیان آب تالاب به اندازه کافی شرایط محیطی را تغییر می‌دهد تا تولید سم متوقف شود.
- تغییر مکان پرندگان:
این روش به عنوان مرحله آخر برای نجات پرندگان به شمار می‌آید. بی شک در بسیاری از تالاب‌ها پرندگان در حال انقراضی وجود دارند. بنابراین با روش‌های مختلف باید پرندگان را از منبع شیوع بیماری دور کرد و به دیگر آبگیرها یا تالاب‌ها فراری داد.
کلام آخر
اطلاعات متنوعی در مورد سم بوتولیسم پرندگان وجود دارد. هنوز وجه‌های بسیاری در مورد این سم وجود دارد که به طور کامل شناخته نشده‌است. این مطلب اطلاعات کلی درمورد مرگ پرندگان توسط بوتولیسم بود که به دلیل خبرهای ناشی از مرگ پرندگان در میانکاله به سراغ آن رفتیم.
بی شک بدون آزمایش‌های مخصوص زیر نظر کارشناسان هیچ نظر قطعی نمی‌توان داد. اما آن‌چه افراد بسیاری را در این مورد به شک می‌اندازد که آیا سم بوتولیسم دلیل مرگ این پرندگان است یا خیر؟! درگیری تنها دو گونه فلامینگو و چنگر است. از طرفی مواردی که در مورد سم بوتولیسم در این مطلب خواندیم هر کسی را نیازمند تفکر و مطالعه بیشتر می‌کند.
