به‌روزرسانی فهرست قرمز پرندگان ۲۰۲۵: بازگردانی زیستگاه‌ها کلید مهار انقراض‌ها

بازگردانی زیستگاه‌ها؛ کلید کند کردن موج انقراض

 تازه‌ترین به‌روزرسانی فهرست قرمز پرندگان برای سال ۲۰۲۵ منتشر شد؛ ارزیابی‌ای که تصویر روشنی از وضعیت جهانی پرندگان نشان می‌دهد و روی یک پیام واحد تأکید می‌کند: اگر زیستگاه‌ها را حفظ و بازگردانی نکنیم، سرعت کاهش جمعیت‌ها بیشتر می‌شود.

چند عدد که باید بدانیم

• در این چرخه، وضعیت ۱٬۳۶۰ گونه بازبینی شد و هشتمین ارزیابی جامع همه‌ی پرندگان تکمیل گردید.

• از میان ۱۱٬۱۸۵ گونه ارزیابی‌شده، ۱٬۲۵۶ گونه، یعنی ۱۱٫۵ درصد، در سطح جهان «تهدید‌شده» هستند.

• جمعیت ۶۱ درصد از گونه‌های پرندگان روند کاهشی دارد؛ این سهم در سال ۲۰۱۶ برابر با ۴۴ درصد بود.

این به‌روزرسانی یک خبر تلخ هم دارد: گیلانشاه خالدار که زمانی در سیبری غربی زادآوری می‌کرد و زمستان‌ها را اطراف مدیترانه می‌گذراند، اکنون منقرض‌ شده است؛ نخستین انقراض جهانی یک پرنده از خشکی‌های اروپا، شمال آفریقا و باختر آسیا.

ریشه‌ی مسئله و مسیر ترمیم

مهم‌ترین عامل کاهش‌ها، از دست رفتن و تخریب زیستگاه‌هاست؛ عمدتاً به‌دلیل گسترش و تشدید کشاورزی و بهره‌برداری از جنگل‌ها. کاهش سرعت تخریب ضروری است، اما کافی نیست. بازگردانی زیستگاه‌های تخریب‌شده همان حلقه‌ی گمشده‌ای است که می‌تواند بسیاری از جمعیت‌ها را دوباره روی ریل بهبود بگذارد.

درس‌هایی از میدانی که امید ساخته‌اند

جزیره‌ی گوآدالوپه، مکزیک: حذف گونه‌ی مهاجم و بازگشت جنگل

با ریشه‌کنی بزهای وحشی در سال ۲۰۰۷، جنگل‌های سرو فرصت نفس کشیدن پیدا کردند و سهره‌ی بومی گوآدالوپه که در دهه‌ی ۱۹۹۰ به ۵۰ تا ۱۰۰ فرد رسیده بود، امروز حدود ۳۳۰ تا ۸۰۰ فرد بالغ دارد و وضعیتش از «به‌ شدت در خطر» به «آسیب‌پذیر» بهبود یافته است. یک نمونه‌ی روشن از اینکه بازگردانی زیستگاه، جمعیت‌ها را برمی‌گرداند.

گولا، سیرالئون: کشاورزی جنگل‌دوست و نگهبانی از جنگل

شاخ‌کلاه‌سیاه آفریقایی به جنگل‌های قدیمی وابسته است. جنگل‌زدایی، وضعیت گونه را از «کمترین نگرانی» به «نزدیک تهدید» رسانده است. یک پروژه‌ی REDD+ با مشارکت جوامع محلی هم‌زمان دو کار می‌کند: ترویج کشاورزی و آگروفارستریِ سازگار با جنگل و تأمین گشت‌های حفاظتی برای کاهش شکار غیرقانونی. پیامی روشن: معیشتِ پایدار و حفاظت باید در کنار هم پیش بروند.

ماداگاسکار: فشار بر جنگل و ارتقای ریسک گونه‌ها

فشار بر جنگل‌های ماداگاسکار باعث شده ۱۴ گونه‌ی بومی جنگل به «نزدیک تهدید» و ۳ گونه به «آسیب‌پذیر» ارتقا یابند. از جمله اَسیتیِ اشلگل که فقط در جنگل‌های دست‌نخورده شمال‌غرب کشور یافت می‌شود و به‌علت جنگل‌زدایی سریع، بیش از ۳۰ درصد در هر دهه افت جمعیت دارد. اینجا هم پاسخ واقعی، تقویت حفاظت و بازگردانی زیستگاه است.

رودریگز، اقیانوس هند: بهبود چشمگیر فقط با بازگردانی

در جزیره‌ی دورافتاده‌ی رودریگز، احیای جنگل‌های بومی باعث جهش چشمگیر دو گونه‌ی بومی شد. جمعیت فنچ رودریگز به حدود ۲۰ هزار فرد و سِسک رودریگز به حدود ۲۵ هزار فرد رسیده و هر دو اکنون «کمترین نگرانی» ارزیابی می‌شوند آن هم بدون تکیه بر پرورش در اسارت یا مداخلات پرهزینه. فقط با بازگردانی و حفاظتِ زیستگاه.

این نتایج برای ایران چه معنایی دارد؟

پیام مشترک همه‌ی این نمونه‌ها ساده است: جلوگیری از تخریب و سرمایه‌گذاری جدی روی بازگردانی زیستگاه‌ها. در ایران، این «زیستگاه» فقط جنگل نیست؛ تالاب‌ها، دشت‌ها، بیابان‌ها و سواحل هم هستند. هر جا که فرسایش، خشکسالی، تغییر کاربری یا بهره‌برداری ناپایدار زیستگاه را تضعیف کرده، نسخه‌ی مؤثر همین است: احیای پوشش گیاهی بومی، مدیریت معیشت‌های پایدار، و حفاظت میدانی منسجم.
آوای‌بوم در پروژه‌های خود از تالاب‌ها تا دشت‌های مرکزی دقیقاً بر همین سه‌گانه تمرکز دارد و این گزارش جهانی، جهت‌گیری ما را تأیید می‌کند.