مطلب (مهاجران تالاب ها: راهنمای پرنده نگری در تالاب ها) از محسن ملاح در روزنامه ی اصفهان زیبا

قسمت اول:مناطق مهم برای پرنده نگری در ایران کجاست؟

شاید در ابتدا پرداختن به این سوال و پاسخ آن ساده باشد. پرنده نگری به منزله یک تفریح لذت بخش و کم هزینه می تواند در برنامه سفرهای یک روزه و چند روزه ما قرار بگیرد. ما باید منطقه و فصلی را که در آن قرار داریم برای سفرهای پرنده نگری در نظر بگیریم. برای دیدن گونه های مختلف پرندگان می توانیم زیستگاه پرندگان را به خوبی شناسایی کنیم. مثلا برای دیدن زاغ بور به کویرها و حاشیه کویرهای مرکزی و شرقی ایران برویم و برای دیدن سیاه خروس به جنگل های ارسباران در شمال غربی کشور یا برای دیدن دارکوب بلوچی باید به هرمزگان سفر کنیم و برای دیدن باکلان مارگردن به تالاب هورالعظیم در خوزستان یا برای دیدن درنای سیبری که تنها بازمانده جمعیت غربی درناهای سیبری است به تالاب فریدونکنار مازندران برویم و برای دیدن میش مرغ به بوکان سفر کنیم. اینها نمونه هایی از پرندگان در زیستگاه های خاص خود هستند که در خارج از زیستگاه شان به ندرت دیده می شوند. هرچه به فصول سرد سال مانند پاییز و زمستان نزدیک تر می شویم شاهد مهاجرت پرندگان به سمت عرض های جنوبی هستیم و هرچه به بهار و تابستان نزدیک تر می شویم مهاجرت برعکس می شود. ایران از لحاظ تنوع طبیعی در رده پنجم جهان قرار دارد و این موقعیت مناسبی است تا بتوانیم گونه های مختلف پرندگان را در ایران ببینیم. از آنجا که تا کنون در حدود 551 گونه از پرندگان در ایران مشاهده و ثبت شده است، پس ما با تنوع خوبی از پرندگان نیز مواجه هستیم. یکی از بهترین مکان ها برای پرنده نگری تالاب ها هستند. با توجه به گستردگی موضوع ما در این مطلب به طور خلاصه به معرفی تالاب های مهم پرنده نگری در کشور می پردازیم. مطمئنا تالاب های دیگری هم هستند که در فرصتی مناسب به آنها نیز می‌پردازیم.در ابتدا و به مثابه اولین تالاب به نخستین سایت پرنده نگری ایران یعنی تالاب کانی برازان می پردازیم، تالابی که در فصل پاییز و زمستان مهمان دسته های بزرگ پرندگان مهاجر برای استراحت می شود و در فصل بهار و تابستان جای امنی برای زادآوری برخی از این پرندگان است. اگر خوش شانس باشیم در اینجا عروس پرندگان ایران یعنی عروس غاز را می‌توانیم مشاهده کنیم؛ همچنین غاز پیشانی سفید کوچک که از گونه های مهم زمستان گذر کشور هستند و اردک سرسفید که البته در این تالاب زادآوری نیز دارد. تالاب سولدوز، تالاب درنا، تالاب سیران گلی با فلامینگوها و لک لک های سفید و تالاب حسنلو که در بهار می توان اردک سرحنایی و اردک سیاه کاکل را در آن مشاهده کرد، از تالاب های مهم دیگری هستند که در آذربایجان غربی مهمان پرندگان هستند. تالاب بندعلیخان و قنبر آباد در تهران نیز شاهد حضور گونه های کمیاب و ارزشمندی نظیر هوبره، چکاوک سردم سیاه و لک لک سیاه، خروس کولی اجتماعی، قمری دم دراز و میوه‌خوار است که هر کدام ارزش سفر کردن به این تالاب هارا چند برابر می کند.تالاب های میانکاله و فریـــدونکنــــار و لپـــــــــــو در مازنــــدران، از جمله تالابی هایی هستند که میزبان دسته های بزرگ پرندگان مهاجر شده اند و به نوعی شاید بتوان مازندران را اولین ورودی پرندگان زمستان گذران ایران به حساب آورد. در مازندران 376 گونه پرنده به ثبت رسیده است که از این لحاظ در رتبه نخست قرار دارد. در اینجا پرندگانی را مشاهده کنیم که در کمتر جایی می توان آنها را دید؛ پرندگانی مانند اردک سیاه کاکل، اردک سرحنایی ، عقاب دریایی دم سفید و درنای سیبری تنها. در بوشهر گنجشک رودخانه ای، قمری معمولی و میوه خوار زیبایی خاصی به حاشیه تالاب حله بخشیده اند. در نایبند هم فلامینگوهای خوشرنگ خودنمایی می کنند.خوزستان نیز تالاب های بزرگی نظیر شادگان و هورالعظیم دارد؛ تالاب هایی که پرندگان مهاجر مسیر شمال و جنوب و شرق و غرب و برعکس را پذیرایی می‌کنند؛ در تالاب های خوزستان نظیر هورالعظیم پرندگان بومی مانند سسک خوزی و لیکوی تالابی یا خوزی و همچنین غول حواصیل و عروس غاز می‌توانند پرندگانی باشند که ما را جذب خود می‌کنند؛ تالاب دیگری مانند میانگران در ایذه هم وجود دارد که پرندگان آبزی و کنار آبزی و خشک زی زیادی را در زمستان و بهار می‌توانیم در آنجا مشاهده کنیم. پرنده زیبای گلو آبی در فصل بهار در حاشیه این تالاب به‌ راحتی قابل مشاهده است.تــالاب میقـان اراک را بــــا درنــاهـــایی می‌شناسیم که زمستان‌ها را در این تالاب سپری می‌کنند.در تالاب زریبار کردستان نیز می‌توانیم شاهد پرندگان زیبایی همچون چرخ ریسک پشت بلوطی؛ اردک تاجدار و لک لک های سفیدی باشیم که مهمانان ارزشمند این قوم مهمان نواز هستند.تالاب های سه گانه گلستان یعنی آلما گل، آجی گل و آلا گل و همچنین گمیشان و خلیج گرگان مکان مناسبی برای پرنده نگری هستند.تالاب بمو، هیرم، بختگان؛ پریشان و مهارلو از جمله تالاب های فارس هستند که شاهد پرندگان آبزی و کنار آبزی نظیر فلامینگو و حتی اردک مرمری در آنها هستیم.در خور آذینی، خور خلاصی و خور تیاب هرمزگان پرندگان قابل توجهی مانند سسک چشم سفید هندی و غول حواصیل را می‌توانیم در یک سفر پرنده نگری مشاهده کنیم. در آذربایجان شرقی تالاب قره قشلاق بناب و تالاب قوری گل مهمان پرندگان مهاجر در دسته های بزرگ هستند؛ از غازهای پیشانی سفید گرفته تا خوتکاهای ابرو سفید و انواع دیگر اردک ها و پرندگان کنار آبزی که شوق پرنده نگری را در ما زنده نگه می دارند.تالاب چغاخور و گندمان نیز زیستگاه مناسبی برای خروس کولی معمولی، کفچه نوک، تلیله بلوطی و اردک سرسیاه هستند در این تالاب های مهم استان چهارمحال و بختیاری ما پرندگان آبزی و کنار آبزی را می‌توانیم به راحتی مشاهده کنیم.تالاب گاوخونی در اصفهان در زمان پر آبی شاهد حضور پرندگان زیبای مهاجر است. تالاب جوکندان تالش و تالاب انزلی و تالاب شفت در گیلان زیستگاه پرستوهای دریایی تیره برای زادآوری هستند. در استان اردبیل در تالاب هریس و گنجگاه می‌توانیم گونه های مختلفی از پرندگان را مشاهده کنیم.

قسمت دوم: کجا پرنده نگری کنیم؟

تالابهای میانکاله و فریدونکنار و لپو در مازندران؛ از جمله تالابی هایی که مهمان دسته های بزرگ پرندگان مهاجر هستند و به نوعی شاید بتوان مازندران را اولین ورودی پرندگان زمستان گذران ایران به حساب آورد. در مازندران 376 گونه پرنده به ثبت رسیده است که از این لحاظ در رتبه نخست قرار دارد. در اینجا پرندگانی را مشاهده کنیم که در کمتر جایی می توان آنها را دید؛ پرندگانی مانند اردک سیاه کاکل، اردک سرحنایی ، عقاب دریایی دم سفید و درنای سیبری تنها را.
در بوشهر گنجشک رودخانه ای، قمری معمولی و میوه خوار زیبایی خاصی به حاشیه تالاب حله بخشیده اند. در نایبند هم فلامینگوهای خوشرنگ خودنمایی می کنند.
خوزستان نیز تالابهای بزرگی نظیر شادگان و هورالعظیم دارد؛ تالابهایی که پرندگان مهاجر مسیر شمال و جنوب و شرق و غرب و برعکس را پذیرایی می‌کنند؛ در تالابهای خوزستان نظیر هورالعظیم پرندگان بومی مانند سسک خوزی و لیکوی تالابی یا خوزی و همچنین غول حواصیل و عروس غاز می‌توانند پرندگانی باشند که ما را جذب خود می‌کنند؛ تالاب دیگری مانند میانگران در ایذه هم وجود دارد که پرندگان آبزی و کنار آبزی و خشک زی زیادی را در زمستان و بهار می‌توانیم در آنجا مشاهده کنیم. پرنده زیبای گلو آبی در فصل بهار در حاشیه این تالاب به‌ راحتی قابل مشاهده است.
تالاب میقان اراک را با درناهایی می‌شناسیم که زمستان‌ها را در این تالاب سپری می‌کنند.
در تالاب زریبار کردستان نیز می‌توانیم شاهد پرندگان زیبایی همچون چرخ ریسک نیزار؛ اردک تاجدار و لک لک های سفیدی باشیم که مهمانان ارزشمند این قوم مهمان نواز هستند.
تالاب های سه گانه گلستان یعنی آلما گل؛ آجی گل و آلا گل و همچنین گمیشان و خلیج گرگان مکان مناسبی برای پرنده نگری هستند.
تالاب بمو، هیرم، بختگان؛ پریشان و مهارلو از جمله تالاب هایی فارس هستند که شاهد پرندگان آبزی و کنار آبزی نظیر فلامینگو و حتی اردک مرمری در آنها هستیم.
در خور آذینی، خور خلاصی و خور تیاب هرمزگان پرندگان قابل توجهی مانند سسک چشم سفید هندی و غول حواصیل را می‌توانیم در یک سفر پرنده نگری مشاهده کنیم.
در آذربایجان شرقی تالاب قره قشلاق بناب و تالاب قوری گل مهمان پرندگان مهاجر در دسته های بزرگ هستند؛ از غازهای پیشانی سفید گرفته تا خوتکاهای ابرو سفید و انواع دیگر اردک ها و پرندگان کنار آبزی که شوق پرنده نگری را در ما زنده نگه می دارند.
تالاب چغاخور و گندمان نیز زیستگاه مناسبی برای خروس کولی معمولی، کفچه نوک، تلیله بلوطی و اردک سرسیاه هستند در این تالاب های مهم استان چهارمحال و بختیاری ما پرندگان آبزی و کنار آبزی را می‌توانیم براحتی مشاهده کنیم.
تالاب گاوخونی در اصفهان در زمان پر آبی شاهد حضور پرندگان زیبای مهاجر است. تالاب جوکندان تالش و تالاب انزلی و تالاب شفت در گیلان زیستگاه پرستوهای دریایی تیره برای زادآوری هستند. در استان اردبیل تالاب هریس و گنجگاه می‌توانیم گونه های مختلفی از پرندگان را در آن مشاهده کنیم.