زیستگاه پرندگان در چنگال کاربری‌های شهری
سیمای سرزمین شهری
شهرها از لکه‌های مختلف سرزمین تشکیل شده‌است که هر کدام نقش ویژه‌ای برای انسان‌ها ایفا می‌کنند. اوصلا سیمای سرزمین شهری نسبت به مکان غیر شهری (مانند زیستگاه‌های طبیعی) از پیچیدگی بیشتری برخورد است، به طوریکه شما در قسمتی کوچک از منطقه شهری چندین لکه (کاربری) شهری را مشاهده می‌کنید که بدون نظم خاصی درکنار هم قرار گرفته‌اند.
نگارنده مقاله: میلاد لطیفی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
انواع لکه‌های سیمای سرزمین شهری
لکه‌های سیمای سرزمین شهری که می‌توان به عنوان کاربری‌های شهری اسم برد شامل: کاربری صنعتی، مسکونی، پارک، باغی، کشاورزی، نظامی و تجاری است.
فضاهای سبز شهری به عنوان لکه کلیدی شهری
پارک‌های شهری که به عنوان لکه کلیدی و پایداری اکوسیستم‌های شهری محسوب می‌شوند جزو یکی دیگر از انواع کاربری‌های شهری می‌باشند. در چند سال اخیر بسیاری از شهرها توسعه خوبی را در گسترش پارک‌های شهری داشته اند به طوریکه آنها را می توان به عنوان شهرهای سبز معرفی کرد.
پارک‌ها و فضاهای سبز شهری زیستگاه چندین گونه پرنده
امروزه فضاهای سبز شهری و پارک‌های شهری کارکردهای اکولوژیکی و محیط زیستی بسیاری برای شهرها دارند. فضاهای سبز شهری علاوه بر اینکه مکان تفریحی برای شهروندان هستند، زیستگاه بسیاری از پرندگان شهری (مانند خانواده گنجشسانان) می‌باشند. پارک‌های شهری تاثیرات زیادی در کاهش آلودگی صوتی و هوا دارند به طوریکه این مکان‌ها مناطق امن برای بسیاری از گونه‌های پرندگان میباشد. به طور نمونه در شهر اصفهان و تهران شما می‌توانید بیش از 100 گونه پرنده مشاهده کنید که این تعداد می‌تواند برای یک اکوسیستم شهری حائز اهمیت باشد که لزوم تدوین برنامه حفاظتی برای این مکان‌ها میباشد.
رشد جمعیت و توسعه کاربری‌های شهری
با رشد جمعیت و توسعه شهری، کلان شهرها با گستردگی و تنوع کاربری‌ها رو به رو شده اند. امروزه کلان شهرها با توجه به تامین نیازهای شهروندان توسعه‌های زیادی در حاشیه‌های شهرها ایجاد کرده‌اند. به طوریکه بسیاری از مناطق بکر و زیستگاه‌های طبیعی پرندگان جای خود را به مناطق شهری داده‌اند.
توسعه غیر اصولی کاربری‌های شهری (عدم اجرای آمایش سرزمین)
اکثر توسعه کاربری‌های شهری صورت گرفته بدون در نظر گرفتن ظرفیت و تناسب سیمای سرزمین بوده است. در چند سال اخیر شاهد توسعه کاربری‌های شهری هستیم که بدون ارزیابی محیط زیست و ارزیابی توان اکولوژیکی انجام می‌شود. تغییرات کاربری در دهه‌های اخیر به شدت زیاد بوده به صورتیکه بسیاری فضاهای سبز شهری تبدیل کاربری مسکونی و صنعتی شده‌است.
جایگزین کاربری‌های شهری به جای زیستگاه‌های پرندگان
تعیین و توسعه غیر اصولی کاربری‌های شهری می‌تواند زیستگاه بسیاری از پرندگانی که در فضاهای سبز زیست می‌کنند دچار مشکل کند. کاهش فضاهای سبز شهری در فرآیند تغییرات کاربری باعث می‌شود بسیاری از پرندگان زیستگاه دائمی و موقت خود را از دست بدهند، به طوریکه می توان بقا این پرندگان را تحدید کند.
احاطه کردن زیستگاه پرندگان توسط کاربری‌های شهری
نباید از کاربری‌های مخرب در کنار فضاهای سبز شهری و زیستگاه‌های طبیعی گذشت چراکه در سال اخیر شاهد این هستیم در حاشیه بسیاری از زیستگاه‌های طبیعی (مناطق حفاظت شده) و پارک‌های شهری کاربری‌های صنعتی که منبع آلودگی صوتی و هوا هستند ایجاد شده‌اند. یکی از مثال‌های بارز تجاوز به کاربری‌های حاشیه مناطق زیستگاه‌های طبیعی پارک ملی کلاه قاضی میباشد که مانند جزیره بین کاربری‌های مختلف مسکونی و صنعتی احاطه شده‌است و کریدور زیستگاهی با زیستگاه‌های دیگر برای این منطقه بسیار کم است.
تصویر زیر مربوط به پارک سنترال نیویورک است که بین کاربری‌های مسکونی و تجاری احاطه شده است
تاثیرات کاربری‌های شهری بر زیستگاه پرندگان
شهرها متشکل از تنوع و پیچیدگی‌های کاربری‌ها می‌باشند که برخی از این کاربری‌ها می‌تواند تاثیر مثبت و برخی دیگر تاثیر منفی بر تنوع زیستی پرندگان و کیفیت محیط زیست شهری داشته باشد. فضاهای سبز شهری همانند پارک‌ها از جمله کاربری‌هایی هستند که تاثیر بسزایی بر تنوع زیستی پرندگان شهری دارد. در مقابل کاربری‌هایی مانند مسکونی و صنعتی با تولید آلودگی‌های صوتی و هوا باعث می‌شوند مکان‌های مناسبی برای زیستن پرندگان نباشند. نوع چیدمان، تنوع و وسعت کاربری‌ها در سرزمین می‌تواند بر الگو پراکنش و رفتار پرندگان تاثیرگذار باشد. بزرگی اثر می‌تواند در حدی باشد که بقا یک گونه را تحدید کند که بستگی به هر کاربری دارد.
تغییرات الگو پراکنش کاربری‌های شهری همراه با الگوی پراکنش پرندگان
در بسیاری از شهرها کاربری‌های شهری به صورت ناهمگون در سطح شهر قرار گرفتند که در حومه شهر ناهمگونی قرارگیری کاربری‌ها بیشتر مشهود است. این ناهمگونی و عدم آرایش منظم کاربری‌ها می‌تواند در پراکنش پرندگان شهری تاثیرگذار باشد، به طوریکه هر چه از مرکز شهر به سمت حاشیه شهر میرویم تراکم کاربری مسکونی کاهش و تراکم کاربری کشاورزی و باغی افزایش پیدا میکند. همچنین در مراکز شهرها کاربری‌ها آرایش منظم تری نسبت به حاشیه شهر دارند.
حومه شهرها و تنوع زیستی پرندگان
لذا به دلیل وابستگی بعضی از پرندگان به فضاهای سبز شهری و تراکم این نوع کاربری‌ها در حاشیه شهرها می‌توان گفت: پراکنش و فراوانی پرندگان در حاشیه شهر بیشتر از مراکز شهر به چشم میخورد. همچنین به دلیل افزایش تنوع کاربری‌ها (کشاورزی، باغی، جنگل و پارک) در حاشیه شهر تنوع گونه‌ای بیشتری از پرندگان را می‌توان در حومه شهرها مشاهده کرد.
نتیجه گیری
بنابراین نتیجه می‌گیریم آرایش کاربری‌های سرزمین و تنوع کاربری‌ها می‌تواند در میزان تنوع زیستی پرندگان شهری تاثیر بسزایی بگذارد که می‌توان برنامه‌های توسعه شهری ما با درنظر گرفتن مهیا کردن زیستگاه‌های امن برای پرندگان شهری باشد. همچنین پیچیدگی سیمای سرزمین می تواند باعث افزایش تنوع زیستی پرندگان شود.
