درمورد صدای پرندگان چه میدانید؟ نحوه تولید صدای پرندگان چگونه است؟ در این مطلب سعی کردم تا کمی بیشتر درمورد صدای پرندگان، انواع آن و نحوه تولید صدا صحبت کنم. صدای پرندگان یکی از جذاب‌ترین بخش‌های شناخت این موجودات است. صداهایی که تمامی انسان ها از شنیدن آن لذت میبرند. از طرفی بسیاری از پرنده نگرها و دوستاران حیات وحش از روی صدا، گونه پرندگان را شناسایی می‌کنند.
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که پرندگان چگونه صدا تولید می‌کنند؟ یا مثلا پرنده کوچکی مانند بلبل این همه صدای زیبا را چگونه تولید می‌کند؟
بنابراین بهتر است قبل از هر چیز برویم سراغ اندام‌های درونی پرندگان.

نگارنده مقاله: مهسا هاشمی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»

دستگاه تنفس پرندگان

قبل از آنکه ادامه مطلب را بخوانید سعی کنید با دهانتان سوت بزنید. بله شما با بازدم خود و با کمک لب هایتان صدایی تولید کردید. پرندگان نیز با کمک دستگاه تنفسی خود و اندام های کمکی صداهایی را تولید می‌کنند.
دستگاه تنفسی پرندگان شامل: حلق، نای، نایژه، شش‌ها و کیسه‌های هوایی هستند. پیش‌تر در یک مطلب به صورت مفصل در مورد این موضوع صحبت کرده ایم.

بیشتر بخوانید: کیسه‌های هوایی در پرندگان

داشتن کیسه‌های هوایی یکی از تفاوت‌هایی است که پرندگان با پستانداران دارند. در اکثر پرندگان حدود 9 عدد است که از طریق نای و شش ها پر و خالی می‌شوند. پرندگانی که مدت زمان زیادی در حال آواز خواندن هستند و یا مانند زیرآبروک‌ها که درآب قوطه ور می‌شوند به اکسیژن بیشتری نیاز دارند. بنابراین کیسه‌های هوایی به آن‌ها کمک می‌کند تا اکسیژن مورد نیاز خود را تامیین کنند.

اندام تولید صدا در پرندگان

اما اصلی‌ترین قسمتی که در دستگاه تنفسی پرندگان وجود دارد و به تولید صدای پرندگان کمک میکند سیرینکس یا سوتک نام دارد.
Syrinx ساختمان بسیار ویژه و پیچیده‌ای دارد که به صورت تخصصی صدای پرندگان را تولید می‌کند.

اما Syrinx یا سوتک کجاست؟

سیرینکس زیر نای درست قبل از تقسیم نای به دو قسمت نایژه قرار دارد. جایگاه سوتک باعث شده است که پرنده بتواند به راحتی انواع مختلفی صدا تولید کند.
صدای پرندگان از ارتعاشات دیواره سوتک ایجاد می‌شود. پرندگان با کنترل فشار دم و بازدم باعث تغییر غشا می‌شوند که در نتیجه صدا تولید میشود.

نکات جالب صدای پرندگان

بسیاری از پرندگان کنار آبزی که گردن بلندی دارند اندازه‌ نای بسیار طولانی می شود بنابراین اندامی در کناره‌های سوتک برای تشدید صدای این پرندگان وجود دارد.
پرندگانی مانند: قوی گنگ، شترمرغ، لاشخو‌ها، بعضی لک لک‌ها سوتک ندارند.
به عنوان مثال: لک لک‌ها صدای مکانیکال برای ارتباط با یکدیگر تولید می کنند. یعنی نوک های بلند خود را به هم ضربه میزنند تا صدایی ایجاد کنند.

انواع صدای پرندگان

به طور کلی صدای پرندگان به دو دسته song و call تقسیم می‌شود اما بیایید کمی این دسته بندی را با دقت بیشتر ببینیم.

Call پرندگان

زمانی که صداهایی کوتاه و غالبا تکراری را همراه با مکث هایی می شنوید بی شک صدای کال یا “صدا زدن” پرندگان است. این صداها بدون یادگیری و کاملا غریزی هستند. اما جذاب ترین قسمت صدای Call در پرندگان تنوع آن است.

به عنوان مثال:

•  Begging call: این صدا بیشتر در پرندگان نابالغ برای درخواست غذا از والدین خود استفاده می شود.
•  Aggressive call: زمانی که پرندگان حالت تهاجمی دارند. ( مقدمه ای برای حمله)
•  Alarm call: پرندگان زمانی این صدا را ایجاد می کنند که احساس خطر کرده باشند و بخواهند به دیگران اخطار دهند.
•  Flight call: بسیاری از پرندگان هنگام پرواز از این صدا استفاده می کنند. خصوصا پرندگان مهاجر زمانی که میخواهند به دیگر هم نوعان خود شروع پرواز و مهاجرت را بفهمانند.
•  و..

تفکیک و تشخیص هرکدام از این صداها با دستگاه‌های مخصوص امکان پذیر هستند که در مطالب دیگر خواهیم گفت.
Call بسیاری از پرندگان شبیه به یکدیگر هستند و بهتر است برای شناسایی از Song استفاده کنید.

Song پرندگان

این نوع صدا را به آواز خواندن پرنده میشناسیم. زمانی که صداهایی بلندتر، طولانی تر و پیچیده تر از پرندگان میشنویم بی شک صدای Song است. آوازی که هم غریزی و هم اکتسابی است.
پرندگان برای دور کردن رقبا، تعیین قلمرو و جفت یابی آواز میخوانند. تفکیک صدای song پرندگان کار راحتی است برای همین به راحتی میتوانید برای شناسایی پرندگان از آوازشان کمک بگیرید.
به عنوان مثال: خانواده سسک‌ها بسیار در ظاهر شبیه به یکدیگر هستند و شناسایی آن‌ها نیاز به تجربه فراوان دارد. اما با استفاده از song، این پرندگان به راحتی قابل تشخیص خواهند شد.

• Subsong: به آواز خواندن پرندگان نابالغ می‌گویند. پرندگانی که تازه شروع به آواز خواندن می‌کنند هنوز کاملا قادر به تولید صداهای درست و واضح نیستند. هنگام پرنده ‌نگری کمی به صداها بیشتر توجه کنید. صداهایی را میشنوید که شبیه به یک پرنده است اما دقیقا همان صداها را ندارد. مانند کودکی که با استفاده از آواها تلاش برای گفتن کلماتی دارد، آن‌ها پرندگانی نابالغ هستند.

 تا سال‌ها پرنده نگر‌ها و پرنده شناسان فکر می‌کردند که پرندگان ماده آواز نمیخوانند و فقط از Call استفاده می کنند. اما به تازگی تحقیقات نشان داده است ماده ها برای دفاع از قلمرو در کنار نرها آواز میخوانند. صدای آواز ماده‌ها کمی متفاوت است و با دستگاه‌های مخصوص قابل شناسایی هستند.

آواز خواندن غریزی است؟

آوار خواندن غریزی و اکتسابی است. در مقطعی از عمر پرنده با توجه به نیازش ممکن است صداهایی را با مشاهده و تمرین یاد بگیرد. به این معنا که آواز خواندن غریزی است اما پرندگان آواز صحیح را یاد می‌گیرند.
تورپ یکی از دانشمندانی که آزمایشی در مورد غریزی یا اکتسابی بودن آواز پرندگان بر روی چند سهره جنگلی انجام داد.
در این آزمایش چند تخم سهره جنگلی را از لانه برداشت. جوجه‌ها در شرایطی سر از تخم بیرون آوردند که هیچ صدایی شنیده نمیشد.
جوجه ها صداهایی ساده تولید میکردند. صداهایی که فاقد زیر و بم دیگر سهره‌ها بود اما مشخصا آواز میخواندند.
پس از 6 ماه یکی از جوجه ها را در طبیعت رها سازی کرد. پس از مدت ها رصد این پرنده دریافت که دیگر مانند دیگر سهره‌ها آواز میخواند و هیچ تفاوتی با دیگر هم نوعان خود ندارد. بنابراین متوجه شد که آواز پرندگان غریزی است و صحیح خواندن آن اکتسابی.

تکامل صدای پرندگان

تکامل صدای پرندگان یکی از بحث‌های بسیار جذاب در علم پرنده شناسی است.
صدای پرندگان سال‌ها و طی نسل‌‌ها تغییرکرده است. خلاصه بگوییم؛ تکامل صدای پرندگان حین گزینش جفت گیری اتفاق افتاده است.
یعنی صدایی که امروز از یک گونه میشنویم بهترین صدای یک نسل از این گونه است. همانطور که میدانید پرندگان برای جلب جفت آواز میخوانند و با رقص‌ها و هدیه ‌های مختلف ( در هر گوته متفاوت است) قدرت و برتری خود را نشان میدهند، بنابراین طی سال‌ها ویژگی های مختلفی حذف و اضافه میشوند. صدای پرندگان نیز دست‌خوش همین تغییرات شده و طی چندین نسل و مدت زمان طولانی تغییر پیدا کرده‌است.

تقلید صدای پرندگان

هنوز هیچ دلیل قطعی برای تقلید کردن صدا در پرندگان یافت نشده‌است. اما این گونه صداها سازگاری اندام‌های صوتی پرندگان با محیط اطراف را نشان میدهد. به عنوان مثال:
سهره‌ها و چرخریسک‌ها صداهایی را تولید می کنند تا جغدها را از قلمرو خود دور کنند.
کلاغ‌ها به شدت از این ویژگی استفاده می‌کنند. مثلا صدای شکارگرها را برای دیگر پرندگان تقلید می‌کنند تا فقط خودشان به منبع غدا نزدیک شوند.

کلام آخر

مبحث صدای پرندگان بسیار بزرگ‌تر از چیزی است که در این مطلب خواندید. امیدوارم از این پس با دقت و لذت بیشتری به پرندگان گوش دهید و پرنده نگری کنید. شناسایی پرندگان از روی صدا نیاز به تجربه فراوان دارد و امیدوارم این مطلب کمی به شما کمک کرده باشد. در آخر از شما میخواهم که از گذاشتن صدای ضبط شده در طبیعت خودداری کنید چرا که میزان استرسی که به پرندگان وارد می شود غیر قابل جبران است. اگر علاقه‌مند به ضبط صدای پرندگان با استفاده از میکروفن‌های مختلف هستید بهتر است قبل از آن از مضررات پخش صدای ضبط شده در طبیعت آگاه شوید.

 یکی از راه های مفید شناسایی پرندگان در بین پرنده نگران و پرنده شناسان، کمک گرفتن از صدای پرندگان (آواز پرندگان) یا Birding by ear است که در اینجا معادل “پرنده شنوی “ را برای آن برگزیده ایم . این کار اگرچه در ابتدا مشکل به نظر می رسد ، لیکن برای پرنده نگران بسیار حائز اهمیت می باشد.حتی اخیراً اپلیکیشن هایی وارد بازار شده که قادر به تشخیص صدای برخی پرندگان است!

  در این مقاله در خصوص اهمیت پرنده شنوی، مشکلات آن و چگونگی کسب مهارت استفاده از صدای پرندگان برای شناسایی آن ها صحبت خواهیم نمود.

اهمیت پرنده شنوی :

 درک حضور بسیاری از پرندگان بدون شنیدن صدای آنها شاید غیر ممکن باشد . صدای کمرکولی در کوهستان ، پری شاهرخ در لابلای شاخ و برگ های درخت، سسک پر سر و صدا در میان نیزار و مرغ حق در دل تاریکی شب ، معمولاً اولین راه پی بردن به حضور این پرندگان در یک محل است.

    در مناطقی با پوشش گیاهی متراکم و یا هنگام شب ، استفاده از شنوایی  ممکن است تنها راه پی بردن به حضور پرنده و یا تشخیص گونه آن باشد .  آقای Ted Parker – از پرنده شناسان برجسته ی آمریکا که می توانسته   صدای حدود هزار گونه پرنده را از هم تشخیص دهد (!) –  اینگونه مثال       می زند: ” اکتفا به بینایی برای تشخیص پرندگان در یک جنگل استوایی ، مانند دیدن اخبار تلویزیون بدون صدا می باشد ! “

 علاوه بر این در تشخیص برخی گونه های کوچک و یا مشابه ، نظیر برخی سسک ها و یا گونه هایی که در فرم تابستانه و زمستانه تشخیص آنها مشکل     می شود ، شنیدن صدا کمک قابل توجهی خواهد نمود.

انواع صدای پرندگان و آواز پرندگان :

    صداهایی که پرندگان تولید می کنند معمولاً به صورت آواز ( Song  ) ،صدای کوتاه ( Call  ) و  یا صداهایی مانند بهم زدن منقار (نظیر حاجی لک لک ها ) ، نوک زدن به درخت ( مانند دارکوب ها ) یا بال زدن می باشد . آواز ( Song ) ، صدایی آهنگین است که معمولاً برای جفت یابی یا تعیین قلمرو استفاده می شود. صدا ( Call  ) ، صداهایی ساده و کوتاه است که در مواردی همچون هشدار ، علامت دادن ، هماهنگی بین گروه و غیره به کار    می رود.

مشکلات پرنده شنوی :

  هنگام یک طلوع بهاری در حاشیه ی جنگل ممکن است صدای ده ها پرنده به طور همزمان به گوش برسد که تفکیک آنها از یکدیگر برای افراد تازه کار مشکل و یا غیر ممکن به نظر می رسد ! این نکته را هم باید در نظر داشت که برخی گونه ها دارای آوازها و صداهای متنوعی بوده و یا قدرت تقلید صدای پرندگان دیگر را دارند. جالب اینکه در برخی موارد صدای گونه های مشابه در نقاط مختلف جهان تفاوت هایی با یکدیگر دارد ! علاوه بر این اگر صدا فقط شنیده شود و ثبت نگردد ، ممکن است به زودی فراموش شود. در نتیجه ، این کار در مقایسه با مشاهده پرندگان نیاز به تمرین و دقت بیشتری دارد.

پرنده شنوی را از کجا شروع کنیم ؟

  نکته ی مهم در آغاز کسب مهارت پرنده شنوی این است که یادگیری صدای همه یا تعداد زیادی از گونه ها در ابتدا نیاز نیست و فقط می بایست با گونه های محدود و در دسترس یا اطراف محل زندگی شروع نمود. تا مدتی تمرینات باید فقط روی این گونه ها و به صورت مستمر باشد و بعد به تدریج روی سایر   گونه ها کار شود. با این کار ابتدا مهارت شنیدن و ثبت صداها و به خاطر سپاری آنها افزایش پیدا کرده و در نتیجه کار روی گونه های بعدی آسان تر انجام خواهد شد.

  گوش دادن به صدای پرندگان نباید صرفاً به گوش دادن ختم شود ، بلکه باید همراه با آنالیز و تحلیل صدا باشد. در این خصوص توجه به نکات زیر ضروری است :

– آغاز صبح ، فصل بهار و ابتدای تابستان ، بهترین زمان برای شنیدن آواز پرندگان است.

– معمولاً صدای پرندگان در صورت احساس خطر کم می شود، پس باید آرام و بی حرکت بود.

– برای بهتر شنیدن ، حذف صداهای اضافی نظیر صدای پا ، خش خش لباس، صحبت کردن و هر گونه صدای دیگر ضروری است.

– موقع ثبت صدا ، توجه به حالت پرنده نظیر ترس یا جلب جفت نیز در تکمیل مشخصات صدا کمک می کند.

ثبت صدای پرندگان :

  برای ثبت و به خاطر سپاری صدای پرندگان ، روش های مختلفی وجود دارد. حتی در زبان های مختلف ، صدای پرندگان را با کلمات متفاوتی نشان می دهند. به عنوان مثال صدای گنجشک در زبان فارسی به صورت ” جیک – جیک ” و در زبان انگلیسی با ” chiddik – chiddik ” نشان داده می شود.

  نکته ی مهم در اینجا این است که به هیچ وجه به روشهای استاندارد یا ثبت شده تکیه نکنید. راز به خاطر سپاری صداها ، شخصی سازی ثبت آنهاست . شما ممکن است به جای حروف و کلمات از نت های موسیقی استفاده کنید و یا صدای گنجشک را به جای ” جیک جیک ” به شکل دیگری بشنوید. حتی ممکن است صدای پرنده در ذهن شما تداعی کننده جمله ی خاصی باشد.

  پس آنگونه که می شنوید و به شکل کلماتی که برایتان آشناست صدا را به شکل حروف یا نت یا هر چیز دیگری درآورید. برای به خاطرسپاری بهتر، تا حد امکان ارتباطی تصویری بین صدا و شکل پرنده در ذهن خود ایجاد کنید . این تصویر ترجیحاً باید اغراق آمیز یا همراه با طنز باشد تا بهتر به حافظه ی تصویری سپرده شود.

 علاوه بر حروف ، از نمودارهایی که خودتان رسم می کنید برای نشان دادن بلندی صدا ، زمان وقفه و طول مدت صدا بهره ببرید.

 در هنگام گوش دادن به صدا ، به موارد زیر توجه نمایید:

– تعداد پرنده ها : صدای چند پرنده را می شنوید ؟ سعی کنید با تفکیک صداها فقط روی صدای یک پرنده تمرکز کنید.

– زیر و بم بودن : زیر و بم بودن صدا به چه صورت است و در کجای صدا تغییر می کند؟

– تشبیه : آیا می توانید صدا را به جیغ ، سوت ، چهچهه ، فریاد یا صدای یک ساز تشبیه کنید ؟ حتماً آنرا هم در کنار مشخصات صدا یادداشت کنید.

– طول مدت : صدا چند ثانیه طول می کشد؟

– ریتم : ریتم آواز پرندگان سریع است یا کند ؟ ثابت است یا متغیر ؟

– میزان بلندی : میزان بلندی صدا چقدر است ؟ آیا تغییر می کند ؟ کجا و چگونه ؟

– تکرار : آیا آواز پرندگان مختلف تکرار می شود ؟ چند بار ؟ چند صدای مشابه در یک آواز وجود دارد ؟

  برای تمرین مؤثرتر می توانید در ابتدا یک یا چند گزینه از موارد فوق را روی پرندگان در دسترس تمرین کنید و در دفعات بعد،  گزینه های بیشتری را به یافته های خود در رابطه با صدای آن گونه  اضافه نمایید.

  برخی سایت های خارجی تست هایی جهت پرنده شنوی دارند ، می توانید از آنها کمک بگیرید و یا با استفاده از صداهایی که ضبط یا دانلود می کنید چنین آزمون هایی برای خود ترتیب دهید و با شنیدن صدای گونه ها بدون دیدن عکس یا نام آنها، نوع پرنده را حدس بزنید. یکی از سایت های مناسب یافتن صدا های مختلف پرندگان را با کلیک بر اینجا میتوانید مشاهده کنید.

کلام آخر

  کلام آخر اینکه همانگونه که دیدن پرنده ها همیشه همراه با شناسایی نیست ، شنیدن صدای پرندگان و آواز پرندگان هم ممکن است منجر به شناسایی آنها نشود. پس ناامید نشوید و از همین حالا شروع کنید تا پرنده نگری لذت بخش تر و  حرفه ای تری داشته باشید.

مترجم و نگارنده: امین اخوت

در پایان پیشنهاد میکنیم کلیپ آواز و صدای بلبل هزار دستان  را پخش کرده و از شنیدنش لذت ببرید. اگر نام پرنده نگری را پیش از این نشنیده بودید و به آن علاقه مند شدید، توصیه می کنیم مطلب (چگونه یک پرنده نگر باشم) را مطالعه نمایید.

امیدواریم در این مطلب توانسته باشیم به خوبی در ارتباط با صدای پرندگان و انواع آواز پرندگان صحبت کرده باشیم. و توانسته باشیم به خوبی بیان کنیم که شناسایی پرندگان و شناخت گونه های پرندگان تا چه حد نیازمند شناخت صدای پرندگان و آواز پرنده ها بوده و میتواند در یک پرنده نگری به شما کمک کند.