بالابان پرنده ای است که در ایران نیز زندگی می کند. آیا می دانستید که بالابان پرنده ای از راسته شاهین سانان است؟ یکی دیگر از گونه های این راسته دلیجه کوچک است. بالابان پرنده ای است که همچون دیگر هم راسته ای هایش و عقاب ها در دسته پرندگان شکاری قرار دارد. اسارت یکی از عوامل تهدید کننده برای بالابان هاست. اما آیا می دانید در باغ وحش ها چه می گذرد و سرنوشت پرندگان آسیب دیده چیست ؟ در این مقاله شما را بیشتر با بالابان پرنده ی شکاری محبوب آشنا می نماییم.

بالابان پرنده ای شکاری

در ایران حدود 552 گونه پرنده وجود دارد که از این میان بیش از 70 درصد آنها پرندگان مهاجر محسوب و در فصول خاصی به ایران وارد و خارج می شوند.

در میان گونه های پرندگان در ایران، پرندگان شکاری در میان عموم مردم از اهمیت و علاقه بیشتری برخوردار هستند.

در جهان راسته شاهین شکلان حدود 37 گونه پرنده دارد که از این میان 13 گونه از آنها در ایران زندگی می کنند. پرندگان عضو این راسته با توجه به شکل بدنی خاص و دوکی شکلشان امکان پرواز با سرعت بالا و تغییر جهت ناگهانی را دارند که این خصوصیات باعث شده تبحر خاصی در  شکار پرنده های در حال پرواز داشته باشند و همچنین برخی از گونه های این راشته مانند قرقی قابلیت پرواز در سطح زمین و شکار جوندگان را دارند. در میان پرندگان این راسته، بالابان از شهرت و محبوبیت بیشتری برخوردار است و یکی از شناخته شده ترین گونه ها به شمار می رود اما واقعا این پرنده را چقدر می شناسیم؟

• ظاهر بالابان

بالابان یکی از بزرگترین پرندگان در خانواده شاهین ها است که حدوداً 47 تا 55 سانتی متر طول دارد. وزن این پرنده در بازه 700 تا 1300 گرمی می تواند متغیر باشد بالابان در میان مابقی شاهین ها نسبتاً سنگین تر است. در خصوص رنگ این پرنده میتوان گفت  به طور کلی پرهای آن در قسمت فوقانی ترکیبی از قهوه ای و خاکستری رنگ  و سر و زیر بدن او قهوه ای روشن می باشد. همچنین  از سینه به پایین این پرنده لکه هایی قهوه ای رنگ دیده می شود. از حیث اندازه، بالابان ماده نسبت به نر، سری کوچکتر و پنجه‌هایی کلفت‌تر دارد، اما از نظررنگ بدن تفاوتی بین نر و ماده وجود ندارد.

• زیستگاه بالابان
  

این پرنده در بستر کوه ها و کوهستان ها بیشتر دیده می شود. بالابان در مناطقی که کم درخت هستند و نواحی که نیمه بیابانی است بیشتر دیده می شوند. بالابان ها در بین شکاف صخره ها لانه میسازد. علاوه بر این ممکن است که از لانه های قدیمی نیز استفاده کند. این پرنده زیبا در ایران در فصل زمستان بیشتر دیده می شوند و در مناطق غربی کشور میتوان آن را مشاهده نمود.

• پراکنش جهانی

بیشتر در مناطق آسیا و خاورمیانه و بعضی مناطق اروپایی این پرنده را می توان یافت. این پرنده در فصل مهاجرت در سراسر ایران به جز مناطق جنگلی دیده می‌شود. بالابان‌هایی که در ایران تولیدمثل می‌کنند در تمامی نقاط ایران به جز نواحی جنوبی استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر مشاهده شده‌اند. اما در نواحی شمال شرقی از جمله استان‌های گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان و نیز رشته کوه‌های زاگرس تولید مثل این پرنده‌ها بیشتر است.

قابل ذکر است که با توجه به زنده گیری و به اسارت بردن بی رویه این پرنده که در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد، جمعیت این پرنده ارزشمند به شدت کاهش یافته و در معرض خطر انقراض است. مؤسسه آوای بوم در طول زمان فعالیت خود این پرنده را دوبار به ثبت رسانیده است. نقشه ی پراکنش جهانی بالابان را میتوانید در سایت بردلایف مشاهده کنید.

تغذیه بالابان

همانطور که پیش تر ذکر شد بالابان پرنده ای است که می تواند در سطح زمین به خوبی پرواز کند. پس معمولا تبحر خاصی در شکار جوندگان کوچک مثل سنجاب زمینی دارد. همچنین اگر در مناطقی زندگی کند که نزدیک آب باشد، پرندگان کوچک نیز میتواند شکار این پرنده باشد. مثلاً در بعضی مناطق اروپایی، این پرنده از کبوتر به عنوان طعمه های او محسوب می شود. پستانداران و پرندگان کوچک تا موش‌ها، سنجاب، کبوتر، سوسمار و حشرات مناطق استپی مانند ملخ جزو منابع غذایی این پرنده محسوب می‌شود.

میزان مصرف هر یک از این منابع غذایی بسته به سن پرنده و منطقه زیست آن متفاوت است. برای مثال، غذای بالابان ماده در سه روز اول پس از خارج شدن جوجه‌ها از تخم، حشراتی مانند ملخ است چرا که گوشتی زود هضم و مقوی برای جوجه‌ها دارند.

 

• زاد و ولد بالابان

بالابان در اواسط بهار و اوایل تابستان بین 3 تا 5 تخم میگذارد و تقریباً یکماه روی تخم های خود می خوابد. و حدود 45 روز به دوران بلوغ خود می رسد.

• قوشبازی ، عامل تهدید کننده ی بالابان

قوشبازی یا بازداری به فعالیتی اطلاق می شود که پرندگان شکاری مانند عقاب سانان و شاهین شانان را برای اهدافی از جمله شکار، نگهداری و تربیت می کنند. به وسیله این فعالیت جمعیت پرندگان شکاری به خصوص بالابان رو به کاهش است و باخطر انقراض مواجه است.

کشورهای عربی بیشترین علاقه را به این فعالیت دارند و تجارتی هنگفت در پشت پرده این فعالیت وجود دارد. قاچاق پرندگان ، مثل بالابان پرنده ای از راسته شاهین سانان، از جمله اصلی ترین آن هاست. آنها شاهین سانانی چون بالابان را به منظور شکار هوبره، پرنده ای بسیار زیبای کویر تربیت می کنند که متاسفانه ایران به دلیل نزدیکی به کشورهای عربی و مکانی مناسب برای زندگی بالابان، تعداد زیادی از این پرنده در ایران زنده گیری می شوند و به کشورهای مقصد قاچاق می شوند. به همین منظور بالابان پرنده ای در لیست قرمز پرندگان در خطر انقراض اتحادیه حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد و زنده گیری این پرنده پیگرد مراجع قانونی را به دنبال خواهد داشت.