این روزها کشور ما میزبان میلیون ها پرنده مهاجر است. پرندگانی که مسافت های طولانی ای را ازعرض های شمالی پیموده اند تا بخشی از زندگی خود را در کنار ما بگذرانند. در مقاله ای دیگر در مورد اینکه اصلا چرا پرندگان مهاجرت می کنند صحبت کرده ایم. اکنون نکته ی قابل توجه در مهاجرت پرندگان این است که پرندگان مهاجر چگونه موفق میشوند بدون آنکه راه را گم کنند هر ساله یک مسیر معین را بپیمایند؟ چگونه این مهاجران کوچک و زیبا میتوانند با کمال دقت به نقطه عزیمت خود باز گردند؟ و چگونه میشود بدون قطب نما راه را در آسمان یافت؟ در این مقاله ناعمه حسینی تلاش کرده است پاسخ این سوالات را برای شما شرح دهد.

مهاجرت پرندگان

بررسی پدیده مهاجرت پرندگان در پایان قرن گذشته توجه بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرد و موضوع پژوهش بسیاری از محققان گردید. تعدادی پرنده علامت گذاری شدند تا پس از بازگشت مجدد به همان محل، قابل شناسایی باشند. این شیوه علمی، که حلقه گذاری نام دارد مطالعه رفتار مهاجرت پرندگان و ردیابی مسیر های اصلی آنان را ممکن ساخت.

جهت یابی پرندگان

پس از آزمایش های متعدد دانشمندان دریافتند که پرندگان از طریق دو نوع علایم راهنما، جهت یابی می کنند.

• بعضی پرندگان با استفاده از نشانه های سماوی راه خود را پیدا می کنند. پرندگان روزپرواز با  استفاده از وضعیت خورشید و پرندگان شب پرواز با موقعیت ستارگان جهت تعیین مسیر می کنند.
• بعضی دیگر از روی نشانه های زمینی مانند عوارض زمین ، سیستم های آبی، کوهستان ها، خطوط ساحلی، وضعیت بوم شناختی مانند جنگل های انبوه و پهنه های آبی و و ضعیت هواشناختی مثل جهت باد غالب یا توده های هوا مسیر خود را پیدا میکنند.

پرندگان چگونه مسیر خود را تعیین می کنند ؟

این سوال مطرح است که ” پرندگان هنگام عبور از روی اقیانوس ها که عوارض زمین مشخص نیست یا زمانی که هوا ابری است و ماه و ستاره ها دیده نمی شوند چگونه مسیر خود را تعیین می کنند؟ ” پس باید نوع دیگری از جهت یابی وجود داشته باشد که مکمل این دو نوع است و چنین به نظر می رسد که پرندگان از میدان مغناطیسی زمین کمک می گیرند.

در سال 1975 میلادی مشخص شد که بعضی از باکتری هایی که در گل و لای دریا زندگی می کنند حاوی زنجیره ای از کریستال های ترکیبات آهن همسو با میدان مغناطیسی زمین هستند. این زنجیره ها باکتری ها را در امتداد این میدان قرار می دهند تا به سمت پایین شناور و از آب های پر از اکسیژن دور شوند. در این حالت، هر باکتری یک قطب نمای کوچک است.

این موضوع این فرضیه که بعضی از حیوانات دارای سلول هایی حاوی کریستال های مشابه هستند، را تقویت کرد. دانشمندان احتمال می دادند که حرکات سلول ها به حیوانات این امکان را می دهد که میدان های مغناطیسی را احساس کنند. یافتن این سلول ها در بدن حیوانات چندان آسان نبود. کریستال های مغناطیسی در میان پرندگان، اولین بار در میان کبوترهای خانگی کشف شد. انتهای عصب های پوست در داخل منقار بالایی کبوتر حاوی مقدار زیادی ساختارهای گلوله ای شکل پر از آهن است. اثبات کاربرد این ساختارها برای حس مغناطیسی، چندین دهه طول کشید. به تازگی نیز ساختارهایی مشابه در سینه سرخ ها، چکاوک ها و مرغ خانگی یافت شده است. امروزه مشخص شده است که حسگرهای مغناطیسی آهنی در اکثر پرندگان وجود دارند.