فصل تخمگذاری پرندگان زمان مشخصی دارد. تخمگذاری پرنده از جمله ویژگی‌های مشترک در همه پرندگان است. پیش از این در مطب پرنده چیست به ساختار تخمهای پرندگان اشاره نمودیم. عواملی از جمله گرمایش جهانی و شرایط زیستگاه مثل تالاب ها به طور کلی بر روی پرندگان و زادآوری و تخمگذاری پرنده مؤثر است. این مطلب توسط آقای محمدعلی آقاابراهیمی تهیه شده است. از دیگر مقالات ایشان می توان به سهره پرنده ای از خانواده گنجشک سانان ، گنجشک سانان ایران را چقدر می شناسید نام برد که خواندن آن را به شما پیشنهاد می‌کنیم. همگی ما برخی از تخمهای پرندگان را از نزدیک دیده ایم و با شکل ظاهری آن‌ها آشنایی داریم. بنابراین این مطلب برایمان قابل لمس‌تر است. پس در خواندن این مقاله همراه باشید.

تخمگذاری پرنده

تخم گذاری روش مشترک تمامی پرندگان برای تولید مثل است. گرچه این رفتار تولید مثلی در برخی از خزندگان نیز دیده می‌شود اما تخم‌گذاری یک خصوصیت فراگیر و مشترک در بین پرندگان است.

بیشتر پرندگان برای تخم‌گذاری، لانه می‌سازند و هر پرنده بنا به خصوصیات فیزیکی و مختصات جغرافیایی که در آن زندگی می‌کند از سلیقه‌های متنوعی برای لانه‌سازی استفاده می‌کند. فرایند تخم‌گذاری نیز در بین پرندگان در اشکال متنوعی اتفاق می‌افتد. پرندگان از نظر زمان باروری تخم‌ها، تعداد تخم‌گذاری در هر فصل و اندازه و رنگ تخم‌ها بسیار متنوع عمل می‌کنند. اما شکل هندسی تمامی تخمهای پرندگان یکسان است. تخم پرندگان از یک بیضی کروی تشکیل گردیده که یک انتهای آن پهن‌تر از انتهای دیگر است.

بیشتر پرندگان هر سال تنها یک بار اقدام به تخم‌گذاری می‌کنند اما برخی از گونه‌ها نیز در طول فصول گرم سال در چند نوبت اقدام به تخم‌گذاری و تولید مثل می‌کنند.

دوره تفریخ

مدت زمان تبدیل شدن تخم به جوجه را دوره تفریخ می‌نامند. تخم‌ها در دوران تفریخ باید در درجه حرارت مناسب و یکنواختی گرم نگه داشته شوند که برای این منظور در بیشتر موارد پرنده نر و ماده به طور متناوب بر روی تخم‌ها می‌خوابند و با استفاده از دمای بدن خود تخم‌ها را در معرض درجه حرارت مناسب قرار می‌دهند.

مدت زمان تفریخ در گونه‌های مختلف متفاوت است که بستگی به شرایط آب و هوایی و اندازه پرنده دارد. بطور مثال دوره تفریخ برای مرغ‌های خانگی 21 روز و برای شتر‌مرغ 42 روز است.

کلاچ

گونه‌های مختلف پرندگان در هر دوره تولید مثل که بطور معمول هر سال در فصل گرم اتفاق می‌افتد، تعداد مشخصی تخم می‌گذارند. به تعداد تخمی که پرنده در یک دوره تولید مثل می‌گذارد کلاچ (clutch) می‌گویند.

کلاچ پرندگان بطور معمول بین 2 تا 5 تخم را در بر می‌گیرد اما در برخی از گونه‌ها این تعداد بیشتر است.

ساختار تخمهای پرندگان

تخم تمامی پرندگان از نظر شکل هندسی یکسان است اما از نظر اندازه و رنگ متفاوت هستند. تخم‌ها همگی در درون یک پوسته آهکی شکل می‌گیرند که عمده‌ی حجم پوسته را کربنات کلسیم تشکیل می‌دهد و از برخی عناصر دیگر نیز در آن یافت می‌شود.

پوسته‌ی تمامی تخم‌های پرندگان توسط غشاء نازک و نامرئی و بی‌رنگی به نام کوتیکول پوشیده شده است. کوتیکول در حفظ سلامت تخم تاثیر بسزایی دارد بطوریکه تخم‌ها در اثر شستشو و یا هنگام قرار گرفتن در معرض رطوبت و یا خراش‌دیدگی، به دلیل آسیب دیدن غشاء نامرئی کوتیکول، سپر دفاعی خود را از دست داده و زودتر فاسد می‌شوند.

در انتهای پهن تمامی تخم‌ها یک اتاقک هوایی تشکیل می‌شود که اکسیژن لازم برای رشد جنین را تامین می‌کند. این اتاقک هوایی همزمان با تبخیر بیشتر آب از درون تخم بزرگتر می‌شود.

محتویات درونی تخم پرندگان از دو بخش عمده‌ی سفیده و زرده تشکیل می‌شود. سفیده مایع ژله‌ای و بی‌رنگی است که زرده را در بر گرفته و محافظت می‌کند. زرده تخم نیز که حجم بزرگی از آن از ذخایر غذایی تشکیل شده است سلول زاینده را در خود جای داده و محافظت می‌کند. زرده تخم سرانجام در پایان دوره تفریح که جوجه کامل شده به عنوان غذا توسط جوجه مصرف می‌شود. به همین دلیل جوجه پرندگان در بدو تولد و تا مدت چند ساعت نیازی به تغذیه نخواهند داشت.

سلول زاینده کوچکترین و مهمترین بخش تخم پرندگان است که در اثر جفت‌گیری پرنده نر و ماده در تخم ایجاد شده و قدرت باروری را در تخم ایجاد می‌کند. سلول زاینده باعث می‌شود دوران تفریح با موفقیت به سرانجام رسیده و جوجه تشکیل شود.

یک توصیه مهم

هرگز به لانه‌ی پرندگان وحشی نزدیک نشوید به‌ویژه هنگام تخمگذاری پرنده و زمانی که پرندگان بر روی تخم‌هایشان خوابیده‌اند، زیرا حضور انسان مخاطرات فراوانی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. استرس ناشی از حضور انسان در نزدیکی لانه می‌تواند باعث ترک لانه و تخمهای پرندگان ، توسط پرنده برای همیشه شود. همچنین آثار به جا مانده از رد پا و مسیر حرکت انسان، پای حیوانات وحشی و شکارچی را به اطراف لانه باز می‌کند و پرنده و تخم‌هایش را در معرض خطر قرار می‌دهد.