آلودگی صوتی شهرها معضلی است که همه با آن آشنا هستند. اما به راستی تا به حال به تاثیر آلودگی صوتی بر پرندگان اندیشیده اید؟ ارزش پرندگان در محیط زیست و علوم بر کسی پوشیده نیست. تحلیل صدای پرندگان اطلاعات ارزشمندی به ما می دهد. الگوبرداری از رفتار پرندگان برای توسعه علم و فناوری استفاده می شود. از آن سمت تاثیر گرمایش جهانی بر روی پرندگان، اثر ما در طبیعت و دنیای پرندگان است! در این مقاله یکی دیگر از اثرات مخرب رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی یعنی آلودگی صوتی شهرها و تاثیر آلودگی صوتی بر پرندگان را باهم مرور می کنیم.

توسعه شهرنشینی و آلودگی صوتی

در چند سال اخیر با پیشرفت توسعه شهرنشینی شاهد ایجاد کاربری های شهری زیادی در شهرها و حومه شهرها هستیم. کاربری های شامل مراکز صنعتی، تجاری و نظامی که آلودگی های صوتی زیادی را به داخل شهر منتقل می کنند.
توسعه شبکه جاده ای شهری همراه با افزایش حمل و نقل شهری نیز در شهرها گسترش پیدا کرد به صورتی که در حال حاضر شاهد افزایش ترافیک شهری نیز هستیم. حجم ترافیک شهری می تواند با تولید آلودگی هوا و صوتی همراه باشد که تاثیرات منفی بر محیط زیست شهری بگذارد. یکی از تاثیرات منفی آن می تواند بر رفتار و بقا بسیاری از گونه های جانوری و به خصوص پرندگان شهری تاثیر گذار باشد.

مناطق سبز شهری به عنوان مناطق امن شهری

در کلان شهرها که غرق در آلودگی های صوتی هستند مناطق امنی وجود دارند که آلودگی های صوتی کمتری در این مکان ها دیده می شود . فضاهای سبز شهری مانند پارک های عمومی به دلیل عدم آلودگی های صوتی و وجود شرایط اکولوژیکی مناسب می تواند مکان های مناسبی برای زیستن پرندگان باشند. پارک های شهری مانند جزایری در میان آلودگی های صوتی شهر محاصره شده اند و وجود جاده ها و کاربری های مختلف در حاشیه پارک ها باعث شده آلودگی های صوتی زیادی وارد این پارک ها شوند و کیفیت محیط زیستی شهری را کاهش بدهند. این مناطق یکی از بهترین زیستگاه های پرندگان شهری است که در سال های اخیر با افزایش آلودگی های صوتی شهری در این مناطق تاثیرات زیادی بر روند زیستن پرندگان گذاشته است.

آلودگی صوتی چیست؟

طبق تعریف سازمان محیط زیست پخش و انتشار هر گونه صوت ، صدا و ارتعاش مربوط ، بیش از حد مجاز و مقرر در فضای باز را آلودگی صوتی می گویند. آلودگی صوتی را برحسب دسی بل اندازه گیری می کنند. میزان آلودگی صوتی در هر مکانی بر حسب شدت صوتی مشخص شده طبق جدول استاندارد آلودگی صوتی سازمان حفاظت محیط زیست متفاوت می باشد. اما می توان گفت از 85 دسی بل به بالا به عنوان آلودگی صوتی در تمامی مکان های باز و سرپوشیده محسوب می شود که این مقدار شدت صوت برای شنوایی انسان و پرندگان آسیب زا می باشد. میزان شدت و فشار صوت را با دستگاه صوت سنج اندازه گیری می کنند.شاخص های آلودگی صوتی شامل موارد زیر است:

1.شدت صوتی (Leq)

2. فشار صوتی (SPL)

3. بیشترین حد میزان شدت صوت ایجاد شده

4. پایین ترین حد میزان شدت صوت ایجاد شده

چرا آلودگی صوتی در بین جانوران بر روی پرندگان بیشتر تاثیر می گذارد؟

در بین جانوران پرندگان نسبت به آلودگی صوتی حساس تر می باشند و بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند. از دلایل عمده ای که آلودگی صوتی تاثیرات زیادتری بر روی پرندگان نسبت به گونه های دیگر میگذارد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. پرندگان در بیشتر از اوقات ابزاری مانند صوت را برای گفتگو بین خود استفاده می کنند

2. پرندگان طیف گسترده ای از فرکانس صوتی را برای ارتباطات صوتی خود انتخاب می کنند

3. وجود تنوع گونه ای زیاددر پرندگان

4. تنوع زیستگاهی پرندگان

5. مهاجرت های فصلی پرندگان

6.سازگاری بعضی از پرندگان با اکوسیستم های شهری

تاثیر آلودگی صوتی بر پرندگان

بعضی از پرندگان آستانه تحمل بیشتری به آلودگی صوتی دارند و بعضی دیگر از پرندگان آستانه تحمل کمتری به صوت زیاد دارند که همراه با واکنش هایی میباشد . این واکنش ها میتواند شامل افت شنوایی، بالا رفتن آستانه تحریک شنوایی، ناتوانی در شنیدن صداهای طبیعی اطراف و صدا های دیگر حیوانات، افزایش ضربان قلب و تنفس و عکس العمل های تند عصبی باشد. به طورکلی آلودگی صوتی که بیشتر منبع آن جاده و ترافیک شهری است می تواند پیامدهای منفی زیر را برای پرندگان به همراه داشته باشد:
1. کاهش قلمرو
2. تغییرات رفتاری در شکار و مهاجرت گروهی
3. تغییر در ارتباطات درون گونه ای
4. ترک زیستگاه
5. تغییر فرکانس و شدت صدای آواز
6. تغییر رفتار روزانه گونه
7. عدم جفت گیری و یا حتی مرگ گونه

یکی از اثرات مناطق شهری که بر روی پراکندگی پرندگان تاثیر گذار می باشد وجود اختلاف دمایی منطقه شهری و مناطق حاشیه شهر میباشد که باعث می شود پرندگان در فصل زمستان به دلیل بالا بودن دمای هوای شهر به این مناطق پناه بیاورند که همین امر باعث می شود پرندگان بیشتر تحت تاثیر آلودگی صوتی شهر قرار بگیرند.

تاثیر آلودگی صوتی بر پرندگان مهاجر

آلودگی صوتی نظیر سروصدای ترافیک حتی در حد متوسط هم باعث می‌شود پرندگان مهاجر زیستگاه‌هایی را که توقفگاه آنها هستند، ترک کنند و به مرور زمان احتمال بازگشت آنها به این زیستگاه‌ها بسیار ضعیف می‌شود. آلودگی‌ صوتی جاده‌ای نیز می‌تواند تاثیرات جدی و گسترده روی پرندگان مهاجر داشته باشد. مهاجرت، بازه زمانی استرس‌زایی برای پرندگان است و بنابراین هر گونه صدای غیرقابل پیش‌بینی در توقفگاه‌های طبیعی آنها می‌تواند روی زمانی که صرف تغذیه می‌کنند و در نتیجه روی وضعیت سلامتی‌شان تاثیر بگذارد.

آستانه تحمل پرندگان نسب به آلودگی های صوتی

آستانه ی هر گونه از پرندگان نسبت به شدت و فشار صوت متفاوت است به صورتی که در تحقیق غریبی و همکاران که بر روی اثر آلودگی صوتی جاده ای بر پارک ملی گلستان پژوهش کرده اند نشان می دهد پرندگان نسبت به شدت صوت ایجاد شده آستانه تحمل متفاوتی دارند. بعضی از پرندگان شهری مانند چرخ ریسک بزرگ و گنجشک خانگی نسبت به آلودگی های صوتی شهری از میزان تحمل بیشتری برخوردار هستند و به سروصداهای انسانی عادت کرده و حتی در مواقع آلودگی های صوتی آوازخوانی هم می کنند. این پرندگان به دلیل سازگاریشان با محیط های شهری سعی کرده اند بر فرکانس و شدت آلودگی های صوتی غلبه کنند و از آوازخوانی های بلندتری استفاده کنند تا بتوانند فضای صوتی خود را حفظ کنند.

راهکارهای جلوگیری تاثیرات آلودگی صوتی بر پرندگان

راهکارهایی که میتوان تاثیر آلودگی صوتی بر روی پرندگان در پارک های شهری را کاهش داد شامل موارد زیر می باشد:

1. مکان یابی های مناسب برای پارک های شهری

2. تعیین کاربری های مناسب (مانند مراکز صنعتی) با ظرفیت ها و معیارهای زیست محیطی شهری

3. ایجاد پوشش گیاهی مناسب در پارک های شهری جهت جلوگیری از آلودگی صوتی

4. ممنوعیت وسایل نقلیه از جمله موتورسیکلت به پارک ها

5. برنامه ریزی مناسب توسعه فیزیکی شهری

در پایان:

ضمن تاکید بر نکات فوق در خصوص آلودگی صوتی شهرها و تاثیر آلودگی صوتی بر پرندگان و ارائه راهکارهای جلوگیری، یاد آور می شویم که با وجود داشتن آلودگی صوتی در محیط های شهری اما در این فضاهای شهری مکان های امن و سبزی نیز برای پرندگان وجود دارد. معمولاً فضاهایی همچون پارک ها و فضای سبز شهری زیستگاه خوبی برای پرندگان محسوب می شود. به همین دلیل ضرورت حفظ زیستگاه ها برای پرندگان و کاهش آلودگی صوتی بیشتر به نظر می رسد.