سیاه خروس: پرنده اسرارآمیز ارسباران

از زندگی سیاه خروس ارسباران چیزی شنیده اید؟ در مقاله های قبلی گفتیم دارکوب، شاخصی برای سلامت زیستگاه محسوب می شود. همچنین به معرفی گونه هایی چون کاکایی سر سیاه ، گلو آبی ، زاغ بور ، هوبره پرداختیم و از عجایب کلاغ ها سخن گفتیم. در این مطلب قصد داریم شما را با سیاه خروس ارسباران یا همان سیاه خروس قفقازی بیشتر آشنا کنیم. پرنده ای اسرار آمیز تا چندی پیش کسی نمی دانست که این پرنده همان گونه سیاه خروس قفقازی است که در ایران وجود دارد.

زیستگاه

جنگل های بکر و زیبای ارسباران در شمال شرقی آذربایجان میزبان اسرارآمیزترین گونه از ماکیان است. جنگل های ارسباران از ورقان تا کلیبر ادامه دارد و در شمال این منطقه رود ارس جاری است. امروزه به دلیل عدم مراقبت و فعالیت معادن از وسعت این منطقه کاسته شده اما وجود گونه های گیاهی منحصر به فرد، تنوع زیاد و طبیعت بکر و دست نخورده این منطقه را به یکی از شاهکارهای خلقت تبدیل کرده است.

سیاه خروس در ایران از کمیاب ترین پرندگان است و فقط در منطقه حفاظت شده ارسباران زندگی می کند. پرنده بزرگی از راسته ماکیان که با ظاهر سیاه رنگ خود اسرارآمیز تر از سایر پرندگان این دسته به نظر می-رسد. تا دهه 1950 چنین تصور می‌شد که سیاه خروس قفقازی تنها در کوهستان های قفقاز و شمال شرقی ترکیه زندگی می کند ولی در دهه 1960 شایعات وجود یک پرنده قابل شکار سیاه رنگ در جنگل های کوهستانی کلیبر در شمال آذربایجان شرقی قوت گرفت.  حضور این پرنده برای اولین بار در سال 1350 توسط مدیر کل وقت سازمان محیط زیست آذربایجان شرقی گزارش شد و به دنبال آن چند مشاور خارجی وقت سازمان از منطقه دیدن کردند و مشخص کردند که این گونه سیاه خروس قفقازی است و تا آن زمان کسی نمی دانست که این گونه در ایران هم وجو دارد.

خصوصیات سیاه خروس ارسباران

این پرنده 40 تا 48 سانتی متر طول دارد و جثه اش بزرگ است. پرنده نر پرهای سیاه با جلای سبز آبی دارد. زیر بال ها سفید است و دو لکه سفید روی شانه ها و یک لکه قرمز تاج مانند بالای هر چشم دیده می شود. دم در انتها دوشاخه می شود و شاه پرهای کناری دم به شکل منحصر به فرد و زیبایی به سمت پایین پیچ خورده اند. در فصل بهار نمایش زیبای این پرنده بعد از طلوع آفتاب بسیار دیدنی است که با سروصدا تا ارتفاع 5/1 متر می پرد و پرهای دم را مانند تاجی بلند برای پرنده ماده روی زمین به نمایش می گذارد.

زیبایی این پرنده و پرندگان مشابه و آوازه خوانی و سروصدای دل نشین آن ها می تواند گردشگران زیادی را از داخل و خارج کشور به محل زیست گاه های این پرندگان بکشاند. سیاه‌ خروس ها پرندگانی‌ اجتماعی‌ هستند و به صورت گروهی در پاییز و زمستان دیده می شوند. پرواز سیاه‌ خروس ها سریع ، مستقیم‌ توام با بال زدن های قوی است.

تغذیه

سیاه‌ خروس‌ ارسباران از برگ‌، جوانه‌ و میوه‌های‌ آبدار و حشرات تغذیه‌ می کند و در حاشیه جنگل ها، بوته زارها، علف زارها و نواحی کوهستانی به سر می برد و در زمستان به جنگل ها و مناطق کم ارتفاع کوچ می کند. پرنده ماده در زیر بوته های کوتاه و یا پای صخره ها آشیانه می سازد و نگهداری از جوجه ها را به عهده دارد. سیاه خروس در زمـرة پرنـدگان حمايـت شـده اسـت و به همین دلیل شکار آن ممنوع است و از جمله پرندگاني است که به دليل شرايط سـخت زيـستگاهي و زندگي مخفي، مطالعات مناسـبي دربـاره زنـدگي ايـن پرنـده صـورت نگرفتـه اسـت.

عوامل تهدید کننده سیاه خروس

جنگل زدایى و نابودى علفزارهاى زیستگاه این پرنده توسط اهالى محلى از جمله مهم ترین عامل تهدید این گونه  ی نادر جهانی اعلام شده است. بعـد از جنگل تراشي در زيستگاه سياه خروس، اين پرنـده يـك سـال و گاهي تا دو سال در منطقه باقي مي ماند و به دنبـال آن يـا نـابود مي شود و يا منطقـه را تـرك می کند. در محدوده معدن مس سونگون، تخریب جنگل به همراه آلودگی صوتی ناشی از انفجار و تردد ماشین الات سنگین باعث شد که جمعیت های این پرنده به منطقه دیگری کوچ کنند.

از عوامل مهم کاهش مساحت جنگل در زيستگاه سياه خـروس ارسباران ، جنگل تراشي براي تأمين هيزم و ايجـاد فـضاي چـراي دام در حاشيه جنگل است. تغييـر اقليم نیز، باعث افزايش گون زار و بوته زار و کاهش علفزار در منطقه می شود. کاهش مساحت جنگل متراکم و کـاهش علفـزار کـه بـه نـوعي کاهش پناهگاه سياه خروس قفقازی محسوب مي شود بدون ترديـد اثـر منفي بر روي جمعيت این پرنده ی زیبا و نادر خواهد داشت.