“منطقه ی مهم پرندگان” یا “آی بی ای”* چیست؟

” منطقه ی مهم پرندگان و تنوع زیستی *” منطقه ای است که توسط یک سری مولفه های پذیرفته شده ی بین المللی شناسایی می شود و در امر حفاظت از جمعیت پرندگان اهمیت جهانی دارد. پیش تر در مورد موسسه بردلایف و خدماتش “Birdlife International ” مطالبی را عنوان نمودیم. اکنون به معرفی IBA ” important bird and biodiversity area ” یا همان منطقه ی مهم پرندگان می پردازیم.

طرح اولیه

ارائه ی طرح اولیه و کار شناسایی سایت ها توسط بردلایف اینترنشال* در سال 1980 انجام گردید. بردلایف اینترنشنال بزرگترین انجمن مشارکتی حفاظتی دنیاست که در زمینه حفاظت پرندگان، زیستگاه ها و تنوع زیستی جهانی فعالیت می کند. در حال حاضر بیش از 12000 منطقه ی مهم پرندگان در سراسر دنیا وجود دارد. وسعت این سایت ها کوچک است به شکلی که بتوان کل آن را تحت حفاظت قرار داد و ویژگی، نوع زیستگاه و اهمیت پرنده شناسی این مناطق از زیستگاه های اطراف آن متفاوت است.

“مناطق مهم پرندگان” اغلب بخشی از شبکه ی مناطق تحت حفاظت موجود یک کشور را تشکیل می دهد و بنابراین تحت قوانین ملی کنترل می شوند. اما به رسمیت قانونی شناختن و حفاظت از آن دسته از “مناطق مهم پرندگان” که جزو مناطق تحت حفاظت موجود یک کشور قرار ندارند در کشورهای مختلف متفاوت است.

برخی کشورها استراتژی ملی حفاظتی منطبق با “آی بی ای” دارند در حالی که در برخی دیگر کشورها اساسا حفاظتی وجود ندارد. در سال 2013 عبارت “منطقه ی مهم پرندگان” به “منطقه ی مهم پرندگان و تنوع زیستی” تغییر یافت تا بیانگر پراهمیت بودن این مناطق برای سایر گونه های جانداران نیز باشد.

بر اساس سایت برد لایف  در ایران 105 “آی بی ای” یا “منطقه مهم پرندگان” با مساحتی بیش از 8 میلیون هکتار شناسایی شده است. از ایران هیچ سازمان مردم نهادی جزو سازمان های مشارکت کننده در طرح “آی بی ای” نمی باشد. مشارکت در طرح “آی بی ای” و به روز شدن اطلاعات زیستگاه ها می تواند عامل مهمی در جلب حمایت و کمک های بین المللی در زمینه ی حفاظت باشد.

مولفه ها

مولفه های بین المللی برای انتخاب یک سایت به عنوان “آی بی ای” شامل حضور گونه های در معرض خطر انقراض و یا گونه های است که جمعیت آنها قابل جایگزینی نباشد. این مولفه ها بر پایه ابزارهای قانونی موجود همچون کنوانسیون رامسر و قانون حفاظت پرندگان وحشی اتحادیه اروپا تبیین گردیده است. برای انتخاب یک سایت “آی بی ای” می بایست یک یا بیش از یکی از مولفه های زیر وجود داشته باشد:

1. وجود گونه های در معرض خطر جهانی: سایت با حضور تعداد قابل توجهی از یک گونه ی در معرض خطر جهانی شناسایی میشود. (از جمله گونه های: به شدت در خطر انقراض، در خطر انقراض و گونه های آسیب پذیر طبق لیست قرمز “آی یو سی ان”*)
2. وجود گونه های با محدویت پراکندگی جغرافیایی: سایت با حضور بخش قابل توجهی از گونه های با محدودیت پراکندگی شناسایی می شود. (به عبارت دیگر گونه هایی که پراکندگی جهانی آنها کمتر از 50000 کیلومتر مربع باشد) که پراکندگی جمعیت زادآور آنها “منطقه پرندگان اندمیک” را تعریف میکند.
3.  گونه های با محدودیت بیوم: سایت با حضور بخش عمده ای از گونه هایی شناسایی می شود که آن گونه ها اکثر و یا تماما محدود به یک بیوم خاص باشند.
4. گونه های پرندگان اجتماعی (گونه هایی که در دسته های بزرگ به صورت جمعیتی زندگی می کنند):

مولفه هایی که قابلیت تبدیل به IBA را دارد:

یک سایت ممکن است با داشتن یک و یا بیش از یکی از زیر مولفه های ذیل قابلیت تبدیل به “آی بی ای” را داشته باشد:

• سایت به صورت متداول 1% از کل جمعیت زیست جغرافیایی یک گونه آبزی اجتماعی را در خود جای داده باشد.
• سایت به صورت متداول 1% از کل جمعیت جهانی یک گونه اجتماعی دریازی و یا خشکی زی را در خود جای داده باشد.
• سایت به صورت متداول تعداد 20000 پرنده آبزی و یا 10000 جفت از یک یا بیش از یک گونه دریازی را در خود جای داده باشد.
• سایت، آستانه ی خط قرمز جمعیتی مربوط به گونه های مهاجر را رد کرده باشد.

آستانه خط قرمز جمعیتی به صورت جهانی و یا منطقه ای تعیین می شود. به علاوه در برخی مناطق همچون اتحادیه اروپا و یا خاورمیانه، زیر مولفه های بیشتر منطقه ای وضع شده است.