تالابها و اهمیت آنها
کلمه تالاب از نظر لغوی معادل wetland (اراضی خیس) به کار برده شده است هنوز به طور کامل تعریف جامعی که بیانگر تمام اختصاصات مربوط به تالاب باشد انجام نگرفته است اما تمام تعاریف در یک موضوع دارای وجه اشتراک هستند و آن هم وجود آب و خاک اشباع است. پرندگان آبزی که در مناطق تالابی روسیه تولید مثل کردند با شروع فصل پاییز به تالاب های جنوبی ایران مهاجرت می کنند و بعضی از آنها برای تمام مدت زمستان در تالاب های ایران باقی مانده که در واقع زمستان گذرانی می کنند بعضی دیگر از پرندگان با شروع سرمای فوق العاده در تالاب های ایران توان ماندن نداشته لذا به مناطق تالابی آفریقا مهاجرت را ادامه می دهند.
با گرم شدن هوا در نواحی جنوبی دوباره بازگشت مهاجرتی را شروع و تا اوایل بهار خود را به مناطق تخم گذاری می رساند. تخم گذاری گونه های اندک از این پرندگان در ایران انجام گرفته ولی اکثریت آنها به نواحی تالابی و دریاچه های شوروی برای تولید مثل مراجعه می نمایند. علت اصلی توقف و حتی تولید مثل پرندگان در تالاب های ایران منابع غذایی مناسب برای تغذیه آنها است. علاوه بر پرندگانی که به طور مستقیم آبزی بوده و غذای¬شان را از پوشش های گیاهی روی سطح آب یا زیر آب به دست می آورند عده فراوان دیگری از پرندگان نیز وجود دارند که کنارآبزی بوده و تغذیه عمده آنها از انواع اردک ها یا موجودات دوزیست کنار آب است. بنابراین تالاب ها از حیاتی ترین زیستگاه های پرندگان آبزی و کنار آبزی از قبیل انواع اردک ها، غازها، فلامینگوها، پلیکان ها، حواصیل ها، آبچلیک ها و غیره بوده که برای آشیانه سازی، تغذیه و پناهگاه آن مناطق را مورد استفاده قرار می دهند. تا قبل از دهه ۷۰ میلادی تالاب ها به عنوان مناطق غیر مفید و محجور شناخته می شدند و در همه کشورهای جهان تبدیل تالاب و خشک کردن آن و تبدیل به کاربری دیگر در دستور کار تمام کشورها بود، بنابراین خیلی از تالاب های مهم جهان از بین رفتند.
کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالاب های بین المللی
در سال 1971 کنوانسیون بین المللی حفاظت از تالاب ها و پرندگان مهاجر در شهر رامسر ایران شکل گرفت. در این کنوانسیون کشورهای شرکت کننده با علم به همبستگی انسان با محیط¬زیست و با توجه به کارکردهای ارزشمند تالاب ها به عنوان تنظیم کننده رژیم آب و همچنین به عنوان زیستگاه گیاهان، جانوران و پرندگان آبزی و مهاجر و با اعتقاد به این که تالاب ها از نظر اقتصادی، فرهنگی، علمی و تفریحی منابع مهمی هستند که انهدام آنها جبران ناپذیر است، با هم متعهد شدند تا با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب های شاخص را افزایش دهد و تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب ها را فراهم کنند.
کنوانسون رامسر تاکنون 169 کشور متعهد با ثبت 2331 تالاب با وسعت بیش از 2 میلیون کیلومتر مربع داشته است. ایران دارای 250 تالاب است که تاکنون ۲۴ تالاب خود را با وسعت حدود یک و نیم میلیون هکتار در فهرست تالاب های بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسانده است. از این تعداد 7 تالاب در کرانه های دریای خزر 6 تالاب در سواحل خلیج فارس و دریای عمان و ۱۱ تالاب داخلی در استان های غیر ساحلی قرار دارند. در ادامه به معرفی تالاب های بین المللی ایران و گونه های شاخص پرندگان آن اشاره می کنیم:
1- دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی، دریاچه آب شور که زیستگاه جوجه آوری فلامینگو و زیستگاه زمستان گذران گونه های مهاجر نظیر پلیکان سفید و پلیکان خاکستری است.
2- تالاب شادگان خورالامیه و خورموسی در خوزستان، مجموعه ای از تالاب های شور و لب شور که محل زمستان گذرانی و جوجه آوری پرندگان مختلف از جمله اردک مرمری، تنجه، گیلانشاه، فلامینگو و اردک سرسفید است.
3- تالاب نی ریز و کمجان در فارس، نی ریز دریاچه بزرگ آب شور و کمجان مرداب آب شیرین زیستگاه زمستان گذرانی و جوجه آوری اردک ها، غازها و درناها است.
4- تالاب خورخوران در هرمزگان، با آب کم عمق و شور که محل جوجه آوری حواصیل ها و بوتیمارها است.
5- شبه جزیره میانکاله خلیج گرگان و آب بندان لپو زاغمرز در مازندران، خلیجی و جدا شده از دریا که زیستگاه زمستان گذران و عبور پرندگان مهاجر نظیر فلامینگو سلیم و تلیله است.
6- خلیج گواتر و حور باهوکلات در سیستان و بلوچستان، تالابی مصبی در پایین دست رودخانه سرباز که محل زمستان گذرانی حواصیل ها و باکلان ها است.
7- انتهای جنوبی هامون پوزک در سیستان و بلوچستان، دریاچه آب شیرین که زیستگاه پرندگان مهاجر و زمستان گذرانی کاکایی، باکلان، حواصیل و اگرت است.
8- هامون صابری و هامون هیرمند در سیستان و بلوچستان، دریاچه آب شیرین تقریبا دائمی که زیستگاه زمستان گذران پرندگان مهاجر نظیر اگرت، چوپا، خروس کولی، فالاروپ، سلیم، گیلانشاه دم سیاه، آبچلیک و فلامینگو است.
9- تالاب گاوخونی در اصفهان پایین دست زاینده رود قرار گرفته و محل زمستان گذران پرندگان مهاجر از جمله فلامینگوها است.
10- تالاب گمیشان در گلستان، کولاب ساحلی در جنوب خزر که از دریا جدا شده و توسط آب دریا لبریز می شود زیستگاه پرندگان مهاجر از جمله پلیکان خاکستری است.
11- دریاچه پریشان و دشت ارژن در فارس، دریاچه آب شیرین که توسط چشمه ها و رودهای فصلی تغذیه می شود محل تخم گذاری و زمستان گذرانی گونه های مختلف نظیر کفچه نوک، بوتیمار، طاووسک، درنا و چنگر است.
12- آب بندان فریدونکنار، ازباران و سرخ رود در گیلان، که به همراه شالیزار های اطراف در جلب پرندگان مهاجر اهمیت دارد درنای سیبری گونه نادر و در معرض انقراض در این تالاب مشاهده شده است.
13- مصب رودخانه های شور و شیرین میناب در هرمزگان، بسترهای گلی ساحل های شور و مانگرو که از نظر حضور پرندگان مهاجر و زمستان گذران حائز اهمیت است
14- دریاچه های شورگل یادگارلو و درگه سنگی در آذربایجان غربی، شورگل دریاچه آب لب شور یادگارلو دریاچه آب شیرین و درگه سنگی دریاچه کم عمق با پوشش گیاهی که محل زمستان گذرانی پرندگان مهاجر است.
15- تالاب انزلی در گیلان، که از دریا جداست و توسط رودخانه ها
نگارنده ی مطلب: هانیه نیلفروشان
تالاب گاوخونی
