آیا تا به حال با نام مرغ غمخوار مواجه شده اید؟ شاید هم این نام را به شکل دیگری شنیده اید؛ مثلا مرغ غمخوارک . معمولاً این نام در متون ادبی قدیم و یا جداول به چشم می خورد. اما نام واقعی مرغ غمخوار چیست؟ چرا به او مرغ غمخوار می گویند؟ پیشتر از اهمیت تالاب ها برایتان گفتیم. همچنین به طور خلاصه شما را با گونه هایی همچون کلاغ ، اردک سرسبز ، قمری ، حواصیل خاکستری و حواصیل سفید بزرگ آشنا نمودیم و مطالب مختصر و مفیدی را برایتان عنوان کردیم. در این مطلب قصد داریم شما را با بوتیمار که به مرغ غمخوار یا مرغ غمخوارک شهرت دارد و ممکن است نام او را به این شکل شنیده باشید آشنا کنیم.

مرغ غمخوار

در ادبیات قدیم ، “بوتیمار” یا “غم خورک” نام مرغی است که پیوسته در کنار آب می نشیند و از غم آنکه آب کم شود ، با وجود تشنگی از آن نمی نوشد. “بوتیمار” ( بو + تیمار ) به معنی صاحب غم است و در منطق الطیر عطار نیشابوری ، کنایه از انسان هایی است که مواهب زندگی را از خود و دیگران دریغ می دارند.

“بوتیمار کوچک” ، کوچک ترین عضو خانواده حواصیل ها و تنها گونه ای از آنهاست که نر و ماده آن باهم تفاوت ظاهری دارند. دیدن این پرنده خجالتی که معمولاً خود را برای مدت طولانی در لابلای نی ها مخفی می کند ، کار ساده ای نیست.

در خرداد ماه سال 96 وقتی مشغول پرنده نگری در اطراف پل شهرستان بودم ، برای اولین بار این پرنده دوست داشتنی را برای شهر اصفهان ثبت کردم ؛ به طوری که به دلیل کوچکی و استتار عالی اگر لحظه ای حرکت نکرده بود ، دیدن آن ممکن نبود. شاید شما هم هنگامی که مشغول قدم زدن در کنار نیزارهای حاشیه رودخانه و یا برکه ها هستید ، بتوانید این حواصیل کوچک و زیبا، که معمولا به نام مرغ غمخوار شنیده ایم و در متون از آن استفاده شده است، را بیابید.

 

گنجشک سانان ایران بیش از 200 گونه را شامل میشوند. این گونه‌های رنگارنگ و متنوع که بزرگترین راسته‌ی پرندگان ایران را تشکیل می‌دهند در 30 خانواده طبقه‌بندی می‌شوند. گنجشک‌ سانان به‌خاطر تنوع نقش و رنگ و زیبایی و آوازهای بسیاردلنشین وحضور درتمامی اقلیم‌ها سرآمد هستند. برخی درنزدیکی انسان وبرخی دیگر در دوردست‌ترین مناطق زندگی می‌کنند. معروفترین آنها: “چکاوک، پرستو، دم‌جنبانک، بلبل، توکا، مگس‌گیر، چرخ‌ریسک ، سنگ‌چشم ، کلاغ ، گنجشک و سهره‌ها” هستند.

مهاجرت در گنجشک ‌سانان

تعداد کمی ازاین پرندگان، غیرمهاجر هستند وتمام طول سال درمناطق محدودی در اقلیم‌های مورد علاقه و مناسبشان درحرکتند.

تعداد بیشتری ازگونه‌ها مهاجر هستند وفواصلی به اندازه اروپا، آفریقا تا ایران ویا سیبری تاسواحل دریای خزر وخلیج فارس را هرسال طی‌می‌کنند.

مهاجران، برخی دربهار وتابستان برای لانه‌سازی وزادآوری وبرخی دیگر درپاییز وزمستان برای پشت‌سرگذاشتن فصل‌سرد وارد ایران می‌شوند.

اندازه گنجشک ‌سانان

تنوع اندازه در راسته گنجشک‌ سانان از 9 تا 64 سانتیمتر است.

اِلیکایی، تاج طلایی و سِسک جنبان با اندازه‌ای بین 9تا10 سانتیمتر کوچکترین پرندگان این راسته و کوچکترین پرندگان ایران هستند.

کلاغ‌ها نیز درطبقه‌بندی پرندگان، درراسته‌ی گنجشک‌ سانان قراردارند و بزرگترین پرندگان این راسته راتشکیل می‌دهند.

غراب با 64سانتیمتر بزرگترین پرنده این راسته است.

گنجشک خانگی بعنوان شاخص اندازه، حدود 15سانتیمتر طول دارد و کلاغ‌های معمولی(ابلق) 47 سانتیمتر هستند.

آوازه خوان‌های دوست داشتنی

بیشتر گنجشک سانان ، آوازخوان هستند و برخی از آنها در این زمینه بسیار استاد و زبردست هستند.

خانواده‌ی بلبل‌ها با آواززیبا و دلنشینشان شناسایی می‌شوند. بیشتر سهره‌ها نیز آوازهای زیبایی دارند. چکاوک‌ها و توکاها نیز آوازخوان هستند.

آوازخوانی گنجشک سانان درفصل بهار وبه منظور جفت یابی به اوج  می‌رسد.

دراین زمان پرندگان نر برای برقراری ارتباط با ماده‌ها، بهترین و زیباترین آوازهای خود را سر می‌دهند.

گنجشک سانان برای رقابت بر سر قلمرو، یا هنگام بروز خطر و یا هنگام تغذیه نیز آواهای مخصوصی سرمی‌دهند.

تغذیه گنجشک سانان

تعداد قابل توجهی از گنجشک سانان دانه‌خوار و گیاه‌خوار هستند. اما دربین آنان گونه‌های گوشت‌خوار هم وجود دارد و تعداد کمی از آنها نیز همه‌چیز‌خوار هستند.

خانواده‌ی سنگ‌چشم‌ها گوشت‌خوار هستند و از آنان با عنوان مرغ قصاب نیز یاد می‌شود.

سنگ‌چشم‌ها عادت دارند غذای خود را که معمولا مارمولک و یا بچه موش است به تیغ درختان فرو می‌کنند و سپس آن را می‌خورند.

در مواردی دیده شده که سنگ‌چشم‌ها، تعداد زیادی شکار را دریک درخت برتیغ می‌کشند ودر معرض آفتاب قرار می‌دهند تابه ذخیره‌ی غذای مطبوع‌تری برسند.

خانواده کلاغ‌ها همه‌چیزخوار هستند و ازبرخی گیاهان ودانه‌ها تا هرگونه گوشت درسبد غذای آنان یافت می‌شود.

لانه‌سازی گنجشک سانان

گونه‌های مختلف این راسته از پرندگان از تکنیک‌های متنوعی برای ساخت لانه بهره می‌برند.

برخی درخت‌زی و برخی برروی زمین لانه می‌سازند. برخی هم بر صخره‌ها و یا جداره‌های دیوارها و یا در بین سنگ‌های کوهستان لانه می‌سازند.

 

پرندگان درخت‌زی، یا همانند دارکوب درون حفره‌هایی بر تنه درختان زندگی می‌کنند و یا با استفاده از شاخ و برگ و مقداری گل‌ولای بر روی درختان برای خود آشیانه می‌سازند.

 

 

پرستوها با حمل گِل‌ولای به محل‌ مورد نظرشان و انباشته کردن آن بر روی هم، جداره‌ای می‌سازند و در آن تخم‌گذاری می‌کنند.

کمرکلی‌ها نیز دقیقا از همین روش برای ساخت لانه استفاده می‌کنند.

آنها درارتفاعات بالا بر دیواره‌های صخره‌های بلند و بااستفاده ازمخلوطی از گل‌ولای ورشته‌های گیاهی لانه سازی می‌کند.

کمرکلی‌ها در محل‌هایی که ازگزند دشمن وباد وباران درامان باشند، لانه‌ای قیف مانند برای خودمی‌سازند.

آنها در طول فصل زادآوری مرتبا لانه‌ی خود را مرمت میکنند.

 

***********

چرخریسک پشت بلوطی که باعنوان مرغ بافنده نیز ازآن یادمی‌شود، لانه خودرا همانند یک جوراب بااستفاده ازالیافی که درطبیعت می‌یابد دردرختان مرتفع می‌بافد.

 

برخی از پرندگان هم لانه‌ی دیگر پرندگان را تصاحب می‌کنند که مثال بارز آن سارها هستند که در لانه دارکوب‌ها تخم‌گذاری می‌کنند.

مخاطراتی که گنجشک‌ سانان را تهدید می‌کند

گنجشک سانان به خاطر آواز زیبا و رنگ و نقش‌های متنوع و تماشایی که دارند همواره مورد توجه انسان بوده‌اند. اسارت و تجارت این گونه‌ها از صدها سال قبل دربین انسان ها رواج داشته و برای این منظور ابزارهای گوناگون زنده‌گیری نیز ابداع شده است. برخی از گونه ها هم مصرف خوراکی داشته و گوشت قابل مصرفی برای انسان دارند. شکار، اسارت وتجارت گنجشک سانان در کنار تخریب گسترده زیستگاه‌ از مهمترین تهدیدها برای این پرندگان است. متاسفانه تمامی این مخاطرات به دست انسان بروز پیدا کرده و به برخی گونه‌های گنجشک سانان آسیب وارد نموده است.