معرفی درنای طناز: خصوصیات، مهاجرت و وضعیت آن در ایران

گرد آورنده: ایمان ابراهیمی

تصاویر: محمود کلنگری،مدیر عامل موسسه آوای درنای خاکستری، اینترنت

درنای طناز یکی از سه گونه درنای ایران است. محل زادآوری درنای طناز در فصل جوجه آوری، شمال و حاشیه ی دریای خزر، از دریای سیاه و قسمت هایی از ترکیه گرفته تا شمال شرقی چین میباشد. درنای طناز با حدود 85 تا 100 سانتی متر قد و طول بال 155 تا 180 ساتی متر و وزن 2 تا 3 کیلوگرمی، کوچکترین و سبک ترین گونه ی درنا در دنیا محسوب میشود. در میان درنا های ایران بسیار مشابه به درنای خاکستری است و همانند درنای خاکستری رقصی بسیار زیبا و دیدنی دارد اما با اندازه ای کوچکتر و پرهایی کشیده و سفید پشت چشم که از سر آویزان است و در بالغین دیده میشود. درنای طناز همچنین از جمله پرندگان تک همسر است. به این معنا که یک نر و ماده معمولا تا آخر عمر با هم میمانند. سالانه به طور میانگین دو تخم میگذارند و فرزند آن ها معمولا 8 تا 10 ماه طول میکشد تا به استقلال کامل از والدین برسد. عمر آن ها در اسارت و با شرایط مناسب حدود 27 سال است گرچه گزارشاتی از عمر آن تا 67 سالگی نیز موجود است! عمر درنای طناز در طبیعت تا حد زیادی ناشناخته مانده است. غذای آنها طیف گسترده ای از مواد غذایی را شامل میشود و گرچه عموما گیاه خوار و دانه خوارند اما برای تگمیل و تامین مواد غذایی مورد نیاز خود از انوع جانوران نیز تغذیه میکنند.

زیستگاه های مورد علاقه ی درنای طناز شامل طیف گسترده ای از زیستگاه ها شامل مناطق بیابانی، دشتی و علف زار ها و کشتزار هاست اما مانند بسیاری دیگر از درنا ها وابستگی کاملی به نزدیکی به آب دارد. به این معنا که هرجا درنای طناز را ببینید نهایتا چند صر متری اش دریاچه و یا تالابی مشاهده میکنید. آن ها در زمان زادآوری مکان هایی را انتخاب میکنند که دارای پوشش گیاهی به قدری بلند باشد که تخم آن ها کاملا در میان علف ها پنهان باشد و از طرفی آن قدر هم بلند نباشد که مانع دید آن ها به شکارگرانشان شود.

امروزه درنا های طناز سراسر دنیا را بیش از هر چیز تخریب زیستگاه و استفاده ی بی رویه از سموم کشاورزی تهدید میکند. خشک شدن سریع تالاب ها و نابود شدن آن ها در کشور های آسیایی باعث کاهش جمعیت و تغییر رفتار های اجباری این گونه شده است. نزدیکی این گونه به سکونت گاه های انسانی و حتی بعضا زمستان گذرانی و زادآوری در زمین های کشاورزی و حاشیه ی آن، درنای طناز را در مقابل استفاده از سموم کشاورزی بسیار آسیب پذیر کرده است.

درنای طناز سالانه یکی از سخت ترین مهاجرت های شناخته شده در میان پرندگان را انجام میدهد. با شروع فصل سرما آن ها در گله هایی بزرگ، تا 400 بال با هم مهاجرت را آغاز میکنند. مهاجرتی طولانی و با ایستگاه های استراحت معدود. درنا ها طناز به طور کلی دو مسیر متفاوت مهاجرت دارند. گروهی از آن ها که در شمال و شمال شرق آسیا زندگی میکنند سالانه برای زمستان گذرانی به سوی شب جزیره ی هند رهسپار میشوند که مسیر آن ها از کوه های هیمالیا رد شده و یکی از اعجاب انگیز ترین صحنه های خلقت را پدید می آورند و از سخت ترین و ترسناک ترین شرایط ممکن عبود کرده و در حین مهاجرت ناچارا تا ارتفاع 7900 متری هم بالا میروند و بسیاری از آنان در این شرایط سخت به دلایل مختلف از جمله گرسنگی، سرما زدگی، طوفان و طعمه ی پرندگان شکاری شدن از بین میروند. در نهایت عمده ی آن ها در ایالت راجستان هند و در منطقه ی کیچان، در حالی که به گرمی مورد استقبال مردم قرار میگیرند و حتی توسط آن ها بعضا تغذیه میشوند زمستان خود را میگذرانند. درنا های طناز در فرهنگ و ادبیات مردم راجستان و شمال هند اهمیت ویژه ای دارند. در هند آن ها را “کونج” نامیده و از مظاهر زیبایی به شمار میروند. در این منطقه درنای طناز مثالی برای زیبایی بی انتها و شجاعت فراوان در سفر است.

و اما گروه دیگر. درناهای طنازی که در غرب دریای خزر و جلگه ی رود ولگا زادآوری میکنند، برای زمستان گذرانی مهاجرتی طولانی را به سمت مناطق شمال شرقی و شمال آفریقا آغاز میکنند. برای مثال یک درنای طناز نابالغ که در اوکراین حلقه گذاری شد، در فصل زمستان در سودان پیدا شد (vogelwarte 26:200; gramp and simmons,1980). اگر از گزارش هایی از مشاهده ی این پرنده در استان فارس در گذشته ها بگذریم، در ایران تعداد محدود و کمی از این جمعیت از درناهای طناز که از سمت ولگا به سمت عراق میروند تا از آنجا به مقصد خود یعنی آفریقا ادامه مسیر دهند، هر ساله در حال گذر، از شمال غربی ایران و تالاب های این منطقه از ایران عبور میکنند. مدت ماندن آن ها در ایران بسیار محدود است و به صورت گذری تنها برای استراحت در ایران توقف دارند. دیدن این جمعیت در ایران سال ها است که عادی است اما سال گذشته این گونه در تالاب میقان در استان مرکزی و در نزدیکی شهر اراک مشاهده گردید که سوال های بسیاری را به ذهن آورد. عمده فرضیه ها در ارتباط با علت حضور این گونه در این منطقه در سال گذشته مرتبط با گم شدن پرنده و حضور اتفاقی آن در این تالاب بود اما در روز های گذشته خبر مشاهده ی دوباره ی آن در این تالاب توسط محمود کلنگری، مدیر عامل موسسه آوای درنای خاکستری سوال ها وفرض های دور از ذهن تر و جالب تری را به ذهن آورده است. آیا مسیر مهاجرت درنا های جمعیت غربی در حال تغییرات است؟ آیا این درنا متعلق به جمعیتی دیگر بوده که قبلا مشاهده نگردیده و با خشک شدن زیستگاهش به تالاب میقان پناه آورده است؟ و یا میتوان احتمال بسیار دور از ذهن اینکه این درنا متعلق به جمعیت شرقی است را تصور کرد؟ مجموع این سوالات، خبر مشاهده ی این گونه در تالاب میقان را به خبری مهم تبدیل کرده که کنجکاوی بسیاری از محققان و علاقه مندان را برانگیخته است.