تاملی در زندگی کلاغ ها

نگارنده: محمدعلی ابراهیمی

کلاغ ها در ردیف باهوش ترین پرندگان جهان قرار دارند و قادر به حل مسائل پیچیده ای هستند، آنها در طی آزمایشات متعدد هوش سرشار و حافظه ی قدرتمند خود را به اثبات رسانده اند.

کلاغ ها در کار تشخیص چهره، تخصص فوق العاده ای دارند و دارای حافظه ای هستند که به شکل مادام العمر تصویر افراد خوب و بد را برای آنها نگهداری می کند. در طی آخرین آزمایشاتی که در این باره انجام گرفته، نتایج حیرت آور آن، دانشمندان را با این پرسش سخت روبرو کرده که کلاغ ها به چه منظوری این حجم از اطلاعات را بصورت مادام العمر نگهداری می کنند و حتی بصورت وراثتی به نسل های بعد هم انتقال می دهند.

کلاغ ها در زمره رفتگران طبیعت هستند که در پاک نگاه داشتن آن سهم بسزایی دارند. آنها همچنین از نظافت لانه خود نیز به دقت مراقبت می کنند. جوجه کلاغ ها از بدو تولد یاد میگیرند که فضولات خود را در لانه رها نکنند و بجای آن در هنگام حضور و آمادگی والدین و معمولا پس از تغذیه، فضولاتشان را به درون منقار والدین میریزند و آنها نیز بلافاصله بسوی مکانی دیگر برای دفع آن پرواز میکنند و این جریان مکررا در طول روز تکرار می شود.

کلاغ ها در آسمان و در هنگام پرواز بسیار قوی ظاهر می شوند و کمتر پرنده ای وجود دارد که یارای مقابله با کلاغ در هنگام پرواز را داشته باشد، آنها همچنین از معدود پرندگانی هستند که شب ها نیز قادر به پرواز بوده و حتی دیده شده که آموزش پرواز شبانه برای جوجه های خود به اجرا می گذارند.

برخی از گونه ها از جمله کلاغ های ابلق و کلاغ های سیاه بسیار اجتماعی هستند. در بین اجتماعات کلاغ های ابلق که در حاشیه شهرها و در نزدیکی آبگیرها زندگی میکنند، دیده شده که آنها ساعتی قبل از غروب آفتاب در کنار آبگیرها گردهمایی های بزرگی تشکیل می دهند و همزمان به نظافت و همنشینی با یکدیگر میپردازند.کلاغ های سیاه نیز که زندگی مهاجرتی دارند در آغاز سفر، کلونی های بسیار بزرگی که معمولا تا حدود دهها هزار پرنده را در بر میگیرد، تشکیل می دهند و اقدام به مهاجرت میکنند. سلسله مراتب قدرت و تقسیم وظایف در بین این دوگونه کلاغ به شکل های گوناگونی وجود دارد.

درنواحی مرکزی ایران، اصفهان یکی از مقاصد مهاجرت صدها هزار کلاغ سیاه است که از ابتدای پاییز تا اواخر زمستان مهمان این منطقه می شوند. کلاغ های سیاه روزها را در مزارع حاشیه شهر به تغذیه می پردازند و در هنگام غروب آفتاب بر روی درختان بلندی در همان مناطق گرد هم می آیند، دقایقی را به استراحت و همنشینی میگذرانند و همزمان اقدام به سازماندهی مجدد گروه میکنند و بلافاصله بعد از غروب آفتاب که تاریکی بر زمین چیره میشود پرواز شبانه خود را به سمت مناطق امن خارج از شهر آغاز میکنند. در بین اعضای این گروهها، برخی دارای وظایف بیشتری

برای سازماندهی و راهبری گروه هستند که عصرهنگام با پرواز در منطقه و استفاده از آواهای خاص، افراد گروه را به گردهمایی قبل از پرواز هدایت میکنند و تا لحظه حرکت این عمل تکرار میشود.

غراب بزرگترین عضو خانواده کلاغ هاست که در نواحی مختلف ایران در بیابانها و کوهستانها دیده می شود. غراب ها کمتر بصورت اجتماعی دیده می شوند و ببیشتر به شکل خانوادگی در قلمرو گسترده خود زندگی میکنند. آنها بینایی بسیار قوی دارند بطوریکه از فواصل بسیار دور و از بلندای آسمان وجود غذا بر روی زمین را تشخیص میدهند.

در جریان یک تحقیق کوتاه مدت توسط یکی از اعضای موسسه آوای بوم در حاشیه شهر اصفهان بر روی یک خانواده غراب به وضوح مشخص گردید که این خانواده غراب از کیلومترها دورتر حضور محقق را که هر روز مقداری غذا برای آنها می برد، تشخیص میدادند و به سرعت در محل حاضر میشدند. در ابتدای این تحقیق محل ملاقات با پرنده در ارتفاعات بالا بود اما پس از گذشت چند روز به دلیل یک مشکل حرکتی حضور در ارتفاعات بالا برای محقق میسر نشده بود و در آن چند روز غراب ها با احتیاط فراوان به ارتفاع پایین می آمدند.

در جریان این تحقیق مشخص گردید که تغذیه دستی پرندگان وحشی، گذشته از مضرات بسیاری که کارشناسان گوشزد میکنند باعث تداخل و هرج و مرج در قلمرو پرندگان و درگیری آنان میشود، همچنین تغذیه دراز مدت میتواند توانایی پرندگان در رقابت بر سر غذا و قلمرو را مختل کند. از دیگر مشاهدات این تحقیق این بود که غراب ها نیز همانند بسیاری از پرندگان دیگر در هنگام پرواز قدرت مانور کافی برای مقابله با کلاغ های ابلق را ندارند به همین دلیل غذا را تا ارتفاعات بالا بصورت پیاده حمل میکردند و پس از اطمینان از دور شدن کافی از ابلق ها به پرواز   می آمدند

شایان ذکر است که حضور کلاغ ها در طبیعت، بعلت نداشتن رقیبان جدی و حضور در اقلیم های متنوع و گستردگی قلمرو این پرندگان و هوش سرشار آنان و همه چیزخوار بودنشان و بسیاری از خصوصیات منحصر به فرد دیگرشان مثل همزیستی با انسان و زندگی در شهرها و روستاها توسط آنان، برای طبیعت بسیار مفید و ضروری است. همچنین بر خلاف تصور عامه کلاغ ها نیز همانند بسیاری از جانداران دیگر از روش های کنترل جمعیت تبعیت می کنند مگر در مناطقی که انسان با تخلیه زباله ی زیاد و دخالت های دیگر در اکوسیستم ها نمودارهای جمعیتی این پرندگان را دستخوش تغییرات زیان آور میکند.