کلید های شناسایی پرندگان

پرنده‌نگری تفریح سالم و مفیدی است. ما وقتی یک پرنده جدید را در‌طبیعت می‌بینیم به اوج هیجان می‌رسیم. در بعضی از سفرهای پرنده‌نگـــری، گــاهــــی در دفــــتـــر یادداشت خود جلوی برخـــی از‌پرندگان علامت سوال می‌گذاریم و از خـــود می‌پرسیم این کدام پرنده بود. یکی از راه‌های شناخت هرچه بهتر پرندگان این است که زیاد به طبیعت برویم و رفتار پرندگان را با دقت ببینیم، همچنین باید کتاب و منابع را به‌خوبی مطالعه و تصاویر پرندگان را به خوبی ببینیم و بررسی کنیم. به طور معمول پرنده‌هایی که هم خانواده هستند یا زیرگونه‌ها و پرنده‌هایی که در دسته‌بندی‌ها در‌جایگاه گونه‌ای مجزا قرار گرفته‌اند یا حتی پرندگانی که از لحاظ شکل ظاهری به هم شبیه هستند گاهی با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند و‌شناسایی آنها کمی مشکل است. در بعضی مواقع برای شناسایی آنها باید زمان بیشتری صرف کنیم و به بررسی و دقت بیشتری نیاز است. تفاوت‌ها و شباهت‌های بین دوگونه و بررسی کلیدهای شاخص می‌تواند در شناسایی سریع‌تر پرنده به‌ما کمک قابل توجهی کند. گاهی شباهت‌های ظاهری بسیار زیاد است تا جایی که تنها از روی صدا می‌توانیم دو پرنده را از هم تشخیص دهیم، مانند شباهت بین سسک ابرو زرد و سسک ابرو زرد هیوم که در بیشتر موارد شناسایی آنها از روی صدا انجام می‌شود. یکی از موارد مهم شناسایی پرندگان تشخیص از روی صداست و یکی از راه‌های یادگیری آن تمرین شنیدن صدای پرندگان است. در پرنده‌نگری مراحل بررسی شناسایی پرندگان لذت‌بخش و هیجان انگیز است. در مورد کلید های شناسایی پرندگان که در شناسایی یک پرنده زیاد به کار می‌رود می‌توان به رنگ، فرم کلی بدن و جثه، اندازه و‌فرم نوک، پاها، دم، بال، چشم‌ها، زیستگاه، فصل حضور پرنده و … توجه کرد. هر کدام از این موارد خود به قســـمت‌های مختلف و گســـترده‌ای تبدیـــل مـــــی‌شـــــونـــــد تاجایی که برای مثال در شناسایی از روی بال پرنده باید رنگ، پچ یا پنجره بالی، پرایمری یا شــــاهپرهـــا، خطوط روی بال‌ها (عمودی، افقی، نیم دایره و اریــب، راه راه) و رنگ آنها را در نظر گرفت، این فقط در حالتی است که پرنده نشسته باشد. برای این موارد می‌توان سنگ‌چشم‌ها و چکاوک‌ها را مثال زد. در حالت بال باز هم شرایطی وجود دارد که می‌تواند در شناسایی به ما کمک کند مانند طرح و‌اندازه بال، پهن، دراز، کوتاه یا باریک بودن بال‌ها. برای شناسایی سنقرها، عقاب‌ها و کاکایی‌ها در‌پرواز توجه به کلیدهای مربوط به بال کاربرد زیادی دارد. برای مثال برای شناسایی برخی از‌شکاری‌ها در پرواز باید به خطوط زیر بال، روشنی یا تیر‌گی سرشانه یا خمیدگی بال‌ها، تعداد شاهپرها و رنگ آنها توجه به خطوط زیر بال، نوار حاشیه بال، نوک شاه‌پرها، رنگ شاه‌پرها، خطوط پایه شاه‌پرها یا عدم خط‌‌دار بودن، تفاوت بلندی و‌کوتاهی انگشت‌ها توجه کرد، چون اینها هرکدام در پرندگان متفاوت هستند. ما می‌توانیم با تفکیک هرکدام از‌ کلید های شناسایی پرندگان را تا حدودی به خوبی انجام دهیم. این مواردی که در سطور بالا به آنها پرداختیم در شناسایی هنگام پرواز زیاد کاربرد دارد.یکی دیگر از موارد شناسایی، دم پرنده است و شکل آن که مانند بال پرنده می‌تواند به ما در شناسایی پرندگان کمک کند، دم گرد، بلند، باریک، پهن، کوچک، دوشاخه و …دم گرد، مانند سسک هــــای تالابی و نیــــزار و دم‌چتری، دم کوتاه مانند چکاوک درختی، دم بلند مثل دم‌جنبانک‌ها و پیپت‌ها، دم پهن مانند سارگپه جنگلی، دم مثلثی شکل مثل کرکس‌ها، دم دوشاخه مانند برخی از پرستوهای دریایی و گلاریول‌ها. این چند مثال راجع به شکل کلی دم پرنده بود. حالا اگر بخواهیم طرح دم‌ها را در نظر بگیریم باید به غیر از مواردی که اشاره کردیم، به‌رنگ دم و طرح‌های زیر دم و روی دم پرنده نیز توجه کنیم. در دم پرندگان مشخصه‌هایی وجود دارد که می‌تواند شناسایی را برای ما راحت‌تر کند. از چکچک‌ها در پرندگان کوچک گرفته تا سارگپه‌ها در پرندگان بزرگ جثه.رنگ حاشیه دم و نوار انتهای آن و همین‌طور خطوط عرضی بر روی دم نیز می‌تواند از کلیدهای شناسایی برای ما محسوب شود. پوشپرهای زیر دم و روی دم یا دمگاه پرنده و رنگ و‌اندازه آنها نیز در شناسایی پرندگان نقش دارند. در‌برخی پرندگان توجه به پوشپرهای زیر دم و‌خالدار بودن یا عدم خال بر روی پوشپرها می تواند برای شناسایی به ما کمک کند. یکی از تفاوت‌های مهم در بلبل معمولی و بلبل خالدار توجه به همین پوشپرهای زیر دم آنهاست.توجه به جزییات بال پرندگان نیز در صورتی که برای مثال از پرنده عکس گرفته‌ایم یا تصویر آن را در اختیار داریم می‌تواند شناسایی را ساده‌تر کند.

یکی دیگر از کلید های شناسایی پرندگان ، فرم کلی بدن آنهاست. در این حالت شاید اندازه پرنده، دوکی شکل بودن، کشیدگی، چاقی یا لاغری آنها می‌تواند شناخت کلی از پرنده را برای ما نمایان کند. برای مثال ما گاهی مبنای شناسایی یک پرنده را بر‌اساس پرنده‌هایی که زیاد دیده‌ایم و از آنها شناخت داریم، قرار می‌دهیم. به این ترتیب برای مقایسه پرندگانی که دارای جثه متوسط هستند کبوتر یا کلاغ و برای پرندگان کوچک و گنجشک سانان، گنجشک خانگی و همچنین برای پرندگان آبزی و کنار آبزی می‌توانیم اردک سرسبز و کاکایی سرسیاه را مبنای شناسایی قرار دهیم. برخی پرندگان را با یک‌بار دیدن می‌توانیم برای همیشه در ذهن خود ثبت کنیم. با‌توجه به شکل ظاهری و رنگ منحصر به فرد یک پرنده آن را با هیچ‌گونه دیگری اشتباه نمی‌گیریم، برای مثال زاغی را چون رنگ خاص سیاه و سفید و دم دراز و منقار بلند دارد و در بین پرندگان ایران این نوع رنگ کم نظیر است و فقط همین گونه را با این مشخصات کلی داریم آن را با هیچ گونه دیگری اشتباه نمی‌گیریم و همچنین پری‌شاهرخ را که رنگ و فرم زرد و سبز خاصی دارد یا برای مثال طوطی که در بین پرندگان ایران فقط آنها هستند که رنگ سبز دارند و‌به‌طور تقریبی برای همه ما شناخته شده اند. کلیدهای مربوط به چشم پرنده را هم می‌توانیم برای شناسایی برخی از پرندگان به کار ببریم، مثل رنگ چشم پرنده، خطوط اطراف چشم مانند ابرو، حلقه دور چشم، خط چشم یا فاصله چشم تا منقار. تفاوت رنگ چشم برخی پرندگان در شناخت آنها موثر است. برای مثال رنگ چشم در قوشر ها زرد و قرمز و‌در‌شاهین ها سیاه است. با شناخت این کلید کوچک می‌توانیم به راحتی خانواده این پرندگان را از‌هم تشخیص بدهیم.یکی دیگر از کلیدهای شناخت پرندگان فرم و شکل پاست. اندازه ساق یا‌ناخن ها، کلفتی یا باریکی، پردار بودن یا بدون پر، انگشت‌های دارای پرده و رنگ پا در شناسایی پرندگان نـــقــــش دارد، مانند رنگ زرد، سبز، صورتی یا نارنجی، قرمز، ســــیـــــاه و حتــی قهوه‌ای که در آبچلیک‌ها و پی‌پت‌ها و سسک‌ها کلیـــــد مناسبـــــی بــــرای شناخت آنهاست.یکی دیگر از کلید های شناسایی پرندگان نوک آنهاست که بررسی آن در‌شناسایی پرندگان زیاد کاربرد دارد. وقتی در مورد نـــوک خمیده صحبت می‌کنیم اولین پرنده‌ای که به ذهنمان می‌آید عقاب است و بعد از آن طوطی. مـــــا حـــتـــی در فرهنگ عامیانه خود نیز به کسانی که بینی بزرگ و خمیده‌ای دارند، بینی یا دماغ عقابی می‌گوییم.شناسایی پرنده بر اساس نوک، بیشتر در‌مراحلی به کار می‌رود که شناسایی آن از روی جثه یا کلیدهای دیگر امکان‌پذیر نباشد. زمانی که می‌دانیم پرنده در کدام خانواده قرار دارد‌ وقتی که براساس کلیدهای دیگر برای شناسایی پرنده به‌نتیجه نرسیده‌ایم می‌توانیم از این کلید برای شناسایی استفاده کنیم. در این صورت باید چه مواردی را در نظر بگیریم که شناسایی بهتر صورت بگیرد؟ دقت در اندازه نوک پرنده، کوتاه یا بلند، باریک یا کلفت، خمیده یا مخروطی شکل بودن و‌رنگ نوک می‌تواند ما را در شناخت بهتر پرنده کمک کند. مانند رنگ نوک توکای سیاه و برخی از سسک‌ها یا نوک آبچلیک‌ها و کاکایی‌ها. شاید با خواندن و دیدن کلیدهای شناسایی پرندگان در ابتدا دچار سردرگمی شویم و به خودمان بگوییم که چقدر سخت و پیچیده است، اما با چند بار دیدن پرندگان در طبیعت و دقت به رفتار و حالات پرندگان اصلا نیازی نیست همه کلیدها با هم به‌کار ببریم . ما به طور کاملا آگاهانه می‌توانیم توصیف کلی از پرنده داشته باشیم، آن را در ذهن متصور سازیم، حتی بر روی کاغذ تصویر پرنده را نقاشی کنیم.برای شناخت کلی یک پرنده اصلا نیاز نیست همه کلیدها را با هم به کار ببریم، مانند حروف الفبا که نیاز نداریم برای نوشتن یک متن تک‌تک حروف را دوباره از اول بررسی کنیم تا بتوانیم با آنها کلمه و‌جمله‌ای بسازیم و بنویسم. کلیدهای شناسایی پرندگان نیز چنین حالتی دارند، آنها با تمرین کردن در ذهن ما شکل می‌گیرند و تنها نیاز به ارائه دارند. فقط در مواردی که شناسایی کمی پیچیده می‌شود می‌توانیم به این جزییات توجه کنیم.شناسایی پرندگان با دانستن این کلیدها به تنهایی ممکن نمی‌شود گرچه به راحتی بسیاری از گونه‌ها را از هم تشخیص می‌دهیم و می‌توانیم در دسته‌بندی راسته یا خانواده مربوطه قرار دهیم. علاوه بر همه اینها و در زمانی که شناسایی یک پرنده مشکل می‌شود، باید شناخت کلی از رفتار و تغییرات فصلی و سنی که در رنگ و طرح پرهای پرندگان ایجاد می‌شود و همچنین زیستگاه پرندگان نیز داشته باشیم. ما باید پرندگان را در طبیعت به طور مرتب ببینیم و‌آنها را مورد بررسی قرار دهیم. دنیای پرنـــدگان دنیـــای شگفت‌انگیزی اســت و‌مشــاهـــده و شناخت پـــرنـــدگــــان آن را زیباتـــر و‌جذاب‌تر‌می‌کند.