امید درناي سیبري ، آخرین بازمانده جمعیت غربی درناهای سیبری از 11 سال پیش که جـــفـــت خــــود و آخـــریـــن عضـــو خانــواده‌اش را بــــر اثــــر شــــلیک شکارچیان از دست داد، به ‏تنهایی به ایران آمده، همان‌طور که در یک قرن گذشته این مهاجرت اتفاق می‏ افتاده است، به ‏تنهایی زمستان را سپری کرده و در اواخر زمستان به ‏تنهایی به سیبری بازگشته است. «امید» نامی است که فعالان محیط زیست در اواخر دهه‏ 80 برای این آخرین بازمانده‌ انتخاب کردند. درنای طناز ، درنای فریاد کش و درنای خاکستری از دیگر گونه های درنا هستند که در مقالات پیشین به آن پرداخته ایم.

اما قصه‏ تلخ تنهایی این درنای سفید سیبری چیست؟! درناهای سیبری در طـــی دهه‌های اخیر، سه جمعیت داشته‌اند: جمعیت مرکزی که برای گذران زمستان، سیبری را به مقصد هند ترک می‌کردند. در سال 1992 تنها دو عضو از این گروه باقی مانده بود و آنها آخرین بار در سال 2002 مشاهده شدند و به احتمال فراوان این جمعیت منقرض شده است. دیگر جمعیت درناهای سیبری که برای مهاجرت زمستان خود، مسیر شرق آسیا را در پیش می‌گیرد و زمستان را در چین می‌گذراند، جمعیت شرقی نام دارد.

اکنون حدود 3000 فرد از این جمعیت باقی مانده است که در خطر انقراض‏اند و در سال‏های گذشته و به‏ ویژه پس از احداث سد یانگ تسه‌ چین، تعداد آنها به‏ شدت کاهش یافته است و سومین جمعیت درناهای سیبری که سواحل شمال ایران را برای سپری کردن زمستان برمی‌گزیند، جمعیت غربی نـــام دارد که آخرین بازمانده‌ آن همین «امید» تنهاست. اما چه شد که «امید» تنها شد؟!

در چند دهه‌ اخــــیـــــر، هـــــمـــزمــــان بــــا شـــرایــط نامطلوب اقـــتـــصــــادی و واردات بی‌رویه‌ ســـــلاح‌هــــای شکاری، شاهد تغییر در روش‌هــــای شـــــکار سنتی در سرزمین‌های شمالی ایران بوده‏ایم، آنچنـــــان کــــه شــــکــــار از کاری بــــــرای امـــــرار معاش ساده، قدیمی و بی‌خطــر به صنعتی پول‏ساز تبدیل شده است، همچنین تغییر کاربری و دست‌کاری در زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و نابودی بسیاری از این زیستگاه‌ها فشار شکننده‌ای را بر جمعیت‌های گوناگون پرندگان مهاجر تحمیل کرد و بسیاری از آنها را در معرض خطر انقراض قرار داد. به ‏ویژه خطر انقراض بــــرای جمعیـــت غربی درناهای سیبری کــــه تـــا دهـــه‏ 1990 میلادی تنها چند فرد از آنها زنده مانده بودند، بسیار جدی بود. از آن زمان تا اوایل قرن بیستم تعداد این درناها به شدت کاهش یافت و تنها سه فرد از آنها باقی ماند و سرانجام در سال 2007 میلادی (1386 شمسی) تنها همین درنای نر به ایران آمد و از آن زمان تا سال گذشته، به مدت 11 سال، «امید» به‏ تنهایی مسیر مهاجرت پرمخاطره‌ خود را طی می‌کرد و به ایران می‌آمد.

در طول ایـــن ســـال ‏ها طرح‌هایی برای احیای جمعیت غربی درناها اجرا شد، برای نمونه در چند سال متوالی تعدادی جوجه‌ درنای مجهز به ردیاب ماهواره‌ای، در محل گذران زمستان درناها در شمال ایران، رها شدند و نیز یک درنای ماده در نزدیکی «امید» رها شد، اما به سبب تک‏ همسر بودن و وفاداری درناها تا پایان عمر به همسرشان، پیوستن «امید» به این درنای ماده و تشکیل خانواده ممکن نشد و با کمال تاسف در نهایت هیچ‌یک از این طرح‌ها موفقیت ‏آمیز نبود.

در طـــول 11 ســــال گذشته، تنهایـــی غــریــبــانــــه و مهاجرت رمزآلود و خطرناک «امید» همواره زیر ذره‌بین فعالان و علاقه‌مندان به طبیعت بوده است.در شـــــمـــــاری از ایــــن ســــــال‏هـــــا، تــاخـــیـــــر او در رســــیـــدن بــه ایــــران موجب نگرانی بوده اســـــت، اگــــــرچــــه در ســـــــال‌هـــــای دیــــگـــــر رســـــیــــدن به موقع او که به طـــــور معمـــول پـــــیــــش از بیســــتــــم آبــــان‌ اتفـــاق می‌افتــــاده، باعــــث خوشحالـــــی علاقه‌مندان به طبیعــــت می‌شده است.

امسال با توجه به کهولت سن «امید»، در روزهای پایانی آبان و با نزدیک شدن به آذر و نیامدن امید درناي سیبري به ایران، لحظه ‏به ‏لحظه بر نگرانی‌ها افزوده می‌‌شود و علاقه‌مندانی که با حساسیت این موضوع را دنبال می‌کنند و هر روز در انتظار بازگشت او هستند، خطــــر انقــــراض این گونه و ســــایــــر گونه‌های جــــانــــداران را نزدیک‌تر از همیشـــه احساس می‌کنند.

به نقل از محمد علی آقا ابراهیمی در اصفهان زیبا ؛ بله درست خواندید « پرنده بان »، به‌قول دوستی می‌گفت همه‌جور «بانی» دیده بودیم: خلبان، پاسبان، محیط‌بان، نگهبان و این اواخر پاکبان ولی پرنده بان نشنیده بودیم. این عبارت در اوائل سال 1397 توسط موسسه پرنده شناسان آوای بوم ابداع شد تا به همین بهانه کودکان و نوجوانان علاقه‌مندی که به مرکز پرنده‌نگری اصفهان مراجعه می‌کردند را به فعالیت پرنده‌نگری به طور خاص و حفاظت از محیط زیست به‌طور عام، جذب کند. چراکه رابطه بین پرنده نگری و محیط زیست جدایی ناپذیر است.

موسسه پرنده شناسان آوای بوم برای پرنده‌بان‌های جوان کارت‌های شناسایی مخصوص، طراحی و چاپ کرد و تعدادی از کودکان و نوجوانان مستعد شهر را جذب فعالیت پرنده‌نگری کرده و برای آنها کارت شناسایی صادر کرد. این کارت‌ها در سه رنگ طراحی شدند که هررنگ نشان از میزان سوابق پرنده‌بان‌های جوان دارد، همچنین کارت‌ها علاوه بر مشخصات پرسنلی، دارای جدولی است که سوابق شرکت در برنامه‌های گوناگون در آن به ثبت می‌رسد تا در زمان رسیدن به‌حدنصاب، پرنده‌بان جوان ارتقای رتبه گرفته و کارتی جدید بارنگ جدید برایش صادر شود.

پرنده‌بان‌های جوان بسته به سوابقشان از مزایایی از سوی موسسه بهره‌مند می‌شوند و برای برنامه‌های طبیعت‌گردی، پرنده‌نگری و برخی فعالیت‌های خاص این موسسه از آنان دعوت می‌شود.برای موسسه پرنده شناسان آوای بوم ابداع این عبارت و طرح و اجرای فعالیت‌های یاد شده همراه با تجربیات جدید و ارزشمندی بود.

از آنجا که این موسسه مهم‌ترین هدف خود را حفاظت از طبیعت از طریق ارائه آموزش به اقشار مختلف جامعه می‌داند، در جریان ارتباط با کودکان و نوجوانان مشخص شد که طرح و اجرای برنامه‌های آموزشی برای این مقاطع سنی، راه را برای رسیدن به این هدف مهم بسیار هموار و کوتاه می‌کند و این موضوع در مسیر کار با پرنده‌بان‌های جوان به وضوح مشخص شد. اکنون و با گذشت دو فصل از ابداع طرح پرنده‌بان جوان یکی از این کودکان که رتبه‌ بیشتری دریافت کرده، دستاوردهای قابل توجه و جالبی را برای خود و موسسه پرنده شناسان آوای بوم به دست آورده است.

این پرنده‌بان جوان که در مقطع پنجم ابتدایی مشغول به تحصیل است، تاکنون موفق به مشاهده و تصویربرداری از هفتادوپنج گونه از پرندگان ایران شده و می تواند با مقدمات هنر عکاسی به خوبی آشنا شده و شناخت مناسبی نسبت به تجهیزات عکاسی دیجیتال به دست بیاورد. این پرنده‌بان جوان در تابستان گذشته تمامی اوقات فراغت خود را مشغول پرنده‌نگری و مطالعه‌ کتاب راهنمای پرنده‌شناسی بوده و با عضویت در سایت تخصصی پرنده‌نگری در ایران برخی از تصاویر زیبای خود را در این درگاه اینترنتی به اشتراک گذاشته است. همچنین به همت موسسه آوای بوم موفق به بازدید از پارک‌های ملی قمیشلو و موته شده، از تالاب گاوخونی، مناطق حفاظت شده کرکس و دنا بازدید کرده و سفرهای مکرری به پارک جنگلی کوهستانی صفه داشته به طوری که با پرندگان و مسیرهای این منطقه به خوبی آشنا شده است.

پرنده‌نگری برای کودکان و نوجوانان ورزش و تفریحی مفرح و جذاب است که در عین حال آنها را برای مطالعه و کسب دانش و انس با کتاب و کتاب‌خوانی یاری می‌رساند. این فعالیت همچنین بسیار سرگرم کننده بوده و جایگزین بسیار سالم، سودمند و هدفمندی برای اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به شمار می‌آید.این طرح فرصت مناسبی را برای خانواده هایی که دوست دارند فرزندانشان با طبیعت آشنا شوند فراهم آورده است و خانواده های دیگری که علاقه مند باشند می توانند فرزند خود ر ا در این موسسه ثبت‌نام کنند.