زنبورخوار های ایران
زنبورخوارها با آن پر و بال‌های رنگی و رفتارهای جذاب و صدای آشنایشان همواره مورد توجه پرنده‌نگرها و پرنده‌شناسان بوده‌اند. ایران میزبان 3 گونه از این خانواده است. 2 گونه از آنها یعنی زنبورخوار اروپایی و زنبورخوار گلوخرمایی مهمان بهار و تابستان اغلب مناطق کشورمان هستند. یک گونه دیگر یعنی زنبورخوار کوچک (سبز) بطور بومی و در طول سال در مناطق جنوبی ایران قابل مشاهده است. در این مطلب بیشتر در مورد این پرندگان خواهیم آموخت.
نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
زنبورخوارهای ایران
زنبورخوارها پرندگانی بسیار زیبا و خوش‌آب‌ورنگ هستند. این پرندگان در مسیر طولانی مهاجرت خود بخشی از سال را در ایران سپری می‌کنند. زمستان‌ها در آفریقا و تابستان‌ها را در آسیا و اروپا زندگی می‌کنند.
در ایران 3 گونه‌ی زنبورخوار اروپایی(معمولی)، زنبورخوار سبز(کوچک) و زنبورخوار گلوخرمایی مشاهده می‌شوند. این پرندگان در فصل حضور خود در ایران در سراسر نقاط کشور و در جمعیتهای بسیار بزرگ پراکنده شده و در عرصه‌های مختلف جغرافیایی حضور دارند.
یک زنبورخوار اروپایی در میان 3 زنبورخوار گلوخرمایی
جنس نر و ماده‌ی زنبورخوارها شبیه هم هستند. زنبورخوار معمولی دارای اندازه‌ی 29 سانتی‌متر، زنبورخوار گلوخرمایی دارای اندازه‌ی 30 سانتی‌متر و زنبورخوار سبز به اندازه 25 سانتی‌متر هستند.
زنبورخوارها در راسته سبزقبا‌سانان (Coraciiformes) طبقه‌بندی شده‌اند و نزدیکترین خویشاوندان‌شان سبزقبا، هدهد و ماهیخورک‌ها هستند.
زنبورخوارها پرندگانی بسیار اجتماعی هستند. این پرندگان معمولا در دسته‌های بزرگ در حومه شهرها و باغات و زمین‌های کشاورزی دیده می‌شوند. زنبورخوارها در زمان زادآوری با تشکیل کلونی‌های بزرگ و لانه‌سازی در نزدیکی یکدیگر، دوران پرورش جوجه‌ها را سپری می‌کنند.
زنبورخوار گلوخرمایی
رفتارشناسی پرندگان زنبورخوار
لانه‌سازی پرندگان زنبورخوار معمولا در نزدیکی رودخانه‌ها و در دیواره‌های بلند اطراف رودها بصورت حفر تونل‌های طولانی در داخل دیواره‌ها یا در زمین انجام می‌پذیرد.
این پرندگان در هنگام تغذیه معمولا بصورت گروهی دیده می‌شوند. اطراف باغات و در نزدیکی مراکز تولید عسل در کمین حشرات و زنبورها می‌نشینند تا غذای خود را بیابند.
زنبورخوارها علاقه خاصی به نشستن بر روی خطوط انتقال برق دارند. هر زنبورخوار در طول روز حدود 250 زنبور می‌خورد. گونه‌های مختلف این خانواده علاوه بر انواع زنبور و مگس از پروانه‌ها، سوسک‌های بزرگ، یک‌روزه‌ها، بهاره‌ها (بافته‌بالان)، موریانه‌ها، راست‌بالان، آخوندک و سنجاقک‌ها تغذیه می‌کنند.
در برخی از نقاط آفریقا دیده شده که زنبورخوارها بر روی گاومیش‌ها یا هوبره‌ها نشسته و از حرکت این حیوانات که باعث پریدن زنبورها می‌شود برای دسترسی بهتر به شکار خود استفاده می‌کنند.
زنبورخوار کارماین شمالی بر روی هوبره کوری
زنبورخوارها پس از شکار زنبور ابتدا با کوبیدن آن بر روی جسمی سخت نیش آن را از بین می‌برند. سپس در حالی که چشمانشان را برای محافظت بسته‌اند، زهر آن را تخلیه کرده و سپس آن را می‌خورند.
جالب اینکه این رفتار پیچیده از جمله رفتارهای ذاتی این پرندگان است. طبق تحقیقات مختلف، مشخص شده که زنبورخوارهای نابالغ که در اسارت نگهداری می‌شده‌اند نیز این رفتار را نمایش می‌دهند.
وابستگی زنبورخوارها به زنبور و سایر حشرات و حضور زنبورها در مناطق گرمسیر باعث گردیده پرندگان زنبورخوار در اقلیم‌های گرم زندگی کنند و اقدام به شکار و تغذیه و زادآوری نمایند.
زادآوری پرندگان زنبورخوار
زنبورخوارها در فصل زادآوری “تک همسر” بوده و اعضای جمعیت‌هایی که مهاجرت نمی‌کنند معمولاً سال‌ها با یک جفت زادآوری می‌کنند.
پرنده نر در زمان جفت‌یابی و حتی پس از عمل جفت‌گیری بطور مرتب به پرنده ماده هدیه می‌دهد. این رفتار آنقدر تکرار می‌شود که بخش زیادی از انرژی پرنده ماده برای تولید تخم از همین هدیه‌ها تامین می‌شود.
زنبورخوار گلوخرمایی
زنبور خوارها پرندگانی بسیار مفید برای کنترل جمعیت حشرات و کنترل آفات مختلف هستند. فقدان آنها یا کاهش جمعیت‌شان می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری به طبیعت و فعالیت‌های کشاورزی وارد کند.
متاسفانه تعارض میان این پرندگان و پرورش دهندگان زنبور عسل در مناطقی از ایران باعث گردیده افرادی از سر ناآگاهی با روش‌های مختلف اقدام به کشتن و یا زنده‌گیری این پرندگان سودمند نمایند. این در حالی است که با توجه به پراکنش این پرندگان، تعداد زیادی از کشورهای اروپایی نیز با این مشکل مواجه هستند. اما در این کشورها طرح‌ها و راه‌حل‌های پایداری زیادی برای رفع این تعارض انتخاب و اجرا کرده‌اند.
این تعارضات و تلفاتی که بر جمعیت زنبورخوارها در ایران تحمیل شده بر لزوم اجرای طرح‌های آموزشی برای کندوداران و اجرای طرح‌های حفاظت از این پرندگان سودمند، افزوده است.
ما در انجمن حفاظت از پرندگان آوای بوم در تلاشیم تا با آموزش و اطلاع‌رسانی در مورد این پرندگان زیبا و مفید، سهمی کوچک در حفظ امنیت این پرندگان در کشورمان داشته باشیم.
در ارتباط با پروژه‌ی کنترل تعارض کندوداران و پرندگان زنبورخوار بیشتر بخوانید
