هوبره ایران ؛ طناز دشت کویر

(متن و تصویر: مهدی جلال‌پور ) هوبره Houbara Bustard از خانواده Otididae پرنده‌ای زیبا و دیر آشنا با کویرها و بیابان‌های ایران است. هوبره ایران بسیار آرام و بی سر و صدا است و در گویش‌های محلی کویر مرکزی ایران با نام آهوبره هم شناخته می‌شود. بین 75-65 سانتی‌متر طول و حدود 3-5/1 كیلو وزن دارد. از زنگوله بال، بسیار بزرگ‌تر و متفاوت با‌آن و از نظر شكل ظاهری شبیه بوقلمون است. به‌طور كلی با پرو بال قهوه‌ای رنگ، زیر تنه خاكستری سفید با دسته پرهای سیاه و سفید بلند كه از دو طرف گردن آویزان است و حالت دامن مانندی به‌آن می‌دهد مشخص می‌شود و دارای دم به نسبت بلندی است.

       پرواز این پرنده سنگین و آهسته است و در ابتدای پرواز به تندی راه می‌رود و بعد آغاز به پرواز می‌كند. هوبره پرنده‌ای تماشایی است كه در‌هنگام پرواز پرهای زیبایش تلالویی از رنگ‌های سفید و قهوه‌ای دارد .این پرنده دارای چشمانی زرد‌رنگ و زیباست که در هنگام استتار هماهنگی کاملی با محیط اطراف خود دارد. امروزه هوبره از نظر حفاظتی یکی از گونه‌های تهدید شده (VU) است.

زیستگاه

       هوبره، در مناطق خشک از‌ چـین تا خاورمیانه و بخش غربی و مرکزی جمهوری فـدرال روسـیه، پاکستان، افغانستان و قزاقسـتان پراکنـدگی دارد. هـوبره آسـیایی یک گونه مهاجر است که جمعیـت‌هـا‌ی آن در غـرب آسـیا دو مسیر مهاجرتی متفاوت را از آسیای مرکزی، شـرق و غرب قزاقسـتان تا‌ پاکستان و عراق طی می‌کنـد.

       ایـران در‌مسیر مهاجرتی هر دوی ایـن جمعیـت‌هـا قـرار دارد و از میزبانان شاخص جمعیت‌های زمستان گذران هـوبره در آسـیا به شمار می‌رود. در مــــقـــیــــاس ســـیـــمــــای ســـرزمین و در مناطــق مرکزی ایــران، هوبره آسیایی در فصل زمستان، زیستگاه‌هـای بـا‌ تولیـد و تراکم نسبی بـالای پوشـش گیـاهی کـه از‌غنـای گیـاهی بـالایی برخوردارند را انتخاب می‌کند. مزارع کشاورزی در فلات مرکزی ایران بر حضور جمعیت زمستان‌گذران هوبره تاثیر بسزایی دارد به‌طوری‌که با دورشدن از مزارع مطلوبیت زیستگاه پرنده کاهش می‌یابد.هـوبره هـمچنـیـــن بـــه مـزارع یونجه و منداب وابسته است.

       * این پرنده زیبا تک همسر و بسیار متعهد به زندگی زناشویی است. نر هوبره از ماده بزرگ‌تر اســـت ودور گردنـــــش از پر‌خاکستری پوشــیــــده و دو طرف گردنش با خط سیاهی کشیده نمایان می‌شود. در فصل جفت‌گیری نرها مبارزاتی را به منظور انجام خواستگاری و جلب توجه جنس ماده انجام می‌دهند و نمایش‌هایی از پرهای خود به راه می‌اندازند. بدین صورت که هوبره نر با‌متانت بال‌ها را بلند می‌کند، کاکل‌های اطراف گردن را پف می‌دهد و دم را به صورت چتری پایین می‌آورد و‌سر‌و‌گردن همزمان به سمت عقب برگشته، بال‌ها شکل تهدید‌آمیزی به خود گرفته که این حالت نمایی تحسین برانگیز به پرنده می‌هد.

رقص هوبره

       همچنین سینه به میزان چشمگیری متورم می‌شود و بعد به طور ناگهانی جست می‌زند و‌ ناگهان بر‌می‌گردد که این عمل به رقص جفت گیری یا courtship display مرسوم است. پرنده نر در اطراف پرنده ماده شروع به‌راه رفتن می‌کند و شاه‌پرهای دمی خود را به صورت نیم دایره در آورده، سر را به‌سمت عقب برده تا روی شانه استراحت کند و بال ها را به صورت آویزان نگه‌می‌دارد و پرهای سینه و گردن به طور پیوسته و‌مداوم برافراشته است که در نهایت سر را می پوشاند و این حالت سبب جلب توجه پرنده ماده می‌شود و‌این گونه حرکات نمایشی را می‌توان در اوایل صبح یا اواخر بعد از ظهر دید.

استتار و تغذیه هوبره

       هوبره ماده لانه خود را بروی زمین با استتار فوق‌العاده بالا می‌سازد.با توجه به رنگ زیبای تخم‌های هوبره و مصالح به‌کار رفته در لانه ساده هوبره دیدن آن به‌راحتی امکان پذیر نیست.این پرنده به بهترین وجه با زندگی در‌محیط بیابان سازگاری یافته و هنگام راه رفتن در‌بیابان از‌ دانه‌ها و غله‌ها، جوانه‌ها، حشرات، كرم‌ها، حلزون‌ها و‌خزندگان كوچک مانند مارمولک‌ها، بزمجه‌های كوچک و انواع حشرات مثل سوسک و غیره كه در كویرها یافت می‌شوند تغذیه می‌كند و‌ به نوعی می‌تواند در کنترل آفات و حشرات مزارع موثر باشد. هوبره‌ به خوردن بوته های شوری نیز که خود‌رو هستند علاقه شدیدی دارد و از همین طریق سعی می‌کند آب بدن خود را تامین کند.

       * این پرنده طناز در‌هنگام مواجه با پرندگان شکاری رفتار عجیبی از‌خود نشان می‌دهد به‌طوری‌که مدفوع چسبناک خود را به‌صورت بمبی به‌سمت پرندگان شکاری پرتاب و باعث چسبیدن پروبال پرنده مهاجم می‌شود.تخریب زیستگاه ،شکارغیرمجاز ،قاچاق فراوان این پرنده به کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌علت علاقه شدید آنها به قوش بازی و شکار این پرنده، تغییر الگوی کشت، خشکسالی‌های مفرط، دکل‌های برق در مسیر مهاجرت این پرنده را می‌توان از مهم‌ترین عوامل تهدید و کاهش چشمگیر جمعیت هوبره در ایران دانست.