صدای پرندگان؛ سیر تکامل و انواع آن
درمورد صدای پرندگان چه میدانید؟ نحوه تولید صدای پرندگان چگونه است؟ در این مطلب سعی کردم تا کمی بیشتر درمورد صدای پرندگان، انواع آن و نحوه تولید صدا صحبت کنم. صدای پرندگان یکی از جذاب‌ترین بخش‌های شناخت این موجودات است. صداهایی که تمامی انسان ها از شنیدن آن لذت میبرند. از طرفی بسیاری از پرنده نگرها و دوستاران حیات وحش از روی صدا، گونه پرندگان را شناسایی می‌کنند.
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که پرندگان چگونه صدا تولید می‌کنند؟ یا مثلا پرنده کوچکی مانند بلبل این همه صدای زیبا را چگونه تولید میکند؟
بنابراین بهتر است قبل از هر چیز برویم سراغ اندام‌های درونی پرندگان.
نگارنده مقاله: مهسا هاشمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
دستگاه تنفس پرندگان
قبل از آنکه ادامه مطلب را بخوانید سعی کنید با دهانتان سوت بزنید. بله شما با بازدم خود و با کمک لب هایتان صدایی تولید کردید. پرندگان نیز با کمک دستگاه تنفسی خود و اندام های کمکی صداهایی را تولید می‌کنند.
دستگاه تنفسی پرندگان شامل: حلق، نای، نایژه، شش‌ها و کیسه‌های هوایی هستند. پیش‌تر در یک مطلب به صورت مفصل در مورد این موضوع صحبت کرده ایم.
بیشتر بخوانید: کیسه‌های هوایی در پرندگان
داشتن کیسه‌های هوایی یکی از تفاوت‌هایی است که پرندگان با پستانداران دارند. در اکثر پرندگان حدود 9 عدد است که از طریق نای و شش ها پر و خالی میشوند. پرندگانی که مدت زمان زیادی در حال آواز خواندن هستند و یا مانند زیرآبروک‌ها که درآب قوطه ور میشوند به اکسیژن بیشتری نیاز دارند. بنابراین کیسه‌های هوایی به آنها کمک میکند تا اکسیژن مورد نیاز خود را تامیین کنند.
اندام تولید صدا در پرندگان
اما اصلی‌ترین قسمتی که در دستگاه تنفسی پرندگان وجود دارد و به تولید صدای پرندگان کمک میکند سیرینکس یا سوتک نام دارد.
Syrinx ساختمان بسیار ویژه و پیچیده‌ای دارد که به صورت تخصصی صدای پرندگان را تولید میکند.
اما Syrinx یا سوتک کجاست؟
سیرینکس زیر نای درست قبل از تقسیم نای به دو قسمت نایژه قرار دارد. جایگاه سوتک باعث شده است که پرنده بتواند به راحتی انواع مختلفی صدا تولید کند.
صدای پرندگان از ارتعاشات دیواره سوتک ایجاد میشود. پرندگان با کنترل فشار دم و بازدم باعث تغییر غشا میشوند که در نتیجه صدا تولید میشود.
نکات جالب صدای پرندگان
بسیاری از پرندگان کنار آبزی که گردن بلندی دارند اندازه نای بسیار طولانی می شود بنابراین اندامی در کناره‌های سوتک برای تشدید صدای این پرندگان وجود دارد.
پرندگانی مانند: قوی گنگ، شترمرغ، لاشخو‌ها، بعضی لک لک‌ها سوتک ندارند.
به عنوان مثال: لک لک‌ها صدای مکانیکال برای ارتباط با یکدیگر تولید می کنند. یعنی نوک های بلند خود را به هم ضربه میزنند تا صدایی ایجاد کنند.
انواع صدای پرندگان
به طور کلی صدای پرندگان به دو دسته song و call تقسیم میشود اما بیایید کمی این دسته بندی را با دقت بیشتر ببینیم.
Call پرندگان
زمانی که صداهایی کوتاه و غالبا تکراری را همراه با مکث هایی می شنوید بی شک صدای کال یا “صدا زدن” پرندگان است. این صداها بدون یادگیری و کاملا غریزی هستند. اما جذاب ترین قسمت صدای Call در پرندگان تنوع آن است.
به عنوان مثال:
- Begging call: این صدا بیشتر در پرندگان نابالغ برای درخواست غذا از والدین خود استفاده می شود.
- Aggressive call: زمانی که پرندگان حالت تهاجمی دارند. ( مقدمه ای برای حمله)
- Alarm call: پرندگان زمانی این صدا را ایجاد می کنند که احساس خطر کرده باشند و بخواهند به دیگران اخطار دهند.
- Flight call: بسیاری از پرندگان هنگام پرواز از این صدا استفاده می کنند. خصوصا پرندگان مهاجر زمانی که میخواهند به دیگر هم نوعان خود شروع پرواز و مهاجرت را بفهمانند.
- و..
تفکیک و تشخیص هرکدام از این صداها با دستگاه‌های مخصوص امکان پذیر هستند که در مطالب دیگر خواهیم گفت.
Call بسیاری از پرندگان شبیه به یکدیگر هستند و بهتر است برای شناسایی از Song استفاده کنید.
Song پرندگان
این نوع صدا را به آواز خواندن پرنده میشناسیم. زمانی که صداهایی بلندتر، طولانی تر و پیچیده تر از پرندگان میشنویم بی شک صدای Song است. آوازی که هم غریزی و هم اکتسابی است.
پرندگان برای دور کردن رقبا، تعیین قلمرو و جفت یابی آواز میخوانند. تفکیک صدای song پرندگان کار راحتی است برای همین به راحتی میتوانید برای شناسایی پرندگان از آوازشان کمک بگیرید.
به عنوان مثال: خانواده سسک‌ها بسیار در ظاهر شبیه به یکدیگر هستند و شناسایی آنها نیاز به تجربه فراوان دارد. اما با استفاده از song، این پرندگان به راحتی قابل تشخیص خواهند شد.
- Subsong: به آواز خواندن پرندگان نابالغ می‌گویند. پرندگانی که تازه شروع به آواز خواندن می‌کنند هنوز کاملا قادر به تولید صداهای درست و واضح نیستند. هنگام پرنده نگری کمی به صداها بیشتر توجه کنید. صداهایی را میشنوید که شبیه به یک پرنده است اما دقیقا همان صداها را ندارد. مانند کودکی که با استفاده از آواها تلاش برای گفتن کلماتی دارد، آنها پرندگانی نابالغ هستند.
تا سال‌ها پرنده نگرها و پرنده شناسان فکر میکردند که پرندگان ماده آواز نمیخوانند و فقط از Call استفاده می کنند. اما به تازگی تحقیقات نشان داده است ماده ها برای دفاع از قلمرو در کنار نرها آواز میخوانند. صدای آواز ماده‌ها کمی متفاوت است و با دستگاه‌های مخصوص قابل شناسایی هستند.
آواز خواندن غریزی است؟
آوار خواندن غریزی و اکتسابی است. در مقطعی از عمر پرنده با توجه به نیازش ممکن است صداهایی را با مشاهده و تمرین یاد بگیرد. به این معنا که آواز خواندن غریزی است اما پرندگان آواز صحیح را یاد می‌گیرند.
تورپ یکی از دانشمندانی که آزمایشی در مورد غریزی یا اکتسابی بودن آواز پرندگان بر روی چند سهره جنگلی انجام داد.
در این آزمایش چند تخم سهره جنگلی را از لانه برداشت. جوجه‌ها در شرایطی سر از تخم بیرون آوردند که هیچ صدایی شنیده نمیشد.
جوجه ها صداهایی ساده تولید میکردند. صداهایی که فاقد زیر و بم دیگر سهره‌ها بود اما مشخصا آواز میخواندند.
پس از 6 ماه یکی از جوجه ها را در طبیعت رها سازی کرد. پس از مدت ها رصد این پرنده دریافت که دیگر مانند دیگر سهره‌ها آواز میخواند و هیچ تفاوتی با دیگر هم نوعان خود ندارد. بنابراین متوجه شد که آواز پرندگان غریزی است و صحیح خواندن آن اکتسابی.
تکامل صدای پرندگان
تکامل صدای پرندگان یکی از بحث‌های بسیار جذاب در علم پرنده شناسی است.
صدای پرندگان سال‌ها و طی نسل‌‌ها تغییرکرده است. خلاصه بگوییم؛ تکامل صدای پرندگان حین گزینش جفت گیری اتفاق افتاده است.
یعنی صدایی که امروز از یک گونه میشنویم بهترین صدای یک نسل از این گونه است. همانطور که میدانید پرندگان برای جلب جفت آواز میخوانند و با رقص‌ها و هدیه های مختلف ( در هر گوته متفاوت است) قدرت و برتری خود را نشان میدهند، بنابراین طی سال‌ها ویژگی های مختلفی حذف و اضافه میشوند. صدای پرندگان نیز دست‌خوش همین تغییرات شده و طی چندین نسل و مدت زمان طولانی تغییر پیدا کرده‌است.
تقلید صدای پرندگان
هنوز هیچ دلیل قطعی برای تقلید کردن صدا در پرندگان یافت نشده‌است. اما این گونه صداها سازگاری اندام‌های صوتی پرندگان با محیط اطراف را نشان میدهد. به عنوان مثال:
سهره‌ها و چرخریسک‌ها صداهایی را تولید می کنند تا جغدها را از قلمرو خود دور کنند.
کلاغ‌ها به شدت از این ویژگی استفاده می‌کنند. مثلا صدای شکارگرها را برای دیگر پرندگان تقلید می‌کنند تا فقط خودشان به منبع غدا نزدیک شوند.
کلام آخر
مبحث صدای پرندگان بسیار بزرگ‌تر از چیزی است که در این مطلب خواندید. امیدوارم از این پس با دقت و لذت بیشتری به پرندگان گوش دهید و پرنده نگری کنید. شناسایی پرندگان از روی صدا نیاز به تجربه فراوان دارد و امیدوارم این مطلب کمی به شما کمک کرده باشد. در آخر از شما میخواهم که از گذاشتن صدای ضبط شده در طبیعت خودداری کنید چرا که میزان استرسی که به پرندگان وارد می شود غیر قابل جبران است. اگر علاقه‌مند به ضبط صدای پرندگان با استفاده از میکروفن‌های مختلف هستید بهتر است قبل از آن از مضررات پخش صدای ضبط شده در طبیعت آگاه شوید.
