هیجوقت فکر می کردید گنجشک ها، این پرندگان کوجک دوست داشتنی که هر روز در اطرافمان می بینیم و ساده از کنارشان عبور می کنیم هم روز جهانی دارند؟ بله درست متوجه شدید، روز جهانی گنجشک ها یکی از مناسبت های جهانی است که سالانه در سراسر دنیا برگزار می شود. روز جهانی گنجشک ها (World Sparrow Day) که از سال 2010 در روز 20 مارچ در بیش از 50 کشور دنیا جشن گرفته می شود، توسط انجمنی در هند پایه گذاری گردید. پیش تر در مورد بویایی پرندگان و لانه سازی پرندگان مطالبی را ارائه نمودیم. در این مطلب شما را با روز جهانی گنجشک ها بیشتر آشنا خواهیم کرد.

گنجشک

انجمن های محیط زیستی و افراد فعال در زمینه محیط زیست در سراسر دنیا، به طور معمول فعالیت هایشان را در راستای حفظ گونه های در خطر انقراض و یا زیستگاه های در حال نابودی پیش میبرند. این موضوع باعث شده است توجه به گونه هایی که مشاهده و حضور آن ها معمول محسوب میشود بسیار کم باشد. یکی از این گونه ها که تقریبا هر فردی روزانه خواسته یا ناخواسته آن را تماشا میکند، گنجشک است. گنجشک ها گونه های متفاوتی در دنیا دارند که اغلب آن ها مهاجرند، اما در میان آن ها یک گونه که همان گنجشک خانگی است، مهاجرت نداشته و به صورت بومی در مناطق شهری و روستایی زندگی می کند.

گنجشک خانگی یکی از توانا ترین موجودات زنده کره خاکی در مطابقت دادن خود با شرایط است. به طور مثال این پرنده در گذشته تنها در منطقه خاور میانه، بخشی از آسیا و اروپا زندگی میکرده است، اما از اواسط قرن 19، به وسیله وسایل حمل و نقل انسانی مانند کشتی های بزرگ، توانسته خود را به آمریکا، جنوب آفریقا، استرالیا و در این اواخر به ژاپن برساند، به حدی که امروزه گنجشک خانگی وسیع ترین و بزرگ ترین پراکنش را در میان پرندگان دنیا دارد. میانگین عمر گنجشک خانگی در طبیعت معمولا 3 سال است ولی رکورد عمر 23 سال نیز از این گونه ثبت شده است. گنجشک های خانگی به این دلیل که 2 تا 3 بار و بعضا بیشتر در طول سال زادآوری میکنند، در برخی فرهنگ ها به عنوان نماد توانایی جنسی شناخته میشوند. تحقیقات DNA نشان میدهد که حدود 15% جوجه های این پرنده، حاصل جفت گیری مادر با گنجشک نری به جز پدر بوده است. غذای این پرنده را اغلب دانه ها و مواد گیاهی تشکیل میدهد، گرچه که در سن پایین نیاز بیشتری به حشرات برای تامین پروتئین دارند.

وضعیت جمعیتی گنجشک خانگی در دنیا

به نظر میرسد جمعیت گنجشک خانگی در دنیا رو به کاهش است، تا جایی که گزارش شده است در برخی مناطق، گنجشک خانگی با کاهش جمعیت 99% رو به رو بوده است. دلایل این کاهش جمعیت گرچه کم شدن غذا در مناطق شهری و کم شدن مکان های مناسب لانه گزینی ذکر شده است، اما این احتمال نیز داده شده که دلایلی مانند امواج رادیویی نیز در این کاهش جمعیت موثر باشد که نیازمند تحقیقات بیشتری است.

روز جهانی گنجشک پایه گذاری شد، تا بهانه ای باشد برای جلب توجه مردم به گونه هایی که هر روز آن ها را مشاهده میکنند، اما لزوما در وضعیت مناسبی به سر نمیبرند و یا به زودی با کاهش جمعیت های شدید رو به رو خواهند شد. روز جهانی گنجشک در حقیقت گونه گنجشک را بهانه ای قرار داده برای توجه مردم به اکوسیستم های شهری که در آن زندگی میکنیم. روزی که قرار است به ما همسایگانمان را یادآوری کند. گنجشک خانگی، کبوتر چاهی، زاغی، کلاغ ابلق و بسیاری از گونه های دیگر که خانه به خانه ما زندگی کرده و اگر بخواهیم از دستشان ندهیم، باید به آن ها توجه کنیم. روز جهانی گنجشک روزی است که یاداوری میکند، حفظ گونه ها، تنها وظیفه دولت ها و انجمن های زیست محیطی نبوده و تمامی شهروندان میتوانند حتی با کمک به گنجشک های پشت پنجره خانه مسکونیشان، به حفظ موجودات این کره خاکی کمک کنند.

ابداع کننده روز جهانی گنجشک

انجمن Nature Forever Society که در هند فعالیت دارد روز جهانی گنجشک ها را به کمک چند انجمن دیگر پایه گذاری کرد. Mohammed Dilawar که پایه گذار این انجمن است، سال های بسیاری است که در زمینه حفظ گونه های شهری فعالیت دارد. وی این روز را از سال 2010 ابداع کرده و در سال 2011 به ابتکار خودش، جایزه ای جهانی در این روز به فرد یا ارگانی در دنیا که فعالیت هایی در راستای اهداف این روز را بدون کمک دولت ها انجام داده باشد، اهدا می شود. محمد دلاور رکورد گینس را نیز در زمینه تعداد فیدر نصب کرده دارد.

شما تا چه میزان با کرکس پرنده شکاری آشنایی دارید؟ آیا تا به حال کرکس این پرنده شکاری را در طبیعت از نزدیک دیده اید؟ کرکس پرنده شکاری است که دارای بیشترین طول بال در بین هم خانواده های خود است. از بین 23 گونه کرکس در سر تا سر جهان، 5 گونه از آن ها را می توان در ایران مشاهده کرد. پیش تر برای شما مقالاتی از جمله مقابله پرندگان در برابر تغییرات دما ، کلیدهای شناسایی پرندگان و بویایی در پرندگان آورده ایم. در این مطلب قصد داریم شما را با عوامل و عواقب کاهش کرکس ها در سطح جهان بیشتر آشنا کنیم.

کرکس پرنده شکاری

کرکس ها پرنده شکاری محسوب میشوند که دارای بیشترین طول بال در پرندگان شکاری هستند. همچنین کرکس پرنده شکاری ای است که به دلیل سبک تغذیه ی متفاوتشان معمولا دارای گردن لخت و بدون پر هستند. کرکس پرنده شکاری است که به عنوان موفق ترین رفتگران طبیعت محسوب می شوند و طیفی وسیع از خدمات اکولوژیکی اقتصادی را ارائه می دهند. کرکس ها به عنوان رفتگران اجباری طبیعت دارای سازگاری هایی چون ارتفاع پرواز بسیار زیاد و قدرت بینایی و بویایی زیاد و ph  پایین معده هستند. درحال حاضر 61% از کرکس های جهان در خطر انقراض هستند که سریعترین کاهش ها در مناطق غنی آسیا و آفریقا رخ داده است.

عوامل تهدید کننده سلامت و جمعیت کرکس ها

کرکس ها به دلیل تکیه داشتن بر خوردن گوشت مردار و یا زباله ها نسبت به آلاینده ها آسیب پذیری زیادی دارند. همچنین کرکس ها به دلیل تغذیه دسته جمعی ریسک مسمومیت بالایی دارند به گونه ای که یک لاشه ی مسموم میتواند تعداد زیادی کرکس را درگیر کند. دلایل کاهش جمعیت کرکس ها متنوع است و مهم ترین عامل مسمومیت توسط  داروهای غیراستروئیدی و ضد التهابی به ویژه دیفلوفناک استفاده شده در دامداری ها می باشد که موجب انتقال از طریق لاشه دام به کرکس ها میشود و باعث نارسایی کلیه و درنهایت مرگ آنها میشود. در آسیا 95%کرکس ها بدلیل مسمومیت با دیفلوفناک کشته شده اند. استفاده از  این دارو در سال 2006 توسط بسیاری از دولتها ممنوع شده است.

قرار گرفتن این پرنده ها در سطوح تغذیه ای بالا و تجمع کشنده الاینده ها میتواند موجب اختلال در موفقیت تولید مثلی، پاسخ ایمنی بدن و مشکلات فیزیولوژی آنها شود. برخی کشورهای اروپایی چون انگلستان و اسپانیا از طریق مجازات های سخت گیرانه و محدودیت های تولید مواد شیمیایی و افزایش آگاهی مردم و تربیت سگ های شکاری برای تشخیص سموم خاص در مقابل حیات وحش به موفقیت هایی در زمینه حفاظت این گونه ها دست یافته اند. از جمله عوامل دیگر کاهش جمعیت کرکس ها مسمومیت از طریق سرب گلوله های موجود در لاشه ها می باشد که یک تهدید جدی به خصوص برای کرکس کالیفرنیا محسوب میشود. همچنین آزار و اذیت و قربانی شدن کرکس ها در مقابل جهل و خرافات و هوس رانی مردم که معتقد به گسترش بیماری هایی چون سیاه زخم و طاعون توسط کرکس ها به نمایندگی از ارواح شیطانی میدانند از عوامل خطر بقای این گونه است. از دیگر عوامل خطر میتوان به این موارد اشاره کرد:

• تیراندازی و شکار کرکس ها برای قطعاتی از بدن انها که در طب سنتی استفاده میکنند که در افریقا شایع است و هیچ تلاشی برای مقابله با ان صورت نگرفته است.

• برق گرفتگی و برخورد با خطوط برق و توربین های بادی نیز میتواند در این زمنیه سهیم باشد.

• تغییر زیستگاه و کمبود موادغذایی نیز باعث کاهش جمعیت کرکس ها شده است.

پیامدهای ناشی از کاهش جمعیت کرکس ها

کاهش کرکس این پرنده شکاری به عنوان متخصصین حذف مردار در طبیعت می توانند موجب تغییراتی در ترکیب جامعه زیستی شود و نرخ مهار برای گونه های فردی را کاهش دهد. در مناطقی که کرکس ها منقرض شده اند از جمله هند موجب افزایش گونه های فرصت طلب همچون سگهای وحشی و موش ها می شود که این دو گونه هردو مخازن اولیه انتقال بیماری هایی چون هاری و طاعون هستند که در غیاب حضور کرکس ها می تواند نرخ انتقال بیماری های عفونی به حیات وحش و دام را افزایش دهد. مرگ کرکس ها می تواند موجب تسهیل انتقال بیماری ها شود. علاوه بر اثرات زیست محیطی، کاهش جمعیت کرکس ها  موجب اثرات اقتصادی و فرهنگی در جنوب اسیا  شده است. زرتشتیان بر این باور بوده اند که اتش آب هوا و خاک عناصری هستند که باید حفظ شوند و آنها اجساد مردگان خود را در دخمه هایی روی تپه ها و کوهها قرار میدادند که خوراک کرکس ها شود.

گاوچرانگ، پرنده ای بانمک و سودمند برای طبیعت (cattle egret)  از راسته لک لک سانان و خانواده حواصیلیان ساکن آسیا، آفریقا و اروپا است که توانسته به راحتی در دیگر نقاط جهان مانند آمریکا نیز ساکن شود.این پرنده همانند هم خانواده ایهایش دارای گردن نسبتا بلند برای دید کافی، منقار دراز برای گرفتن حشرات و پاهای بلند برای حرکت در حاشیه برکه ها و تالاب ها می باشد. به نسبت دیگر حواصیل ها کمتر وابسته به آب بوده و بیشتر در چمنزار ها و زمین های کشاورزی دیده می شود. همچنین به نسبت دیگر حواصیل ها اجتماعی تر هستند. گاوچرانک ها پرندگانی آرام، بی سروصدا و معمولا قدم زدن را به پرواز ترجیح می دهند. شاید تا بحال آنها را سوار بر پشت گاومیش ها، اسب ها و یا گاوهای اهلی دیده باشید.

زیستگاه

گاوچرانک بومی آفریقا است. این پرنده با قدرت خود از اقیانوس اطلس جنوبی عبور کرده و برای اولین بار در سال 1877 در داچ گویانا ( سورینام امروزی ) ثبت گردید (لین 1995) . این پرنده در اواخر قرن نوزدهم در ساحل شمال شرقی آمریکای جنوبی مستقر شده و از آن پس به سرعت پراکنده شده و یکی از فراوان ترین حواصیل های آمریکاست. فاصله بین پیش آمدگی آفریقای غربی تا ساحل شمال شرقی آمریکای جنوبی تقریبا 2780 کیلومتر است. با در نظر گرفتن بادهای عبوری متداول برای انجام این سفر تخمین زده می شود که حدود 40 ساعت وقت لازم است. حتی امروزه گاوچرانک ها به طور عادی در دریای بین آفریقا و آمریکای جنوبی دیده می شوند. امروزه آنها را در بیشتر نقاط جهان می بینیم.

همزیستی

همانگونه که از نام این پرنده مشخص است ( چه نام فارسی آن و چه نام انگلیسی آن: اگرت گله) می توان به این نکته پی برد که این پرنده رابطه همزیستی اختیاری با دیگر گونه هایی همچون گاومیش ها، اسب ها و گله گاو های اهلی دارد و نوعی رابطه ی سودمند به هر دو طرف را ایجاد می کنند. رژیم غذایی این پرنده را بیشتر حشرات تشکیل می دهند. آنها در کنار گاو ها قدم می زنند و از حشرات اطراف آنها و حشرات و لاروهایی که در زمین وجود دارند تغذیه می کنند. این همزیستی موجب میشود که آنها انرژی کمتری را وقف پیدا کردن حشرات بکنند. همچنین تحقیقات نشان داده گاوچرانک ها با نشستن بر روی بدن پستانداران بزرگ جثه مانند گاومیش ها و گاو های اهلی و تغذیه از کنه ها و حشرات مزاحم بر روی پوست آنها به سلامت گاوها کمک شایانی می کنند. نکته جالب دیگر اینکه آنها با سوار شدن بر پشت حیوانات بزرگ مانند گاومیش ها و کرگدن ها معمولا از خطر شکار شدن در امان می مانند. در بسیاری از موارد نیز مشاهده شده که این پرندگان پس از شنیدن صدای تراکتور به آن محل آمده و به دنبال تراکتور در زمین های کشاورزی دویده و از حشراتی که به واسطه شخم زدن از زمین بیرون می آیند تغذیه می کنند. همچنین در مواقعی که دشت یا مرتعی آتش سوزی شود آنها سریعا به سمت دود رفته تا بتوانند حشرات در حال فرار از آتش سوزی را شکار کنند.در گزارشی دیگر مشاهده شده که به هنگام پرواز یا فرود هواپیما و به واسطه فشار جریان هوای ایجاد شده که باعث فرار حشرات از علفزارهای اطراف فرودگاه ها شده و گاوچرانک ها از فرصت استفاده کرده و آنها را شکار می کنند..

از موارد گفته شده می توان به قدرت خارق العاده این پرنده در آداپته شدن با هر شرایط و محیطی پی برد، چه از راه هایی که برای تغذیه می یابند و چه از لحاظ پراکنده شدن در سرتاسر دنیا.

گاوچرانک ها در کل پرندگان بسیار سودمند، چه برای دام و دامداران و چه برای کنترل جمعیت حشرات و آفات کشاورزی هستند. به طور مثال در سال 1959 هیئت کشاورزی هاوایی تعداد 25 گاوچرانک را در کوآی منتشر کرد تا به کنترل جمعیت حشرات و آفات کمک کنند. همچنین رژیم غذایی گسترده آنها به تعدیل اکوسیستم نیز کمک می کند. تغذیه از دوزیستان، لاروها، ماهی ها، موشها، گاهی تخم پرندگان و حتی گزارشاتی از شکار کردن برخی پرندگان کوچک مانند سسک ها وجود دارد.

اگر تاکنون به صورت گاوچرانک از روبرو نگاه کرده و دقت کرده باشید متوجه خواهید شد که زاویه ی قرار گیری چشم ها متمایل به سمت پایین است که فوکوس بر روی سوژه هایی که بر روی زمین قرار دارند را برای پرنده راحت می کند. این ویژگی به سبب این است که پرنده بیشترین تغذیه خود را از زمین دریافت می کند. در حالی که این پرندگان برای شکار حشراتی که در بالای سطح زمین قرار دارند مجبورهستند سر خود را به طور متناوب به سمت چپ و راست حرکت دهند تا موقعیت دقیق حشره را محاسبه و آن را شکار کنند. چشمان این پرنده بسیار تیز بین و حساس به حرکت می باشد، در حدی که می تواند به راحتی حرکت حشرات کوچک بر روی زمین را تشخیص دهد و آنها را شکار کند.