نگاهی اجمالی به تعارض زنبورداران و پرندگان زنبورخوار

تعارض انسان و حیات وحش چیست؟

تعارض انسان و حیات وحش عبارت است از هر گونه تعامل انسان با حیات وحش که منجر به تأثیرات منفی بر زندگی اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی انسان، حفاظت از حیات وحش و محیط زیست شود.

افزایش جمعیت انسان، تقاضا برای منابع طبیعی را افزایش داده است. این امر منجر به تخریب و تجزیه زیستگاه‌های طبیعی و تجاوز حیات وحش به دام‌ها شده است. حیات وحش به طور فزاینده‌ای در حال رقابت با انسان‌ها برای منابع محدود طبیعی است که این رقابت موجب افزایش درگیری‌های انسان و حیات وحش می‌شود. تعارض بین انسان و حیات وحش در حال حاضر از جمله تهدیدهای اصلی برای بقای بسیاری از گونه‌های در معرض خطر و همچنین امنیت و رفاه معیشت جامعه در آفریقا است و به چالشی بزرگ در بسیاری از کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه تبدیل شده و باعث ایجاد احساسات منفی نسبت به حفاظت گردیده است. این احساسات منفی زمانی بیش از پیش خودنمایی می‌کنند که مناطق حفاظت شده موجود گسترش یافته یا مناطق حفاظت شده جدیدی ایجاد شوند. از جمله پیامدهای تعارض می‌توان به خسارت و تخریب محصولات زراعی، کاهش بهره‌وری مزارع، بهره‌برداری به صورت چرای دام و استفاده از آب، شکار حیوانات وحشی، صدمه و مرگ کشاورزان، آسیب به زیرساخت‌ها و افزایش خطر انتقال بیماری‌ها به حیات وحش و دام اشاره کرد.

از آنجا که بسیاری از کشورها با این چالش چندوجهی مقابله می‌کنند، موضوع تعارض در سیاست‌ها و استراتژی‌های ملی حیات وحش، توسعه و فقرزدایی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، نیاز به بهبود  و انتقال دانش، اتخاذ رویکرد فراگیرتر و بین رشته‌ای و افزایش همکاری میان سازمان‌های مرتبط با جنگل‌داری، حیات وحش، کشاورزی، دامداری و سایر بخش‌های مرتبط در سطح ملی است.[1]

به بیان ساده تعارض با حیات وحش زمانی ایجاد می‌شود که نیازهای حیاتی انسان و حیات‌وحش از منابع مشترک، همپوشانی پیدا ‌کنند و این مورد باعث خساراتی به انسان و حیات وحش می‌گردد.

نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»

تعارض میان حیات وحش و زنبورداران چیست؟

امروزه نقش زنبور عسل در سلامت محیط‌زیست و گرده‌افشانی، همچنین تولید عسل به عنوان یک ماده غذایی و درمانی باارزش برکسی پوشیده نیست. انسان‌ها از دیرباز پرورش زنبور عسل به منظور تولید عسل را فراگرفته و همچنان ادامه می‌دهند. حضور و تراکم کندو‌ها در مناطق طبیعی می‌تواند تعارضاتی را میان انسان و حیات وحش ایجاد کند. خرس، تشی، سبزقبا و پرندگان زنبورخوار از جمله جانورانی هستند که به ‌طور مستقیم از عسل و یا از خود زنبور تغذیه می‌کنند.

پرندگان زنبورخوار چگونه باعث خسارت به کندو می‌شوند؟

 زنبورخوارها به طور طبیعی پرندگانی حشره‌خوار هستند. آن‌ها از انواع حشرات مانند قاب‌بالان، سنجاقک‌ها، بیدها و پروانه‌ها، زنبورهای زرد و قرمز و زنبور عسل تغذیه‌ می‌کنند. تراکم کندوها و حضور تعداد زیادی زنبور عسل در یک محدوده باعث می‌شود تا آن‌ها بیشتر به سمت زنبورستان‌ها جذب شده و زنبورهای عسل را شکار کنند و باعث کاهش جمعیت کندو و خسارت‌ به زنبورداران شوند. در بعضی فصول شکار شدن ملکه می‌تواند خسارت بسیاری را به زنبورداران وارد کند. برخی افراد برای کاهش خسارات به کندوها، به روش‌های غیراخلاقی از جمله استفاده از انواع سموم، تله و تیراندازی، دست به کشتار این پرندگان می‌زنند که به صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم می‌توانند باعث از بین رفتن سایر گونه‌های جانوری و تهدید محیط زیست شود.

زنبورداری فعالیتی شناخته شده در جهان است و به عبارتی  بهره‌برداری از طبیعت محسوب می‌گردد. زنبور عسل هر چند در گرده‌افشانی گل‌ها و شکوفه درختان میوه نقش موثر و حیاتی دارد اما خود می‌تواند با افزایش گرده‌افشانی گیاهان مورد علاقه و دارای شهد و گل بر روی فلور (تنوع گیاهی) منطقه تاثیرگذار باشد. اما این به این معنا نیست که هیچگونه فعالیتی در طبیعت انجام نشود بلکه بهربرداری باید به گونه‌ای باشد که آسیب غیرقابل جبران به طبیعت وارد نگردد. از این رو پژوهشگران در تمام دنیا در تلاشند تا با احترام به جوامع محلی و زنبورداران راه‌حل‌هایی را پیشنهاد و ارائه کنند تا به کاهش تعارض و رضایت نسبی زنبورداران منجر شود.

راههای مبارزه با پرنده زنبورخوار، آیا می‌توان از حمله پرندگان زنبورخوار به زنبورستان‌ها جلوگیری کرد؟

هیچ آمار دقیق و قابل استنادی از تعداد زنبورهایی که توسط پرندگان زنبورخوار خورده می‌شوند وجود ندارد همچنین به طور صد در صد نمی‌توان از فعالیت و حق طبیعی حیات وحش جلوگیری نمود و کشتار آن‌ها نه‌ تنها راه حل نامناسبی خواهد بود بلکه نظام طبیعت را برهم زده به طور غیرمستقیم بر فعالیت‌های بشری اثر منفی دارد.

براساس تحقیقات پژوهشگران در اسپانیا افزایش فعالیت زنبورخواران بر کاهش فعالیت زنبورهای کندو موثر است اما تغذیه آن‌ها از زنبورها به هیچ عنوان باعث مرگ کندو نخواهد شد و همواره نوزاد حشره در کندو به حیات خود ادامه می‌دهد. [2]

در دنیا پژوهش برای کاهش تعارض ادامه دارد و راهکارهای موثری ارائه می‌گردد.

پژوهشگران با تعامل با زنبورداران و نیز بررسی رفتار طبیعی پرندگان زنبورخوار چندین راهکار را معرفی و پیشنهاد می‌کنند. این راهکارها شامل: استفاده از انواع پرنده‌ترسان‌ها، فرفره و روبان رنگی، استفاده از بالن و بادکنک، دستگاه‌های فراصوت دورکننده زنبورخواران و…

به عنوان مثال با دقت به رفتار این گونه متوجه خواهید شد که این پرندگان دکل‌ها و سیم‌های برق را به عنوان جای نشستن ترجیح می‌دهند و کلونی‌های آنها در دیواره‌های رودخانه‌ها وجود دارد بنابراین قرار دادن کندو‌ها در چنین مکان‌هایی میزان شکار شدن زنبورها و خسارت را افزایش می‌دهد. وجود آب تازه و در دسترس در محوطه زنبورستان نیز مانع از دور شدن بیشتر زنبورها برای دسترسی به آب می‌گردد.

پژوهشگران اسپانیایی در مطالعه خود بیان می‌کنند که نصب سایبان برای کندوها و قرار دادن آب تازه و در دسترس در محوطه زنبورستان از میان راه‌حل‌های موجود بیشترین و موثرترین تاثیر را بر کاهش شکار زنبورها توسط زنبورخواران دارد. این پژوهش نشان می‌دهد که خنک نگه‌داشتن کندو باعث می‌گردد تا زنبورها فقط به منظور جمع‌آوری گرده و گل از کندو خارج شده و کمتر مورد آسیب قرار بگیرند.

در ارتباط با پروژه‌ی کنترل تعارض زنبورداران و پرندگان زنبورخوار که در آوای بوم اجرا میشود بیشتر بخوانید

نمونه‌های اجرا شده از راه‌کارهای پیشنهادی

زنبورداری فعالیتی کاملا علمی است. شرکت در فعالیت‌های آموزشی و مطالعه منابع خاص این رشته که توسط اساتید علم زنبورداری، کشاورزی و سایر پژوهشگران مرتبط گردآوری گردیده  نیز می‌تواند در کاهش تعارض موثر باشد.

انتخاب محل زنبورستان براساس میزان گیاهان گلدار منطقه، کوچ کندوها، استفاده و عدم استفاده از تغذیه دستی زنبورها، فاصله زنبورستان‌ها و توجه به تقویم  زنبورداری از جمله این موارد است.

به عنوان مثال در صورت امکان کوچ دادن کندوها در با آغاز فصل تابستان به مناطق کوهستانی می‌تواند زنبورها را تا حدی از دسترس زنبورخواران محفوظ دارد چرا که این پرندگان کمتر در مناطق مرتفع زیست می‌کنند. با کاهش گرده و گل در مراتع، امکان بهره‌برداری از گیاهان گلدار در ارتفاعات همچنان وجود دارد و زنبورها برای دسترسی به شهد و گرده نیازی به دور شدن از کندو ندارند.

در این مطلب به صورت خلاصه به مبحث تعارض و پرندگان زنبورخوار پرداخته شده است. در آینده مطالب مرتبط بیشتری در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

[1] http://www.fao.org/forestry/wildlife/67288/en/

[2] https://www.researchgate.net/publication/327425502_European_bee-eaters_Merops_apiaster_and_apiculture_understanding_their_interactions_and_the_usefulness_of_nonlethal_techniques_to_prevent_damage_at_apiaries