آلودگی نوری چیست ؟ آیا تابه حال در مورد آلودگی نوری در شهرهای بزرگ شنیده‌اید؟ برای اینکه بدانید آلودگی نوری یعنی چه در این مطلب با ما همراه باشید. پیش‌تر مطلبی در مورد تأثیر نورانی کردن درختان بر پرندگان با شما صحبت کردیم. آلودگی نوری همچون دیگر آلودگی‌ها بر روی طبیعت و حیات موجودات اثر گذار است. مطالبی دیگری از این دست همچون آلودگی پلاستیکی و حفاظت پرندگان ، آلودگی صوتی و تأثیر آن بر پرندگان را با هم مرور کردیم. همچنین شما را با اطلاعات ارزشمندی که صدای پرندگان در اختیار ما می‌گذارد آشنا نمودیم. در این مطلب قصد داریم سوال ” آلودگی نوری را تعریف کنید ” را برای شما پاسخ دهیم.

آلودگی نوری چیست ، ناشناخته ترین آلودگی محیط زیستی

آلودگی نوری یا Light pollution به روشن‌شدن بیش از حد یک محیط بر اثر نورهای مصنوعی (ایجاد شده توسط بشر) گفته می‌شود. برای اندازه‌گیری این نوع آلودگی پارامترهایی از جمله شدت روشنایی یک سرچشمه نور و همچنین میزان نوری که چشم انسان قابل به ادراک آن است با واحدی بنام لوکس (LUX) انجام می‌پذیرد. همچنین مقدار نوری که از منبع نور در هر ثانیه منتشر می‌شود شار نوری نام دارد و یکای سنجش آن لومن (Lumen) می‌باشد.

منابع انتشار آلودگی نوری

منابع انتشار آلودگی نوری در شهرها می تواند بسیار متفاوت باشد و شامل نور تابلوهای تبلیغاتی، نور بیلبوردها، نور پارکها و فضاهای عمومی، نور خیابان‌ها، نور میدان‌ها و نور ساختمان‌ها می‌باشد. این آلودگی‎‌ها شامل موارد زیادی است. مهمترین آن‌ها آلودگی هوا، آلودگی صوتی، آلودگی آب و آلودگی نوری می‌باشد. از بین آن‌ها آلودگی نور ناشناخته‌ترین آلودگی است که در ایران کمتر به آن پرداخته‌شده‌است و مردم نیز آگاهی کمی نسبت به این نوع آلودگی دارند. این نوع آلودگی در شهرهای بزرگ بیشتر وجود دارد و تاثیرات بلند مدتی بر روی تنوع زیستی شهری می‌گذارد.

تنوع زیستی شهری و آلودگی نوری

شهرهای بزرگ که فضاهای سبز و پارک های متعددی دارند از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. این تنوع زیستی می تواند شامل گونه های جانوری و گیاهی باشد که از بین گونه های جانوری پرندگان بیشتر خود را با اکوسیستم های شهر سازگار کردند و از تعداد گونه های بیشتری در شهرها برخوردار هستند. در چندسال اخیر ما شاهد تنوع زیستی زیادی از پرندگان در شهرها هستیم که بعضی از آن ها بومی و مهاجر می باشند. پرندگان نسبت به آلودگی های شهر واکنش بیشتری نسب به گونه های جانوری دیگر دارند و حساسیت زیادتری دارند. به طوریکه شما کمترین میزان آلودگی نوری می تواند روی رفتار گونه تاثیر گذار باشد. لذا آلودگی های نوری موجود در شهرها نیز بیشترین تاثیر خود را می توانند روی زیستگاه و رفتار پرندگان بگذارند.

چرا پرندگان به سمت شهرها (جزایر نورانی) می آیند؟

وجود تنوع گیاهی زیاد در فضاهای سبز شهری و همچنین وجود پسماند و پساب های شهری در چند سال اخیر باعث شده حشرات و جوندگان زیادی به شهرها وارد شوند که حضور همین گونه ها موجب جذب گونه های طعمه خوار در شهرها شده است. کلان شهرها به دلیل تولیدات گازهای گلخانه ای و فعالیت های انسانی باعث شدند به جزایر گرمایی تبدیل شوند به طوریکه در فصل زمستان بسیاری از گونه های جانوری و به خصوص پرندگان مهاجر زمستانه برای فرار از سرمای زیاد به شهرها وارد می شوند و فضاهای سبز شهری را برای زیستن خود انتخاب میکنند که همین عاملی می شوند پرندگان در برابر آلودگی های شهر بیشتر قرار بگیرند.

چطور می تواند آلودگی نوری بر روی گونه‌های جانوری و به خصوص پرندگان تاثیر بگذارد؟

در ابتدا باید به این موضوع بپردازیم که چرا اکوسیستم های شهری با وجود حجم آلودگی ها و شلوغی که دارند از تنوع زیستی بالایی برخوردار هستند؟ عواملی زیادی باعث جذب گونه های جانوری در شهرها شد که یکی از آن ها توسعه فضاهای سبز شهری است که پوشش گیاهی متراکمی را در شهرها به وجود آورد و پارک های مختلفی با انواع پوشش گیاهی توسعه دادند و پارک هایی همچون با پوشش جنگلی و چمن زار و کوهستانی در شهرها موجود هست که همین عامل باعث شد پرندگان زیادی برای لانه گزینی این فضاهای سبز شهری را انتخاب کنند. یکی دیگر از عوامل دیگری باعث جذب گونه های جانوری در شهرها شده وجود منبع غذایی زیاد در شهرها می باشد که در حال شاهد زنجیره های غذایی پیچیده ای در شهرها هستیم.

اما چطور آلودگی نوری می تواند بر بقاء گونه های جانوری تاثیر گذار باشد؟

بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی به ریتم طبیعی نور و تاریکی زمین وابسته هستند و طی چندین هزار سال به این ریتم شبانه روزی عادت و تکامل یافتند. لذا کوچکترین اختلال نوری در روند زندگی آن ها می تواند بقا آن ها را مورد تهدید قرار دهد و حتی باعث انقراض گونه ای شود. حیوانات رفتارهای ثابت و غریزی را در طول روز انجام می دهند رفتارهایی مانند تغذیه، مهاجرت، تولید مثل و استراحت که هر کدام از این ها می تواند به ریتم نوری وابسته باشد.

آلودگی نوری مناطق شهری

امروزه به دلیل توسعه شهرها و پیشرفت تکنواوژی شاهد تولید حجم زیادی از آلودگی از صنایع و شهرها هستیم. آلودگی هایی که زندگی مردم شهرهای بزرگ را تحت تاثیر قرار داده. همچنین این آلودگی ها اکوسیستم های شهری را نیز دچار مختل کرده است. زیستن گونه های جانوری در مکان های شهری به دلیل وجود آلودگی نوری می تواند برای آن ها بسیار تهدید آمیز باشد و مهم ترین تهدیدی که می تواند شامل تمام گونه ها شود نمایان شدن آن ها در مقابل شکارچی هست که شکارچی می تواند طبیعی و یا انسانی باشد اما وجود نورهای مصنوعی در شهر باعث شده بسیاری از گونه های مکان امنی را برای خود پیدا نکنند که در نهایت می تواند نسل یک گونه را به انقراض بکشاند.

تاثیرات آلودگی نوری بر روی پرندگان

اگر بخواهیم به طور دقیق تر تاثیرات آلودگی نوری را بر روی حیوانات بررسی می توانیم به تغییرات الگوی مهاجرتی پرندگان اشاره کنیم. بسیاری از پرندگان با توجه به ریتم نوری شبانه روز مهاجرت خود را آغاز می کنند به طوریکه در بعضی از پرندگان شبانه و بعضی دیگر در روز شروع به مهارجت می کنند که به سبب آلودگی های نوری زیاد در شهرها باعث شده این ریتم نوری برای پرندگان گیج کننده شود و شب به دلیل نور بیش از حدی که شهرها وجود دارد همانند روز برای آن ها تلقی شود. لذا همین امر باعث می شود زمان بندی مهاجرت پرندگان دچار تغییرات شود که می تواند تاثیرات منفی جبران ناپذیری بر روی پرندگان بگذارد.

آلودگی نوری ابزاری برای جذب پرندگان

جالب است بدانید در بعضی از کشورها آلودگی های نوری به صورت عمدی توسط انسان انجام می شود تا بتوانند پرندگان را جذب کنند به طور مثال در کشور هندوستان با استفاده از پروژکتور پرندگان را جهت تامین مواد غذایی خود جذب می کنند و همچنین در کشورهای افریقای شمالی با ایجاد آلودگی نوری در آسمان پرندگان مهاجر بسیاری را برای مهیا کردن بستر پرنده نگری و جذب گردشگر به سطح زمین می کشانند.

در ادامه با تحقیقاتی که در زمینه تاثیرات آلودگی نوری بر روی پرندگان انجام شده است آشنا می شوید

• تحقیق اول

در مقاله ای چاپ شده در امریکا آلودگی نوری را به دو صورت معرفی میکند آلودگی نوری نجومی و اکولوژیکی که نوری که توسط منظره آسمان به وجود می آید آلودگی نوری نجومی و آلودگی نور مصنوعی که باعث اختلال سیستم یوم شناختی می شود را آلودگی نوری اکولوژیکی می گویند که این نوع از آلودگی نوری بیشترین تاثیرگذاری را بر روی رفتار پرندگان دانسته اند.

• تحقیق دوم

در تحقیق Ciach1 & Fröhlich به بررسی تاثیرات آلودگی های صوتی و نوری شهری بر روی پرندگان زمستان گذر انجام شده نتایج نشان می دهد آلودگی نوری با غنای و فراوانی پرندگان تاثیر مثبتی گذاشته و باعث افزایش جمعیت آن ها شده و بر عکس آن آلودگی صوتی تاثیر منفی بر غنای پرندگان شهری داشته که می توان گفت آلودگی نوری می تواند روش برای پیش بینی غنای گونه ای پرندگان شهری محسوب شود.

در نتیجه افزایش جمعیت بعضی از گونه ها می تواند بر اکوسیستم شهری تاثیر گذار باشد و افزایش یک جمعیت با روند کاهش جمعیتی دیگر گونه های انجام بپذیرد. چونکه بسیاری از گونه های قلمرو مختص خود را دارند می تواند با افزایش غنای گونه ای یک اکوسیستم شاهد کاهش قلمرو و منابع غذایی دیگر گونه های بومی شهری باشیم که این خود یک زنگ خطر برای محققان اکولوژیست می باشد.

• تحقیق سوم

در پژوهشی دیگر که MILLER بر روی آوازخوانی پرنده سینه سرخ آمریکایی انجام داده نتایج نشان می دهد این پرنده آوازخوانی زودتر از موعد در شب انجام می دهد و به جای آوازخوانی در روز در شب آوا تولید می کند که دلیل آن وجود نورهای مصنوعی در شهر بوده است که نتیجه می توان گرفت آلودگی نوری می تواند بر روی رفتار طبیعی گونه های تاثیر بسزایی داشته باشد.

• تحقیق چهارم

در آلمان Dominoni و همکاران تحقیقی درباره تاثیر گذاری آلودگی نوری شهرها بر روی پرنده توکای سیاه انجام دادن و متوجه شدن که آلودگی نوری مصنوعی شهرها بر روی میزان ترشح هورمون تسترون پرنده تاثیر بسزایی می گذارد که به طوریکه در میزان ترشح این هورمون در مناطق روستایی که آلودگی نوری کمتری وجود دارد متفاوت است. در نهایت متوجه شدند آلودگی نوری می تواند روی تولید مثل پرندگان تاثیر گذار باشد که یکی از دلایل آن می تواند میزان استرس گونه ها باشد که از طریق نورهای مصنوعی شهرها به پرنده وارد می شود.

خلاصه کلام

تمامی این تحقیقات نشان می دهد آلودگی نوری شهر ها می تواند بر رفتار و جمعیت گونه های جانوری و به خصوص پرندگان تاثیرات منقی بذارد که نیازمند ارائه یکسری راهکار برای مدیران شهری جهت کاهش و مدیریت میزان روشنایی شهرها و فضاهای سبز شهری می باشد. همچنین تاثیرات این آلودگی بر اکولوژی حیات وحش نیازمند تحقیقات بیشتری در ایران است.

راهکار برای مبارزه با آلودگی نوری

انجام اقدامات مختلف برای کاهش این نوع آلودگی، بسیار کم هزینه‌تر و ساده‌تر از مبارزه با دیگر انواع آلودگی ها می‌باشد. باید بدانید که اصلی‌ترین عامل این آلودگی، نداشتن آگاهی است؛ پس برای مبارزه با آلودگی نوری، ابتدا باید اطلاع رسانی و آگاه سازی کرد. با کاهش آلودگی‌نوری، می توانند زیبایی آسمان را به شهرها آورد و مخاطرات محیط زیستی را کاهش داد. در ادامه راهکارهایی برای کاهش آلودگی نوری ارائه شده است.

چه باید کرد:

1- باید از رنگ‌های گرم در نورپردازی استفاده نمود.

نور آبی جزو آلودگی های نوری محسوب می‌شود و باعث خستگی چشم می‌گردد.

2- گذاشتن سرپوش بر روی روشنایی‌ها

چراغ‌هایی که برای روشنایی در محیط باز نصب شده‌اند باید دارای یک محافظ باشند تا از ساطع شدن نور به سمت آسمان پیشگیری کنند.

3- نصب سنسورهای حرکت

بهترین راهکار برای کاربران خانگی جهت کاهش آلودگی نوری، استفاده از سنسورهای حرکتی است که در مواقع لازم، باعث روشن یا تاریک شدن مکانی می‌گردند. از چراغ‌های سنسوردار می‌توان در مسیر باغ، نزدیک گاراژها، اطراف فضاهای تاریک و حتی در راهروها استفاده کرد.

4- کنار زدن پرده‌ها

اگر در خانه هستید می‌توانید با کنار زدن پرده‌ها از نور طبیعی بیرون نهایت استفاده را ببرید و از روشن کردن چراغ‌ها خودداری کنید.

5- خاموش کردن چراغ‌های اضافی

چراغ‌هایی را که استفاده نمی‌کنید خاموش کنید. نیازی نیست که تمام چراغ‌های خانه شما همیشه روشن باشد.چراغ اتاق‌هایی که کار خاصی در آن‌ها ندارید را خاموش کنید.

6- استفاده از لامپ‌های کارآمد

حدالامکان از لامپ‌های LED یا سدیم کم فشار استفاده کنید. زیرا این لامپ‌ها تأثیر زیادی بر جو نمی‌گذارند و نوری که تولید می‌کنند بسیار کارآمد می‌باشد.

7- استفاده از چراغ‌های هوشمند و فتوسل

چراغ‌ها می‌توانند از طریق دستگاه هوشمند شما کنترل و برنامه‌ریزی شوند و شما می‌توانید چراغ‌ها را طوری برنامه‌ریزی کنید که فقط در ساعات خاصی از روز روشن شوند. چراغ‌های هوشمند می‌توانند در کاهش صورت‌حساب برق شما بسیار مؤثر باشند.

8- کاهش ارتفاع چراغ‌های خیابان‌های شهرها

در این مقاله تلاش کردیم:

به سوالات شما از جمله اینکه آلودگی نوری چیست ( آلودگی نوری یعنی چه ، آلودگی نوری را تعریف کنید ) اثرات آلودگی نوری در شهرهای بزرگ جهان چگونه است پاسخ دهیم. همانطور که در بالا به آن اشاره شد آلودگی نوری یکی از آلودگی‌های مهم و اثرگذار بر روی محیط زیست است که این روزها با گسترش شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی بیشتر شاهد آن هستیم. آلودگی نوری بر روی زیست پرندگان و سایر حیات وحش اثر سوء گذاشته و گاهی ممکن است به مرگ آن‌ها نیز بیانجامد. سهم ما چیست و ما کجای این داستان هستیم؟