سهره ی طلایی ، احتمالا شناخته شده ترین گونه ی سهره های ایران است. آرش حبیبی آزاد، پرنده نگر با تجربه و شناخته شده ی ایران در این مطلب در ارتباط با این گونه توضیحاتی داده است. ایشان ضمن معرفی گونه، در متن به سوالاتی از جمله تفاوت نر و ماده ی سهره طلایی ، ماهیت سهره قناری و سهره ی کرمانی و تشخیص سن سهره ها پرداخته اند. پیشنهاد میکنیم پیش از خواندن این مطلب، مطالب پیشینی که میتوانند ذهن شما را بهتر آماده ی مطالعه ی این مقاله بکنند را بخوانید. از جمله ی این مطالب میتوان به (۱) همه چیز در مورد پرندگان (۲) انواع منقار پرندگان (۳) گنجشک سانان ایران (۴) سهره جنگلی و در نهایت (۵) سهره های ایران اشاره کرد.
نگارنده: آرش حبیبی آزاد
منابع مورد استفاده‌ی نگارنده: وبسایت پرندگان قزاقستان و وبسایت www.biolib.cz
سهره یا سهره طلایی (به انگلیسی: European Gold finch) یكی از پرندگان مورد علاقه پرنده نگران، عکاسان حیات وحش و پرنده بازان است و شاید در بین پرندگان آواز خوان وحشی بیشترین طرفدار را داشته باشند. آنچه در ادامه می آید نگاهی به مستندات پرنده نگري و پرنده بازي سنتی ایران در مورد این پرنده زیباست.
شناسایی سهره ی طلایی :
سهره با ظاهر منحصر به فرد و رنگارنگش با هیچ پرنده دیگري اشتباه نمی شود.
- این پرنده بین 11 الی 13 سانتی متر طول دارد.
- رنگ گرده قهوه اي بلوطی است و دمگاه روشن و دم سیاه و سفید دارد.
- بال هاي سیاه رنگ با یک نوار روشن زرد که در نابالغین هم دیده می شود.
- دو لکه تیره در روي سینه دارد.
- نوار سیاه پس سر به سمت منقار با یک حاشیه سفید قطع شده
- و در نهایت اطراف چشم و منقار این پرنده را پرهاي قرمز روشنی پوشانیده است که البته نوار سیاه و سفید سر در برخی زیر گونه ها وجود ندارد و در نابالغین در تمام زیر گونه ها حاشیه قرمز که از منقار تا چشم را فراگرفته، و در اصطلاح پرنده بازان آبرنگ گفته می شود، دیده نمی شود.
- معمولا رنگ سر شبیه رنگ پشت تنه و کمی روشن تر است.
- امکان اشتباه شدن این پرنده با سایر گونه ها در بالغین به علت علائم مشخص وجود ندارد و نابالغین نیز به سهولت از طریق پرهاي زرد روشن بال شناسایی می شوند.
پراکنش، زیستگاه و رفتار سهره طلایی
این پرنده در ایران بومی است. ولی گدار فصلی دارد به نحوي كه تابستان ها معمولا در ییلاقات مرتفع بیشتر دیده می شود. و زمستان ها تقریبا در اكثر دشت ها و مناطق گرم تر، به جز نقاط كویري، پراكندگی دارد. سهره ها بیشتر در نقاط پردرخت زادآوري دارند. جوجه ها معمولا تا اواخر مهر ماه به همراه بالغین در دسته هاي بزرگی به سر می برند و پس از سرد شدن هوا به نقاط کم ارتفاع تر گدار می کنند به نحوي که در زمستان تقریبا در مناطق سرد تر سهره اي مشاهده نمی شود. شناسایی این پرنده زیبا در حال پرواز نیز از حالت خاص پرواز، پرهاي زرد آتشین میانه بال ها و جنب و جوش در یك سوم بالاي تاج درختان امكان پذیر است.
در گله هاي سهره وحشی سلسله مراتب وجود دارد و معمولا یک نر هدایت دسته را بر عهده دارد که به نر سر دسته معروف است که در بین صیادان محبوبیت ویژه اي دارد.
تفاوت نر و ماده ی سهره طلایی
تشخیص نر و ماده این پرنده یکی از چالش هاي پرنده نگران و پرنده بازان است. معمولا بهانه اي براي کري خواندن، در طبیعت معمولا به دلیل جنب و جوش زیاد و دایره ترس بزرگ پرندگان در ایران شناسایی نر و ماده براي پرنده نگران دشوار است. اما به هر حال کلیدهایی وجود دارد که می توان نر و ماده سهره را تشخیص داد. مهمترین و قطعی ترین علامت صداست که در جاي خود مفصل شرح خواهیم داد اما علامت های ظاهري تشخیص نر و ماده از همدیگر شامل علامت های ذیل است:
آبرنگ سر:
در سهره نر آبرنگ قرمز سر تا پشت چشم می آید در حالی که در سهره ماده تا ابتداي چشم است.
فرق سر:
سهره نر فرق سر سیاه با حاشیه هاي مشخص دارد که در ماده پراکنده و خاکستري است.
سینه بند:
طرح سینه سهره نر مشخص تر و محدود تر است.
طرح دم:
حاشیه هاي سفید و لکه هاي سفید پرهاي دم سهره نر مشخص تر و بیشتر است.
سبیل:
دو خط تیره از انتهاي سمت راست و چپ منقار به سمت چانه پرنده کشیده شده که در سهره نر سیاه رنگ و در سهره ماده خاکستري است.
سیاهی کت سهره نر وسیع تر و پررنگ تر از سهره ماده است.
تشخیص نر و ماده در نابالغین امکان ندارد. اما بعد از یکبار تولک کردن امکان شناسایی وجود دارد. روش هایی نیز در بین پرنده بازان جهت تشخیص پرنده یک بار تولک کرده از پرندگان 2 ساله و بالاتر از طریق حاشیه هاي سفید پرهاي زرد بال و چند کلید دیگر وجود دارد که شرح آن در حوصله این گفتار نیست و بیشتر به درد پرنده فروشان می خورد. به هر حال سهره را از نظر سنی به چهار دوره:
- جوجه
- تولکی(یک ساله)
- بالغ
- سهره کهنه ( 4 یا 5 ساله و بیشتر)
تقسیم می کنند که در هر دوره پر و بال مشخصی دارد اما در طبیعت تنها می توان بالغین را از نابالغین تشخیص داد.
زادآوري سهره طلایی:
سهره ها در طبیعت، در اواخر زمستان آماده جفت گیري می شوند. این حالت در اصطلاح پرنده بازان مستی نامیده می شود. مستی سهره نر معمولا با علاماتی نظیر سفید تر شدن منقار که در فصول دیگر جلاي نقره اي دارد اتفاق می افتد. علامت دیگر مستی سهره نر رقص در هنگام خواندن است که با تکان خوردن هاي مشخص بدن و پر بال اتفاق می افتد.
پرریزی معمولا بعد از مستی یعنی از اوایل تابستان اتفاق می افتد و تا اوایل پاییز طول می کشد تا پرها تکمیل شود. اما اولین تولک کردن سهره و تکمیل پرهاي اصلی معمولا تا اوایل زمستان بطول می انجامد.
پراکندگی جهانی:
سهره تقریبا در تمامی اروپا، غرب روسیه و قفقاز و بخش هایی از خاورمیانه پراکندگی دارد، همچنین به نقاط وسیعی از آمریکا و استرالیا و نقاط زیادي از مناطق شهري دنیا معرفی شده است.
رده بندي
زیر خانواده Carduelinae از خانواده Fringillidae، یا سهره ها که بخش بزرگی از سهره ها و قناري را در بر می گیرد این پرنده زیبا را در خود جاي داده است .
زیر گونه های سهره طلایی:
دو دسته مهم جمعیتی، زیر گونه هاي سهره را تشكیل می دهند. اجازه دهید آن را به
- جمعیت هاي غربی (اروپا و شمال آفریقا)
- و جمعیت شرقی (ساكن در آسیاي مركزي و غرب روسیه)
تقسیم كنیم.
از مجموع این زیر گونه ها حضور دو زیر گونه در ایران قطعی است.
- Carduelis carduelis loudoni
- و Carduelis carduelis caniceps
و حضور Carduelis carduelis paropanisi با توجه به ركورد مستمر دركشورهاي همسایه ایران نظیر افغانستان و قزاقستان بخصوص در زمستان هاي سرد در شمال و شرق خراسان و تركمن محتمل است. اجازه دهید زیر گونه غربی كه در مناطق غربی و شمال غربی، از جمله تهران تا ییلاقات سمنان، مشاهده می شود را از این پس مطابق سلیقه پرنده بازان “سهره” و زیر گونه شرقی، كه در شرق و جنوب تا غرب فارس، مشاهده می شود را سهره كرمانی بنامیم.
سهره کرمانی نابالغ عکس مربوط به اواخر شهریور ماه است و در غرب قوچان گرفته شده عکس از نگارنده
زیر گونه Carduelis caniceps paropanisi در قزاقستان و ترکمنستان و افغانستان و خارج از محدوده زیستی ایران رکورد می شود، احتمال حضور آن در منتهی الیه شمال شرقی ایران وجود دارد. آبرنگ قرمز سر در این زیر گونه بسیار باریک است.
عکس از سایت پرندگان قزاقستان
با وجود این كه علماي رده بندي تقسیم زیر گونه ها را همین جا متوقف می كنند اشکال خاصی از سهره در ایران مشاهده می شود كه هر كدام بین نقش بازان نامی و آوازه اي دارند. در اینجا بد نیست كمی هم راجع به این تقسیم بندي در بین پرنده بازان سنتی ایران بپردازیم.
نقش بازان پرنده بازانی هستند كه علاقه به شكل ظاهري پرنده دارند و عشق بازان بیشتر به صدا و یا پرواز پرنده توجه دارند. مثلا كسانی كه كبوترهاي چتري را نگه داري می كنند نقش باز و كسانی كه كبوتران مسابقه را نگه داري می كنند عشق بازند.
حال با این تقسیم بندي نقش بازان سهره ها را به دسته بندي هاي متعددي تقسیم می کنند که تعدادي از آنان به شرح زیر است:
سهره چهارگل: چند پر نارنجی در حاشیه سفید مابین آبرنگ سر و نوار سیاه حاشیه وجود دارد. البته برخی پرنده فروشان هم با استفاده از زعفران آنرا ایجاد می کنند، جهت کلاه گذاشتن بر سر خریداران که پس از یکبار آب تنی پرنده از بین می رود.
سهره مقنعه اي: شبیه سهره کرمانی است ولی بر خلاف سهره کرمانی که خاکستري است قهوه اي رنگ است.
سهره طلسم: نوار سیاه پس گردن با همان ضخامت تا زیر گلو ادامه دارد و به حالت طوق در می آید.
سهره چانه سفید: لکه سفیدي روي چانه پرنده دیده می شود.
از حاصل جفت گیري سهره نر و قناري ماده دورگه اي تحت عنوان سهره قناري بوجود می آید. برخی از آنان مانند قناري می خوانند و به قول عشق بازان دهن قناري دارند و برخی بیشتر ملودي هاي سهره را به کار می برند.
صدای سهره طلایی:
صداي سهره یكی از زیبا ترین صداهاي پرندگان در طبیعت است. البته همین صداي زیبا و كور نشدن صدا در اسارت بلاي جان این پرنده شده است.
صداي سهره از دو قسمت تشكیل می شود. قسمت اول كه در اصطلاح عشق بازان بیا (Bia) نامیده می شود. صدایی مانند “چی چوقی” است كه از یك تا چند بار پشت سر هم تكرار می شود. در هر دو جنس مشترك است و قسمت دوم آواز كه فقط در پرنده نر وجود دارد. معمولا پس از چند بیا شروع می شود عشق بازان نیمچه می گویند.
سهره ها معمولا با صداي آواز خواندن یکدیگر تحریک به خواندن می شوند. البته زیرگونه هاي سهره تفاوت مختصري در لحن خواندن دارند که اکثرا براي پرنده بازان قابل شناسایی نیست. اما نگارنده بارها صداي سهره را براي سهره کرمانی در طبیعت پخش کرده و موجب تعجب و ترس پرنده شده است. در حالی که همان صدا براي سهره هاي معمولی باعث جلب پرنده و پاسخ می گردید.
نگارنده بارها صداي سهره را براي سهره کرمانی در طبیعت پخش کرده و موجب تعجب و ترس پرنده شده است. در حالی که همان صدا براي سهره هاي معمولی باعث جلب پرنده و پاسخ می گردید.
تهدیدها و آسیب ها
همه ساله تعداد زیادي از سهره ها با روش هاي مختلف صید شده و به فروش می رسند. تلفات خصوصا در سهره هاي تازه گیر به علت کوچکی قفس و ترس پرنده بسیار بالاست. بسیاري از آنان، از جمله سهره قناری و سهره کرمانی ، هنگام صید شدن با تور یا تله هاي دوطرفه با دردناک ترین وضع کشته شده و یا بال ها و پاهاي ظریفشان می شکند. با این حال صید سهره براي عده اي شغل محسوب شده و سازمان حفاظت از محیط زیست نیز گاه گاه پروانه صید سهره با تور را صادر می نماید. که این صید بی رویه زمینه کاهش زیاد جمعیت سهره را فراهم کرده است. این به نحوي که جمعیت این پرنده زیبا به شدت در محیط هاي طبیعی کاهش یافته است. سهره که زمانی به سادگی در محیط شهري تهران رکورد می شد سال هاست که از پارک ها و باغات تهران رفته است. اي کاش دل از این آواز غمگین سهره هاي قفسی بکنیم و دل به آواز شادشان در طبیعت بسپاریم.
