در تاریخ 18 خرداد 1403 یک برنامه پرنده نگری در ساحل زاینده رود در شرق اصفهان انجام شد. این برنامه 11 نفر شرکت کننده داشت و از ساعت 6 الی 9 صبح برگزار شد.
در این برنامه تعداد 16 گونه پرنده طبق لیست زیر مشاهده گردید:
چنگر نوک سرخ
زنبور خوار اروپایی
بادخورک معمولی
پرستو
هدهد
سار
سسک تالابی پر سر و صدا
دم جنبانک خاکستری
قمری خانگی
کلاغ ابلق
زاغی
گاوچرانک
مرغ مینا
جغد کوچک
چرخ ریسک بزرگ
دارکوب باغی
روز جمعه مورخ 7 اردیبهشت 1403 یک برنامه پرنده نگری دوستانه به درخواست چند تن از اعضاء داوطلب انجمن آوای بوم برگزار گردید.
این برنامه از ساعت 8 الی 10:30 صبح در ساحل زاینده رود در شرق اصفهان برگزار گردید و طی آن تعداد 13 گونه از پرندگان مقیم و مهاجر ساحل زاینده رود مشاهده شد.
لیست پرندگان مشاهده شده در این برنامه به شرح زیر است:
1- گاوچرانک Cattle Egret
2- زنبورخوار اروپایی European bee-eater
3- زنبورخوار گلوخرمایی Blue-cheeked bee-eater
4- سلیم طوقی کوچک Little ringed plover
5- سسک تالابی پرسروصدا Clamorous Reed-warbler
6- چنگر نوک سرخ Moorhen
7- پری شاهرخ Eurasian Golden Oriole
8- جغد کوچک Little owl
9- گنجشک خانگی House sparrow
10- کلاغ ابلق Hooded crow
11- زاغی Magpie
12- قمری خانگی Laughing dove
13- دمجنبانک خاکستری White wagtail
همچنین در این برنامه خدنگ کوچک و تعداد زیادی لاکپشت نیز در ساحل زاینده رود دیده شد.
چک لیست مشاهدات این برنامه در سایت ایبرد ثبت گردیده و در اینجا قابل مشاهده است.
تصاویر این برنامه توسط امیرعلی آقاابراهیمی تهیه گردیده.
اولین پرنده نگری سال 1403 روز دهم فروردین در ساحل زاینده رود در شرق اصفهان انجام شد. جریان موقتی زاینده رود که از سوم فروردین آغاز و قرار بود بمدت 20 روز برقرار باشد فرصتی مغتنم برای پرنده نگری فراهم کرد.
از طرفی همین جریان موقت، روال زیستی برخی پرندگان را با تغییر مرز سواحل و تغییر شکل گیاهان اطراف رودخانه با مشکل روبرو نموده بود.
در این برنامه که از 8 الی 11 صبح برگزار شد تعداد 7 نفر شرکت کننده مهمان آوای بوم بودند و تعداد 14 گونه پرنده مشاهده نمودند.
وبینار آموزشی آشنایی با پرندگان و پرنده‌نگری به مناسبت هفته محیط زیست به درخواست اداره محیط زیست و کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شهرستان اردستان برای گروه سنی ۹-۱۸ سال توسط انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم برگزار شد. در این وبینار کودکان به صورت مقدماتی با رفتار و آناتومی پرندگان، کلیدهای شناسایی پرندگان، اصول پرنده‌نگری و جذب پرندگان آشنا شدند.
مدرس این وبینار سرکار خانم سمانه محمدی، سرپرست آموزش آوای بوم و کارشناس ارشد آموزش محیط زیست بود و کارگاه با هماهنگی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و اداره‌ی حفاظت محیط زیست اردستان برگزار شد. مقرر گردید که کارگاه تکمیلی و میدانی در آینده برای شرکت کنندگان برگزار شود.
بادخورک؛ پرنده‌ای که در هوا جفت‌گیری میکند؟ در هوا می‌خوابد و تغذیه میکند؟ این پرنده را می‌شناسید؟ با رسیدن فصل بهار پرندگان بسیای هستند که به سمت کشور ایران مهاجرت میکنند. از روزگاران گذشته تا به امروز پرستوها را نماد رسیدن بهار می‌دانیم. بادخورکها شباهت بسیاری به پرستو دارند و همزمان باهم به آسمان ما میرسند. بنابراین می‌توانیم بادخورکها را نیز نوید دهندگان بهار بدانیم. در این مطلب در مورد بادخورک‌های ایران و جهان گفته شده‌است. با دنیای شگفت‌انگیز این پرنده منحصربه فرد آشنا شوید.
بادخورک پرنده‌ای منحصربه‌فرد با خصوصیاتی حیرت‌انگیز است. شاید جذاب‌ترین خصوصیت بادخورک ها، سبک زندگی عمدتاً درحال پرواز آنها باشد. بادخورک ها می‌خورند، می‌خوابند و حتی جفت‌گیری میکنند در حالی که با سرعتی سرسام‌آور در هوا در حال پرواز هستند.
آنها به طور شگفت‌انگیزی، از زمان بلند شدن از لانه خود در اروپا و آسیا تا زمان بازگشت دوباره در سال بعد بر روی زمین نمی‌نشینند. بادخورک ها مانند ماهی اما همیشه در هوا هستند و زندگی خود را روی بال‌هایشان می‌گذرانند.
قبلا در مطلب سیزده حقیقت جالب در مورد بادخورک ها با برخی خصوصیات این پرندگان آشنا شدیم. در این مطلب با ابعاد وسیع‌تری از زندگی اسرارآمیز این پرندگان آشنا میشویم.
نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
تعداد کمی از پرندگان سرعت بیشتری نسبت به بادخورکها دارند. بادخورکها می‌توانند با سرعتی بیش از 110 کیلومتر در ساعت پرواز کنند. که معادل 30 متر در ثانیه است! برای رسیدن به این سرعت‌های بالا، بادخورکها از جریان‌های باد هم استفاده میکنند.
بادخورکها بطور معمول هر سال چیزی در حدود 200000 کیلومتر مسافت را پرواز میکنند. یک بادخورک در طول عمرش در حدود 3 میلیون کیلومتر پرواز میکند یعنی معادل 4 سفر رفت و برگشت به ماه.
بادخورک‌های حلقه‌دار بریتانیایی در حوضه کنگو، مالاوی، تانزانیا، زیمبابوه، موزامبیک و آفریقای جنوبی دیده شده‌اند. هنوز مشخص نیست که این پرندگان از چه مسیرهایی برای رفت و برگشت به مناطق زمستانی خود استفاده میکنند.
اینکه بادخورکها تقریباً تمام عمر خود را در هوا می‌گذرانند از آنان هوانوردان عالی ساخته است. یک بادخورک جوان که در 31 ژوئیه از آکسفورد به پرواز درآمده بود، در 3 اوت در مادرید کشته شد یعنی 1300 کیلومتر را تنها در سه روز طی کرده بود. بادخورک‌های جوان دو یا سه سال اول زندگی خود را قبل از لانه‌سازی در پرواز مداوم سپری میکنند.
بادخورک‌های مولد نیز زمانی که اقدام به تغذیه جوجه‌ها میکنند به طور معمول مسافت‌های زیادی را برای تغذیه طی میکنند. در یک مورد یک بادخورک مولد بریتانیایی بر فراز آلمان پیدا شده است.
آنها برای تغذیه در سطح پایین پرواز میکنند و حشرات در حال پرواز را صید میکنند اما تا ارتفاع کمتر از 3000 متر براحتی در حال پرواز دیده میشوند. آنها اگر نیاز داشته باشند می‌توانند دو برابر این ارتفاع پرواز کنند. مهاجرت آنها در ارتفاع 5700 متری بر فراز بخش‌هایی از هیمالیا مشاهده شده است.
بادخورکها به دلیل سرعت بالایی که در پرواز دارند دشمنان طبیعی بسیار کمی دارند و تنها یک پرنده است که از سرعت کافی برای شکار آنان در حال پرواز برخوردار است و آن شاهین بحری است.
لانه‌ی بادخورکها همیشه بر بلندی ساخته میشود بطوریکه هنگام ورود به لانه خود را به داخل آن می‌اندازند و هنگام خروج هم به بیرون غلطیده و به پرواز درمی‌آیند.
در قدیم بادخورکها در سوراخ‌هایی بر بالای درختان لانه می‌کردند اما با گسترش شهرنشینی و تجمع انسان در کنار رودها و دریاها بادخورکها سبک لانه‌سازی خود را به مرور تغییر داده و به ساخت لانه در ساختمان‌ها روی آوردند.
امروزه لانه‌سازی بادخورکها در درختان را تنها در کاج‌های قدیمی در مناطق محدودی از جنگل‌های اسکاتلند میتوان مشاهده نمود و تقریباً همه‌ی بادخورکها زیر بام ساختمان‌های قدیمی لانه می‌سازند.
بادخورکها بر خلاف سایر پرندگان که اطراف لانه خود را به هم می‌ریزند بسیار تمیز هستند آنها بطور مرتب داخل لانه و اطراف جوجه‌ها را تمیز میکنند و فضله‌ای از خود و جوجه‌ها به جا نمی‌گذارند.
بادخورکها پرندگانی با عمر طولانی هستند به همین دلیل فقط دو یا سه تخم در یک دوره می‌گذارند و تنها سعی میکنند یک جوجه در سال پرورش دهند.
این پرندگان تک‌همسر هستند و جفت‌ها در سال‌های متوالی با هم تولید مثل میکنند. هیچکس نمی‌داند که آیا جفت‌ها در خارج از فصل تولید مثل نیز با یکدیگر در تماس هستند یا خیر.
تشخیص جنسیت بادخورکها غیرممکن است، حتی زمانی که پرنده در دست باشد.
از آنجا که آنها کاملاً به طعمه‌های موجود در هوا وابسته‌اند، در فصل تولید مثل در مقابل آب و هوای بد آسیب‌پذیر میشوند، زمانی که ناملایمات جوی باعث کمبود غذا و اغلب منجر به مرگ جوجه‌ها از گرسنگی میشود.
بادخورکها تنوع غذایی گسترده‌ای دارند. آنها بیش از 300 گونه حشره و عنکبوت در لیست غذایی خود دارند. زندگی همیشه در پرواز از آنان موجوداتی همیشه گرسنه میسازد.
بادخورکها شکارچیان کارآمدی هم هستند بطوریکه در هنگام شکار در هر 6 ثانیه یک حشره شکار میکنند. آنها در هر روز بیش از 20000 حشره می‌خورند.
بادخورکها هنگام پروازهای بی‌وقفه، حشرات صید شده را در توده‌هایی در گلوی خود ذخیره میکنند که گنجایش 300 تا 500 حشره را داراست و هر جوجه در آشیانه هر روز حدود 20 عدد از این توده‌های فشرده حشره را می‌خورد.
بر خلاف تصور معمول بادخورکها از خانواده پرستوها و چلچله‌ها نیستند آنها نزدیکترین روابط ژنتیکی را با مرغ مگس‌خوار دارند.
این پرندگان دارای عمر طولانی هستند و پیرترین بادخورک شناخته شده 21 سال زندگی کرده است.
مطالعات جدید نشان داده که بادخورکها در خواب هنگام پرواز نیمی از مغز خود را خاموش میکنند تا به استراحت بپردازد. آنها در ارتفاع 3 کیلومتری از سطح زمین چرت می‌زنند.
بادخورکها پاهای کوچکی دارند که با سبک زندگی هوایی آنها سازگار است. بادخورک‌های بالغ اغلب به سختی می‌توانند از یک سطح صاف بلند شوند، اگرچه به ندرت مجبور به انجام این کار میشوند.
بادخورک‌های جوان برای بلند شدن از سطح زمین با مشکلاتی روبرو هستند که همگی به ساختار پاهای کوچک آنها مربوط است.
بادخورکها چشمان بزرگی دارند که با مژه‌های بلندی احاطه شده‌است. چشمان آنها طوری تکامل یافته تا بینایی آنان را در هنگام پروازهای طولانی مدت و پرسرعت محافظت کند. همچنین آنها را در یافتن حشرات در حال پرواز بخوبی یاری میکند.
بادخورکها حیوان خانگی(انگل اختصاصی) مخصوص به خود را دارند، نوعی شپش فاقد پرواز که در پشت بادخورکها همیشه در حال خزیدن است و به طرز عجیبی، اگرچه از خون بادخورکها تغذیه میکند اما به نظر نمی‌رسد حضور آنها تأثیر منفی بر سلامت پرنده داشته باشد.
بادخورکها برای مدت طولانی بر روی زمین زندگی کرده‌اند. قدیمی‌ترین فسیل بادخورک که در آلمان یافت شده متعلق به بادخورکی است که 49 میلیون سال قبل بر روی زمین می‌زیسته.
از آنجایی که بادخورکها هرگز روی زمین فرود نمی‌آیند، و بسیار سریع هستند، مطالعه آنها بسیار سخت است. هنوز واقعیت‌های بسیاری وجود دارد که ما در مورد آنها نمی‌دانیم، و آنها را به یک پرنده اسرارآمیز واقعی تبدیل میکند.
بادخورکها پرندگانی عموما مهاجر هستند که در برخی گونهها مسافت‌هایی محدود به مرزهای یک کشور و در سایر گونهها مهاجرت‌های بین‌قاره‌ای انجام میدهند.
تاکنون تعداد 113 گونه بادخورک در سراسر جهان شناسایی شده‌اند که بیشتر در مناطق نسبتا گرم زمین زندگی و مهاجرت میکنند و تنها چند گونه‌ی محدود از این پرندگان در مناطق شمالی اروپا و آسیا و کانادا گزارش شده‌اند.
اقلیم مورد علاقه‌ی بادخورکها معمولا جزایر میانی و سواحل کنار اقیانوس‌ها و دریاها است و مهاجرت آنان نیز معمولا در مسیرهای نزدیک به اقیانوس‌ها انجام می‌پذیرد. این علاقه بادخورکها جمعیت عظیمی از این پرندگان را در جزایر کوچک و بزرگ جهان گرد هم آورده است.
بیشترین تنوع گونه بادخورکها در آمریکای جنوبی و سرزمین‌های حدفاصل آمریکای جنوبی و شمالی دیده میشوند. در مورد سایر گونهها نیز بیشترین تنوع گونه در جزایر جنوب شرق آسیا حضور دارند.
تعداد اندکی از گونه‌های بادخورکها در جمعیت‌های بسیار بزرگ در مسیر اروپا و آسیا تا جنوب آفریقا مهاجرت میکنند. این گونهها در جنوب آفریقا زمستان‌گذرانی و در اروپا و آسیا در بهار و تابستان زادآوری میکنند.
تعداد قابل توجهی از گونه‌های بادخورکها در سرزمین‌هایی محدود در جزایر میانی و یا سواحل اقیانوس‌ها در جنوب شرق آسیا و غرب آفریقا و همینطور در برخی مناطق آمریکای جنوبی بصورت بوم‌زاد حضور دارند.
بطور مثال گینه‌نو و ماداگاسکار هرکدام به تنهایی دو گونه بادخورک بوم‌زاد دارند. همچنین اندونزی دو گونه بوم‌زاد به تنهایی و دو گونه بوم‌زاد بطور مشترک با جزایر شمالی خود یعنی فیلیپین دارد.
برونئی، جزایر کریسمس، هند، سنگاپور و مالزی هر کدام گونه‌ای بوم‌زاد از بادخورکها را میزبانی میکنند. همین وضعیت در کشورهای شمال آمریکای جنوبی و در جزایر حدفاصل شمال و جنوب نیز تکرار گردیده است.
سرزمین‌های استوایی با شرایط اقلیمی خاص خود میزبان جمعیت بزرگی از انواع بادخورکها هستند که در مسیر شمال به جنوب و بالعکس زندگی و مهاجرت میکنند.
از بین 113 گونه بادخورک شناخته شده‌ی جهان، تاکنون تعداد 4 گونه در ایران دیده و گزارش شده‌اند:
بادخورک‌های ایران مهاجر هستند و هر سال هزاران کیلومتر به آفریقای مرکزی و جنوبی پرواز میکنند و در آنجا وقت خود را با تغذیه در ارتفاعات بالای دشت‌های سرسبز سپری میکنند. بادخورکها تنها چند ماه در اروپا و آسیا می‌مانند، جایی که لانه‌سازی و تولید مثل میکنند، و سپس دوباره به مکان‌های تغذیه خود در جنوب باز می‌گردند.
بادخورکها از اوایل اسفندماه در حال مهاجرت دیده میشوند که برای رسیدن به مقصدهای نهایی و آغاز دوره زادآوری حدود 2 ماه در راه هستند.
از حدود 10 اردیبهشت پرندگان بالغ که بیش از 4 سال سن دارند مستقیما به محل لانه سازی خود که در سال‌های گذشته اشغال کرده بودند میرسند و در لانه می‌خوابند و استراحت میکنند تا از ضعف ناشی از سفر طولانی خود بهبود یابند و منتظر رسیدن شریک زندگی خود می‌مانند.
روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه معمولا صرف تعمیر لانه میشود. اگرچه لانه بادخورکها چندان پیچیده نیست اما با گذشت زمان تخریب شده و نیاز به بازسازی دارد بنابراین بادخورکها هرگونه موادی که در هوا بتوانند پیدا کنند از جمله پر، علف‌های خشک و دانه‌های موجود در هوا را می‌گیرند و به بزاق خود آغشته کرده و به شکل چسب به لانه می‌برند.
در ابتدای خردادماه با ورود بادخورک‌های بیشتر، پرندگان جوان هم که معمولا بین یک تا سه سال سن دارند از راه میرسند. اینها پرندگانی هستند که هنوز مکانی برای آشیانه سازی خود انتخاب نکرده‌اند.
در همین زمان بزرگسالان شروع به تخم گذاری میکنند و معمولا در فاصله چند روز 2 یا 3 تخم می‌گذارند. بادخورکها پرندگان فداکاری هستند بطوری که حتی چند ثانیه‌ای که برای تعویض نوبت‌ها طول میکشد، تمایلی به ترک تخم‌ها نشان نمی‌دهند و حتی گاهی اوقات مجبور میشوند یکدیگر را از لانه بیرون کنند. جوجه‌ها حدود 18 روز طول میکشد تا از تخم خارج شوند.
از اواخر خردادماه تخم‌ها جوجه میشوند و جوجه‌های برهنه و کور توسط هر دو والدین تغذیه میشوند. در این زمان بادخورکها برای یافتن مکان‌های غذایی غنی بی‌وقفه پرواز میکنند و در سرزمین‌های وسیعی پرسه می‌زنند.
اگر شرایط آب و هوایی نامناسب باعث تاخیر والدین در بازگشت به لانه شود، جوجه بادخورکها این قابلیت را دارند تا برای چند روز بخوابند و سوخت‌ساز بدن و رشد خود را کند کنند.
پرندگان جوانی که زاد و ولد نمی‌کنند اکنون شانس خود را برای یافتن لانه‌های خالی امتحان میکنند. آنها در کنار لانه‌ها پرواز میکنند و بال‌های خود را به آن می‌کوبند تا بررسی کنند که آیا این لانه اشغال شده است یا خیر. این حرکت منجر به عکس‌العمل بادخورک‌های مقیم در لانه‌ها گردیده و گاه و بیگاه درگیری‌هایی را بوجود می‌آورد که همراه با سروصدای زیادی نیز هست.
در این دوره پرندگان مولد در لانه می‌خوابند، اما افراد غیرمولد در حال پرواز می‌خوابند در حالی که در ارتفاع 2000 تا 3000 متری از سطح زمین در حرکت هستند.
پایان تیرماه کم‌کم زمان ترک لانه توسط جوجه‌ها فرامی‌رسد. جوجه‌ها در حالی که چند روز آخر را در لانه سپری میکنند، بال‌های خود را با تمرینات فشرده و مداوم تقویت میکنند. از سوی دیگر والدین، آنها را تحت رژیم غذایی قرار میدهند، زیرا وزن آنها باید به کمتر از 45 گرم کاهش یابد تا بتوانند پرواز کنند.
در حالیکه ذخایر چربی به عضله تبدیل میشود، جوجه‌ها زمان زیادی را با اشتیاق به بیرون از لانه به آسمان خیره میشوند و رویای روزهای سراسر پرواز را در سر می‌پرورانند.
اکنون بزرگسالان شروع به ترک لانه‌ها میکنند تا سفر طولانی بازگشت به آفریقا را آغاز کنند. تا قبل از نیمه‌ی مردادماه جوجه‌ها در نهایت، هنگامی که در سن 6 تا 8 هفتگی هستند، تصمیم می‌گیرند والدین را دنبال کنند. هنگامی که آنها خود را از لانه به بیرون پرتاب میکنند، گروه‌های بزرگی تشکیل میدهند و به سمت جنوب حرکت میکنند.
سرانجام بادخورکها ناپدید میشوند و دیگر تا فصل زادآوری بعدی در سال بعد که مجددا این چرخه را آغاز کنند دیده نمی‌شوند.
تا چند دهه‌ی قبل بادخورک‌های معمولی به دلیل تمایل به لانه‌سازی در ساختمان‌ها به عنوان نمادهای طبیعی حاضر در زندگی شهری دیده می‌شدند. متأسفانه، این روزها بسیاری از این پرندگان در تلاش برای یافتن مکان‌های مناسب برای لانه ناکام می‌مانند، زیرا ساختمان‌ها به طور فزاینده‌ای در حال تخریب و بازسازی هستند.
قرن‌ها بود که ساختمان‌های ما فضاهای زیادی در گوشه و کنار خود داشتند که برای لانه‌گزینی و تولید مثل بادخورکها مناسب بود، اما اکنون معماری مدرن سقف‌ها و سایبان‌های ساختمان‌ها را بیش از حد غیرقابل نفوذ کرده است.
تخمین زده میشود که کمتر از 1٪ ساختمان‌های مدرن قادر به میزبانی لانه‌های بادخورکها هستند. علاوه بر این، ساختمان‌های قدیمی مرتباً خراب میشوند تا جا برای ساختمان‌های جدید باز شود، به این معنی که بادخورک‌هایی که از سفرهای طولانی خود برمی‌گردند، متوجه میشوند که بی‌خانمان شده‌اند.
نتیجه مطالعات گسترده در بریتانیا نشان داده که بادخورکها غالبا در برخی ساختمان‌های ساخته شده تا قبل از سال 1944 موفق به لانه‌سازی و زادآوری میشوند.
در حالی که تنها 10درصد از ساختمان‌های ساخته شده تا سال 1919 میزبان این پرندگان بودند در دوران بین جنگ‌های جهانی این رقم به 7درصد کاهش یافت سپس در دوران پس از سال 1944 به 1.4درصد رسید و به احتمال فراوان در ابتدای قرن بیست و یکم این رقم به صفر رسیده است.
جمعیت بادخورکها در چندین منطقه در سراسر اروپا و آسیا به شدت در حال کاهش است. در بریتانیا، بادخورک‌های معمولی در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض فهرست شده‌اند، زیرا جمعیت آنها در 20 سال گذشته به نصف کاهش یافته است.
اما خبر خوب این است که راه‌هایی برای کمک به بادخورکها وجود دارد. هم‌اکنون سازمان‌های بسیاری که در عرصه حفاظت از طبیعت فعالیت دارند در سرتاسر جهان در حال افزایش آگاهی در مورد وضعیت اسفناک بادخورکها هستند و چندین راه‌حل عملی ارائه داده‌اند.
یکی از ساده‌ترین تغییراتی که می‌توانیم به‌عنوان صاحبان املاک و یا سازنده و معمار ساختمان‌ها انجام دهیم، این است که جعبه‌های آشیانه مناسب برای بادخورکها را در طراحی ساختمان‌های خود بگنجانیم.
این لانه‌ها حداکثر به اندازه‌ی یک جعبه کفش هستند و میتوان براحتی آنها را در داخل دیوارها نصب کرده و یا به بیرون خانه متصل نمود. این لانه‌ها ارزان و بادوام هستند و بدون نگرانی در مورد ایجاد ناامنی برای پرنده و جوجه‌ها، محلی را برای زادآوری در اختیار بادخورکها قرار میدهند.
یک تهدید بزرگ برای بادخورکها خشک شدن رودخانه‌ها و سایر منابع آب شیرین مثل تالاب‌ها و آبگیرها است. بادخورکها در حال پرواز آب می‌خورند و برای اینکه منقار کوچک‌شان را به سطح آب برسانند نیاز به آب‌های سطحی وسیعی مثل رودخانه‌ها و تالاب‌ها دارند تا در طول چندین متر پرواز مقدار مناسبی آب وارد منقار خود کرده و مجددا اوج بگیرند.
متاسفانه شهرنشینی گسترده و افسارگسیخته‌ی انسان که در برخی سرزمین‌ها منجر به خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها گردیده و از طرف دیگر توسعه ناپایدار کشاورزی که همزمان با مصرف بی‌رویه آب، تمامی آب‌های سطحی را وارد لوله‌های زیرزمینی نموده، آسیب جبران ناپذیری به جمعیت بزرگی از بادخورکها وارد کرده است.
برای رفع این تهدید مسئولان شهری باید تدابیری اتخاذ کنند تا آب‌های مورد مصرف در پارک‌ها و فضاهای سبز شهر بر روی سطح زمین و در استخرهای بزرگ در نقاط مختلف شهر در دسترس پرندگان و بخصوص بادخورکها نیز قرار بگیرد.
هم‌اکنون بادخورک‌های بسیاری در بهار به شهر اصفهان کوچ میکنند و در ساختمان‌های قدیمی میدان نقش‌جهان لانه‌سازی و زادآوری میکنند و استخر بزرگی که در مرکز میدان واقع شده و بطور معمول آب دارد، آب مورد نیاز بادخورکها را در آن منطقه تامین میکند.
این الگو باید در اکثر نقاط شهرها که بافت قدیمی‌تری داشته و از دوران قدیم میزبان بادخورکها بوده در نظر گرفته شده و تکرار شود.
توسعه ناپایدار کشاورزی که غالبا فاقد استانداردهای لازم برای حفاظت از محیط زیست است، مجوز استفاده از هر وسیله‌ای را برای ازدیاد محصول ایجاد کرده است. این روزها استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها به شکل لجام گسیخته‌ای توسط افراد مختلف با هر سطح دانش و تجربه به سکه‌ی رایج کشاورزی تبدیل شده است.
استفاده‌ی بی‌قیدوشرط از سموم و بکارگیری روش‌های خصمانه‌ی کشاورزی جمعیت‌های بزرگی از حشرات بومی و سودمند را که تنها غذای بادخورکها هستند از بین برده است.
اخیرا در مناطق بکر اطراف شهر دیده شده که پیمانکاران شهرداری در مسیر عبور کوهنوردان اقدام به استفاده از سموم علف‌کش می‌کردند و تنها برای عقد یک قرارداد و کسب مقادیری پول بدون هیچ هدف و تاثیر مثبتی مقادیر زیادی سم را وارد چرخه حیات کرده و گیاهان بومی و خودرو را که هزاران سال در آن مناطق رویش می‌یافتند، از بین می‌بردند.
چرخه‌ی “گیاهان بومی، حشرات و پرندگان” متاثر از استفاده از سموم کشاورزی رو به نابودی گذاشته زیرا از بین بردن گیاهان بومی که محل رشد حشرات هستند و جایگزین کردن گیاهان غیربومی که خود لزوم استفاده از سموم را به همراه دارد، زندگی تمامی جانداران روی زمین را با دشواری‌های فراوانی روبرو ساخته است.
مجموع این شرایط برای بادخورکها با آن زندگی منحصر به فرد که هیچ جایگزینی برای تغذیه و ادامه حیات ندارند، شرایط بسیار خطیر و دشواری ساخته است. متاسفانه اینگونه به نظر میرسد که هیچ راه حل محتملی برای این مشکل حتی در آینده‌ی بلند مدت هم وجود ندارد.
https://swifts.be
https://www.swift-conservation.org
https://www.swiftconservation.ie
http://falciotnegre.com/project/grounded-swift
https://www.livingwithbirds.com/tweetapedia/21-facts-on-swift
در ادامه‌ی همکاری‌های انجمن آوای بوم و شهرداری اصفهان که در طول سالیان گذشته ادامه داشته است و با هدف معرفی پرندگان شهر اصفهان به شهروندان و به گردشگران، تابلوی راهنمای پرندگان باغ گل ها توسط انجمن آوای بوم طراحی و سپس توسط شهرداری در این مجموعه چاپ و نصب گردید.
یکی از اهداف آوای بوم توسعه‌ی پرنده نگری از جمله در شهر اصفهان است و در این راستا در طول سالیان گذشته پروژه‌هایی همچون پایش و بررسی پرندگان شهر اصفهان، افتتاح مرکز پرنده نگری اصفهان، نصب لانه‌ی پرندگان در شهر، وارد نمودن درس پرنده نگری به دروس فرهنگسراهای شهر و گفتگوی چهره به چهره با مردم را اجرا نموده است.
تابلوی راهنمای پرندگان باغ گل ها در اصفهان با همکاری آوای بوم و سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان انجام شد و باغ گل ها به عنوان پایلوت اولیه جهت نصب تابلوی راهنمای پرندگان انتخاب گردید. گفتنی است مراحل پیشنهاد، طراحی، ساخت و نصب این تابلو بیش از یک سال به طول انجامید که سرانجام با ممارست و پیگیری‌های اعضای داوطلب این انجمن به سرانجام رسید. در این تابلو پرندگان شاخص باغ گل‌ها در سه دسته‌ی بومی، مهاجر زمستانه و مهاجر تابستانه به نمایش گذاشته شده و همراه با تصاویر هر گونه، توضیحاتی به جهت معرفی خصوصیات آن به شهروندان ارائه شده است. همچنین در این تابلو قسمتی به معرفی فعالیت پرنده نگری و چگونگی انجام آن اختصاص یافته است. در حال حاضر ۲ عدد از این تابلو نصب شده است.
باغ گل ها مجموعه‌ای در پارک مشتاق در شهر اصفهان است که تنوع کم نظیری از گیاهان در آن مجموعه وجود داشته و به همین سبب یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر اصفهان محسوب میگردد. تنوع بالای گیاهی در این مجموعه منجر به افزایش تنوع حشرات و دیگر زیستمندان شده است که طبعا افزایش تنوع و جمعیت پرندگان نسبت به دیگر پارک‌های شهری را به دنبال داشته است. آوای بوم قصد دارد در طول سالیان آتی این مجموعه را به عنوان پایلوتی برای اجرای طرح های توسعه‌ی پرنده نگری در نظر بگیرد.
تقدیم به روانِ شادِ بهراد فرخنده
راهش جاوید و یادش زنده بادا
“عشق به معشوق، آن پرنده ی زیباست، که هیچ قفسی، توانِ در خود گنجاندن آنرا ندارد.”
در مورد “پرنده نگری چیست” ، مطالب، بسیار نگارش شده اما در مورد چیستیِ آن، اندک. اگر با تعریف پرنده نگری آشنا نیستید لطفا مطلبی در همین ارتباط را در سایت آوای بوم مطالعه کنید. زیرا این نوشته با فرضِ آشناییِ خواننده با پرنده نگری نگاشته شده و هدف آن ایجاد بینشی عمیق تر است. بینشی از جنس زندگی برای رهایی از زندگی. تا ببینیم چگونه میتوان با تفریحی ساده همچو پرنده نگری به عمقِ لحظه ی اکنون پرش کرد. پرشی از جنس شهامت. این مهم از طریقتی پاک حاصل میشود و آن طریقِ مشاهده ی زندگی است آنگونه که هست. و مشاهده گر شدنِ دنیایِ پرندگان، این نقوشِ مقرب درگاه الهی، در خود احتمالی را حمل میکند که در آن احتمال، هر شخصی بخواهد، بتواند به لحظه اکنون پرتاب شود. لحظه ای که مکاتب اعتقادی مختلف با روش های گوناگون سعی در تحقق آن داشته اند، هر چند که چندان موفق نشده باشند.
دنیای حیوانات، آن رازِ سر به مُهر را در خود همچون آیینه ای بازتاب میکند. آیینه ای بی گرد و غبارِ نفس. حیوانات به تمامی، آنگونه هستند که باید باشند. آنها در سایه کمالی قرار دارند که از جنس تکامل است. و پرندگان، از میان سایر حیوانات، گزینه مناسب تری برای مشاهده گری و تعمق در حقیقتِ هستی هستند. هم از این بابت که بیشتر در دسترس هستند و هم این امر که در پرنده نگری، ما در طبیعت، بی واسطه، این موجودات را میبینیم. نه در زندانِ باغ وحش و نه در قفسِ فیلم های مستند. پس در تجربه ی بی واسطه است که شانس بیدار شدن در لحظه وجود دارد. شانسی که احتمالا در دیدن مستند های حیات وحش، مخصوصا از نوع قدیمی آن، وجود ندارد. مستند هایی که تجربه مستقیم واقعیت نبوده و تنها تماشای تجربه ی ذهنی عوامل سازنده ی آنهاست. مثلا کارگردانی بیچاره، با ذهن گره دار، فقیر و مملو از ترسش، مستندی از زندگی شیرها میسازد و در آن مستند، فقط لحظه ی کشتن و کشته شدن را به تصویر میکشد. تنها یک لحظه از بی نهایت لحظه هایی که در زندگی شیرها وجود دارد. و این دیدی جزیی است، متمرکز بر روی درد، که منجر به ایجاد رنج میشود. و یا مستندی که برای به تصویر کشیدن خشمِ زیبای کوسه های بی گناه، ده ها بار، تکه گوشتی را، غواصان از قفس بیرون میدهند و با آمدن کوسه به درون میکشند. و این تنها پژواکی از تاریکی ذهن کارگردان است. و تمرکز بر روی یک تصویر خوشایند و یا ناخوشایند در واقعیت، باعث میگردد تا کل واقعیت هستی را، حقیقت را، با چشم دل نبینیم. باشد که به واسطه ی تلاشی پاک در راه مشاهده گری، به گوهر درون نیلوفر آبی که این نقوش زیبا از اوست، دست یابیم.
پیش از اشاره به تاثیر پرنده نگری در رشد درونی و خود نگری، خوب است اندکی در مورد زندگی و دنیای معنا سخن بگوییم. هستی، مایا، رویای زندگی، عالم خیال، جهان مادی یا هر آنچه نامش نهیم، آن چیست؟. آن حقیقتی که همه چیز هست ولی خود، هیچ نیست. آن حقیقتی که ما هر شب در خیال آن میخوابیم و غروب میکنیم و هر صبح در آن بیدار میشویم و طلوع میکنیم. تا قبل از آنکه از آن آگاه شویم و در آن به خواب ابدی فرو رویم و برای همیشه در آن بیدار بمانیم.
و تا به انتهای این رویا فرصت جستجو در دسترس است. جستجویی ناآگاهانه در واقعیتِ زندگی، برای رسیدن به حقیقت نهفته در آن. هر پدیده ای، چه ذهنی و چه عینی، چه در خواب و چه در بیداری که تجربه میکنیم، حباب هایی هستند که حقیقت نیستی در آنها معنا را میدمد تا بیداری حقیقی و رهایی غایی را برای موجودات خفته در مایا فراهم آورد. و وجود. وجود پرنده ها در این رویا، همچون دیگر پدیده ها پر زِ معناست. تنها با مشاهده گر شدن و رواقی ماندن در برابر پدیده ها، میتوان درون را، قطره قطره از این حقیقت لبریز کرد. پدیده های مختلف که در رویای زندگی مشاهده میکنیم، چه در ظاهری دهشتناک و چه در شکل رویایی خواستنی و لذت بخش طرح زده شود، همگی یک معنا را به اشکال مختلف در خود جای داده اند. معنایی از جنس حقیقت. حقیقتی که هر قومی نامی بر آن نهاده است ولی بی نام است. حقیقتی که در لحظه، به تمامی در دسترس است، تنها برای آنان که پرده اسرار را کنار زنند. پرده ای که وجودش عین عدالت است تا تنها آنان که در آگاهی ماندند و تمام وجود شان از خواستن تهی شد، در پس آنرا که درون خویش است ببیند.
مکاتب، برای رهایی از پرده ذهن و پرش به دنیای درون، هر کدام روش و تکنیک ها ارایه کرده اند. اما راه های رسیدن به درون، بی نهایت است و به رسوم و آیین هایی خاص، محدود نمیشود. مشاهده پرندگان یا همان پرنده نگری، فرصتی است زیبا برای فرا گرفتن درس زندگی و استقرار در وضعیت مشاهده گری. وضعیتی که مشاهده کننده و مشاهده شونده یکی میشوند. در بی ذهنی. در خود نگری. وضعیتی که خود سرچشمه ی خلق و خلاقیت است. باشد که به واسطه ی نگری ای چون پرنده نگری، بیاموزیم چگونه بدون قضاوت کردن، تنها شاهد بمانیم.
پرندگان در عالم معنا
پیام های عالمِ معنا، در لحظاتِ زندگیِ پرندگان، برای ما بسیار قوی تر و قابل جذب تر است. پیام هایی که در صورت مشاهده گر بودن و در حال بی قضاوتی، قابل مشاهده میشوند. تجربه ی لحظه ی حال با پرنده نگری. تجربه ای از جنس لذتِ درون. آن لذت پاک که نه تنها برای خود، که برای تمام دنیا آنرا میخواهیم. لذتی که چون در آن، پرندگان را رها از اسارت میخواهیم، لذتی از جنس رهایی را در درون ما زنده میکند و در غایت، موجب رهایی ما میشود. و آهی است از جنس افسوس، که هستی میکشد برای آن عاشقانی که نادانسته عشق را با به زنجیر کشیدن در واقعیت، در حقیقتِ درون خود نیز، اسیر می گردانند. عاشقانِ عشق بازِ خوش خیالی که میخرند قفس هایی رنگی، تا به آواز قناری که در آن زندانیست، دل تنهاییشان زنده شود.
نمادهای معنا در دنیای پرندگان، از آن جهت قوی تر است که هدیه ی غایی زندگی را در خالص ترین شکل خود بشارت میدهد. بشارتی از امکان پذیر بودنِ پرواز. پروازِ درون. پروازی به درونِ مرکزِ نیستیِ وجودمان، تا از خواب و خیال بودن هستی آگاه گردیم. سایه ای که شک، همان پرده ی پندار، با حایل شدنش در برابر حقیقت، وهمِ نبودنش را واقعیت بخشیده است. و تنها پس از آن گاه، آن لحظه ی پروازِ به درون است، که دیگر، مرگ در مایا، تبدیل به “آخرین خواب” در رویا میشود. خوابی ابدی. همانی که هر بار برای رفتگان آرزویش میکنیم.
به صحرا رو که از دامن، غبار غم بیافشانی به گلزار آی که از بلبل، غزل گفتن بیاموزی
آن زمانی که در عشق زمینی خود، همان سایه ی عشق آسمانی مان، شکست خورده ایم و به باغی و پارکی میرویم. و آن خیالِ غم که طرح زده شده تا شعفِ بیداری، رقم زند، پرنده نگری جوان را به باغی کشانده تا با کمی تلاش شاید آن پیامی که در غالبِ تصویرِ رقصِ جفت یابیِ دارکوبِ نر، در برابرش طرح زده میشود را مشاهده گر و پرنده نگر باشد تا ببینید آن راز نهفته را. و شیرینی درون آن پیام را درون قلبش دریافت کند. آن دارکوب باغی پس از انتظار برای سر رسیدنِ جفتِ بالقوه اش، تلاشِ زیبایش را برای محسور کردن او آغاز میکند. با رقصی مارپیچ به دور اوج تنه ی درختی پیر، و همینطور که رقص کنان بالا و پایین میرود، دارکوب ماده که انگار رقص زیبای او محسورش نکرده با صدای “نه، شاید وقتی دیگر” میپرد و دور میشود. و چه زیباست آن لحظه. لحظه ای که در پایان راه، آن معنای عالم غیب در قلب مان نفوذ میکند. آن لحظه که به ناگه، تصویر غمگین آن پرنده، در خیال آن پرنده نگر، در ذهن آگاهی خواه آن مشاهده گر، رنگ می بازد و محو میشود و جای آنرا تصویرِ حقیقت میگیرد که در آن، دارکوب با روحی به تازگی آب، با انرژی ای بیش از پیش، خود را برای رقصی دیگر در برابر جلوه های تازه ی عشق، آماده میکند و رقص خود را برای دارکوب ماده ی دومی و سومی و بعدی ها به زیبایی تمام به نمایش میگذارد بدون باور به پایان. تا نقطه ی شعف و وجد را در درون آن پرنده نگر، زنده گرداند و از طریق آن درگاهی ایجاد کند که در صورت حضور او در چشمه ی اکنون(بعد بی زمانی)، بتواند به درون آن رود و درون خود را و حقیقت را مشاهده کند تا از آن آگاهی به آرامش ابدی دست یابد.
آری میشود. میشود با مراقبه گر بودن و آگاه ماندن در لحظه، که پی در پی متولد میشود و میمیرد، همراه با آن، پی در پی در درد متولد شد و در لذت مرد. دوباره و دوباره. تا رسد آن لحظه، که در آن، ابدیت را تجربه کنیم. برای ابد در رویا بمیریم تا در حقیقت، ابدیت یاب ایم. ابدیتی به واقع، از تولد ها و مرگ ها. ابدیت ای که به حقیقت، در آن نه تولد ایست و نه مرگی.
و آری. حقیقت مرگ را نیز میتوان با مشاهده نگر شدن و ماندن در واقعیت، ادراک کرد. آن زمانی که در کوهستان مملو از صدای جیک جیک و چیر چیر و آواز پرندگان، سکوت مرگ فرا میرسد. آن شاهینِ مرگ. آن شکارچیِ زندگی. وقتی که سکوتِ مرگ، در کوهستانِ زندگی حکم فرما میشود تا حکم کند حقیقت زندگی را. تا این بار، بازیِ معنا، حقیقت مرگ را بشارت دهد. در لحظه ی آن توکای گلو سیاه، که زمان، در آن لحظه از حرکت باز ایستاده. توکایی که با اقبالِ حضورِ یک پرنده نگر جوان در آن لحظه ی تعقیب، از چنگال مرگ فرو جسته و در زیر بوته ی ارغوان پناه میگیرد تا شاید فرصتی شود برای پرنده نگر، اگر او ببیند این فرصت را. تا اگر مشاهده گر شود او نیز اقبال یابد و حقیقت آن سکوت را دریابد. تا آن پرنده نگر خوش اقبال فرصت یابد و برای اولین بار در زیر آن درختچه، توکای زیبای خجالتی را از چنان فاصله نزدیکی در حالِ خود، بی حرکت ببیند. جوری که متوجه حضور ِهیچ چیز و هیچ کسی به جز گوهر درون زندگی و زنده بودن نیست. و آن پرنده نگر، تنها از این بابت اشرف مخلوقات است که کالبدش به او اجازه ی آگاه شدن از این خیال و بیدار شدن در آن را میدهد. آن توکا هر چند بعد از دور شدن شاهین و تعقیبش توسط زاغ های نوک سرخ، خوشحال و خرامان، بدون اسارت در خیال گذشته، زندگی را از سر میگیرد، اما نمیتواند از حقیقت مرگ آگاه شود. که اگر او شکار میشد، همچنان در دلِ حقیقتِ دریای واقعیت، آب از آب تکان نمیخورد.
فرخنده باد راهِ به راد عزیز، که به حقیقت، تمامی این گفتار الهام بود از روح بلند آن عزیز. رویای او هم پایان یافت. پایانی که به حقیقت، فرصتی شد برای آغازی نو.
امید که این گفتار، ما را در نگاهی نو به زندگی و تلخ و شیرینش مستقر کند و همگی، گوهر معنا را در درون تجربه کنیم و دریافت ها و ادراک های زیبای خود را با یکدیگر، با هم دیگر، با دیگر خوانندگان این گفتار، سهیم شویم.
همچو پرنده، نغمه سر کن، پرواز کن، در اوج بمان
انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم باتوجه به اهمیت آموزش کودکان و نوجوانان در بحث محیط زیست و حفاطت از گونه های جانوری در واپسین ماه‌های سال۱۳۹۹ با همکاری مدارس سبز استان اصفهان، بنیاد آموزشی امام صادق(ع) اقدام به برگزاری دوره آموزشی آشنایی با پرندگان و پرنده‌نگری برای کودکان نمود. در این برنامه که به دلیل شرایط پاندمی ویرس کرونا, به صورت آموزش آنلاین و در چهار جلسه برای کودکان در مقطع پیش دبستانی واحد دخترانه امام صادق(ع) برگزار گردید.
سرفصل‌هایی که در این جلسات آموزش داده شد، شامل: پرندگان و زیستگاه‌ها، آشیانه‌سازی، فواید پرندگان برای انسان و محیط زیست، تفاوت گونه‌های اهلی و وحشی، حفاظت از پرندگان و… بود که توسط مربیان آوای بوم با بیانی مناسب گروه سنی کودکان ارائه شد. این کلاس‌ها با مشارکت دانش‌آموزان انجام شد.
از طرفی برای درک بهتر مسائل گفته شده، کلیپ‌های کارتونی آموزشی مرتبط با پرندگان برای آنها پخش شد.
در پایان این کارگاه دانش آموزان نقاشی یک پرنده را کشیدند و هر آنچه آموخته بودند را به صورت خلاصه توضیح دادند. دو نمونه از نقاشی دانش آموزان را در این مقاله می‌بینید.
خط فکری و نوع نگرش هر فرد از سال‌های اولیه زندگی او شکل میگیرد. بنابراین آموزش به دانش آموزان اهمیت به سزایی در مسیر حفاظت از محیط زیست دارد. بی شک کودکان بخش مهمی از جمعیت زمین هستند و آسیب‌هایی که طبیعت و محیط زیست میبیند از طرف کودکان نیست اما بزرگ‌ترین آسیب را آنها می‌بینند. بنابراین بهتر است بدانند که به چه میزان کیفیت زندگی ما به حیات و حش و محیط زیست وابسته است.
اگر قرار باشد میان نسل امروز و نسل آینده ارتباطی به وجود بیاوریم، بی شک باید به کودکان توجه کنیم و قدم‌های درست را بر روی زمین به آنها بیاموزیم.
در بهمن ماه سال ۹۹، اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری با همکاری اداره کل آموزش و پرورش این استان، اقدام به برگزاری دوره ی ضمن خدمت برای دبیران درس انسان و محیط زیست این استان نمود. در این دوره که به دلیل شیوع بیماری کرونا به صورت آنلاین و مجازی برگزار شد، بیش از ۶۵ نفر از دبیران درس انسان و محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری حضور داشتند. ایمان ابراهیمی، مدیر عامل انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم در این دوره ی آنلاین، به مدت ۱ ساعت به معلمین استان در ارتباط با پرندگان و پرنده نگری آموزش های لازم را ارائه نمود.
در این وبینار تفاوت پرندگان اهلی و وحشی توضیح داده شد، در ارتباط با لانه سازی پرندگان و خصوصیات اندام پرندگان صحبت شد و فعالیت تفریحی پرنده نگری معرفی گردید. همینطور در ادامه بازی های مرتبط با پرنده نگری برای کودکان آموزش داده شد. جهت تکمیل بحث، چندین گونه از پرندگان استان چهارمحال و بختیاری که جذابیت های ویژه ای دارند ( از جمله همای سعادت، مرغ حق، کوکو، قمری و …) به معلمین معرفی گردید تا دانش آموزان را با آنها آشنا کنند.
تدکس اصفهان یکی از معتبر ترین برنامه های تدکس در ایران است. تدکس در واقع مجموعه سخنرانی هایی است که در دنیا با هدف توسعه ی ایده های خلاقانه و با ارزش شکل گرفته و در کشور ها و شهر های مختلف به صورت سالانه برگزار میگردد. در هر برنامه ی تدکس چند نفر سخنران انتخاب شده، ایده های خود را در طول مدت زمان محدود چند دقیقه ای تشریح مینمایند.
در تدکس اصفهان در سال ۱۳۹۹، یکی از سخنرانان ایمان ابراهیمی-مدیر عامل انجمن آوای بوم- بود. وی که دانش آموخته ی رشته ی سلامت روان است، در سخنرانی خود از پرنده نگری و ارتباط آن با سلامت روان گفت. در این سخنرانی کوتاه، نحوه ی آشنا شدن وی با پرنده نگری هم مورد صحبت قرار گرفت و همینطور به تنوع پرندگان در شهر پرداخته شد.
تدکس اصفهان در سال جاری برای پنجمین سال پیاپی بود که برگزار میگردید. به سبب شیوع بیماری کرونا، امسال برنامه ی تدکس به صورت آنلاین و زنده برگزار شد و از وبسایت تدکس و همینطور از طریق چند صفحه در اینستاگرام به صورت لایو نمایش داده شد. ویدئو کلیپ های سخنرانی های این برنامه، پس از ترجمه و درج زیرنویس در وبسایت جهانی تد قرار خواهد گرفت و قابل تماشا به صورت رایگان و آنلاین نیز خواهد بود.
دسترسی سریع
اطلاعات تماس
آدرس: اصفهان، خیابان سجاد، خیابان ارباب، کوچه قصر، پلاک ۲
ایمیل: info@avayeboom.com
شماره تماس: 09914013781
