آشنایی با خروس کولی اجتماعی
خروس کولی اجتماعی (دشتی، ابروسفید، شکم سیاه) با نام انگلیسی Sociable Lapwing و نام علمی Vanellus gregarius از پرندگان به شدت در معرض انقراض در سطح جهانی به شمار می رود. حضور این گونه ارزشمند در کشور ایران و در خوزستان چندبار گزارش شده است و تعداد قابل توجه ای از آن حدود 22 فرد در زمستان 1398 توسط آقای سیدباقر موسوی در دشت آزادگان خوزستان مشاهده و عکاسی گردیده است. آقایان کرامت حافظی و علی حاجی آبادی در مهرماه 1399 نیز تعداد 10 فرد از این گونه را در تالاب بامدژ خوزستان رکورد داشته اند.
نگارنده مقاله: شهرزاد فتاحی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
گفته می شود که خروس کولی اجتماعی در خوزستان زمستان گذرانی دارد و این منطقه مسیر مهاجرت آن میتواند باشد. این گونه از نظر اسکات و ادهمی به عنوان یک گونه مهاجر عبوری نامنظم در ایران طبقه بندی شده است و طبق مقاله آقای عباس عاشوری، خروس کولی اجتماعی در فصل زمستان در نوار شمالی ایران نیز مشاهداتی داشته است. همچنین گزارشاتی از رکورد این گونه در تالاب گندمان و قره قشلاق آذربایجان شرقی و جنوب تهران در سالهای اخیر داشته ایم. بنابراین مناطق تالابی و چمنزارهای آن نشان می دهد که چنین زیستگاه هایی می تواند برای حضور این گونه اهمیت داشته باشد.
BirdLife International در سال 2004، این پرنده را به دلیل کاهش سریع جمعیت به دلایل ناشناخته، در گروه در معرض خطر انقراض شدید دسته بندی کرد. بین سالهای 1960 و 1987 این کاهش عمده اتفاق افتاد. اما جمعیت آن در سال 2006 بین 600 تا 1800 پرنده بالغ تخمین زده شد و در پی کشف مناطق اصلی زمستان گذرانی که قبلاً ناشناخته بود، جمعیت این گونه در حال تجدید نظر قرار گرفت. گزارش زیر که اخیرا یعنی اوایل سال 2021 توسط Graham Appleton منتشر شده است، وضعیت کنونی این گونه را در جهان بیان می کند.
وضعیت خروس کولی اجتماعی
طبق این گزارش خروس کولی اجتماعی که در معرض خطر انقراض قرار دارد اکنون به کمک های هدفمند یک قدم نزدیکتر شده است. چگونگی ردیابی ماهواره ای، مطالعات رکوردهای تاریخی، تصویر واضح تری از خروس کولی اجتماعی در هنگام مهاجرت و زمستان ارائه می دهد. علاوه بر این، تیم تحقیقاتی تخمین قوی تری از جمعیت این گونه در جهان ارائه داده است.
ممکن است هنوز جمعیت کوچکی از خروس کولی اجتماعی در جنوب روسیه وجود داشته باشد اما دامنه تولید مثل این پرنده تقریباً به جلگه های قزاقستان مرکزی و شمالی محدود شده است. قرن هاست خروس کولی اجتماعی وابسته به چرای گله های آنتلوپ است که باعث ایجاد مناطق باز و دشت در لانه سازی آنها می شوند. اکنون با از بین رفتن سیستم چرای طبیعی، خروس کولی اجتماعی به طور فزاینده ای به زمین های چرای اطراف روستاها محدود شده است. با توجه به اینکه به نظر می رسد تولید مثل کنونی برای حفظ این جمعیت اندک در وضعیت مناسبی است، اما تصور می شود دلیل احتمالی کاهش جمعیت اخیر، از بین رفتن پرنده های بالغ بوده است.
قبل از این مطالعه، اطلاعات کمی در مورد مناطق زمستانی مورد استفاده خروس کولی اجتماعی وجود داشت. برخی گزارش ها از حضور دسته هایی از خروس کولی اجتماعی در شرق آفریقا اشاره داشت اما بیشتر اطلاعات از کشورهایی مانند سودان، قدیمی و مربوط به گذشته بود و مشاهداتی در پاکستان و هند حاکی از تعداد کمی از این جمعیت شناخته شده را رقم می زنند. آیا پرندگان مستقیماً از مناطق زادآوری به مناطق زمستانی سفر می کردند یا سایت های توقفی وجود داشتند که در نقشه ها ثبت نشده بودند؟ آیا آنها در بخش غربی سایت های زادوری از جنوب غربی به شرق آفریقا هدایت می شدند، در حالیکه پرندگان از شرق به جنوب پاکستان و هند می روند؟
پروژه تحقیق درباره خروس کولی اجتماعی
پل دونالد و همکارانش یک مطالعه طولانی مدت از مهاجرت خروس کولی اجتماعی را با استفاده از برچسب ماهواره ای، کدگذاری، پایش های میدانی و بررسی داده هایی از مشاهدات تاریخی و اخیر را انجام دادند. جمع بندی این داده ها شامل کار زیادی بود، محققان مجموعه های موزه را مورد بررسی قراردادند، مطالب منتشر نشده را مطالعه نمودند، با موسسات پرنده نگری محلی ارتباط گرفتند و لیست همه پرنده ها و عکس ها را از طریق اینترنت جستجو کردند.
مطالعات مربوط به پرندگان زادآور به طور عمده در منطقه ای اطراف کورگالژین، در مرکز قزاقستان متمرکز شده بود. تعداد 150 خروس کولی اجتماعی بالغ و 1473 جوجه، بین سالهای 2004 و 2015 حلقه گذاری شدند. هدف اصلی تخمین میزان بقا بود اما هنگام بازدید از سایت های احتمالی زمستان گذر برخی از این گونه های مشخص شده، اطلاعات ارزشمندی را ارائه دادند. بیشتر این کارهای میدانی در خارج از فصل تولید مثل توسط متخصصان محلی حفاظت و پرنده شناسان انجام شده و تلاش آنها توسط پروژه بین المللی خروس کولی اجتماعی BirdLife صورت گرفته است.
خروس کولی های اجتماعی ردیابی شده
مقاله توسط دونالد و همکارانش که شامل اطلاعات دقیق در مورد مهاجرت خروس کولی اجتماعی و نحوه ردیابی آنهاست، تهیه شده است. واقعیت این است که یکی از پرندگان دارای برچسب دیده شده که به منطقه زادآوری برگشته است بدون آنکه تگ اطلاعات نصب شده بر روی آن، کامل باشد و این نشان می دهد که ممکن است برای دیگر گونه هایی که برچسب داده ها را دارند نیز همین اتفاق افتاده باشد. تیم تحقیقاتی توانست 27 سفر کامل پاییزی و 13 سفر کامل بهاری را از این داده ها ترسیم نماید. برخی از پرندگان برای مدت طولانی تری ردیابی شدند و داده هایی را برای مهاجرت های دو یا چند پاییز (7 پرنده) و بهار (3 پرنده) تولید کردند. مشخص شد که پرندگان بیش از یک سال تقریباً همان سفرهای پاییزی و بهاری را دنبال می کنند.
پرندگان ردیابی شده در پایان فصل تولید مثل در یکی از دو مسیر حرکت می کنند یا از غرب و جنوب به شمال شرقی آفریقا و شبه جزیره عربستان (مسیر غربی) می روند یا به جنوب پاکستان و هند (مسیر شرقی) می روند:
- هفده پرنده قبل از رسیدن به مناطق زمستان گذر در عربستان سعودی و شرق سودان از مسیر طولانی غرب استفاده کردند؛ سراسر قزاقستان، غرب دریای خزر، سپس جنوب قفقاز و سوریه.
- هفت پرنده برای رسیدن به مناطق زمستانی در پاکستان و شمال غربی هند از مسیر شرقی کوتاه استفاده کردند؛ از جنوب ترکمنستان و ازبکستان و سپس کوه های شمال افغانستان.
- جهت مهاجرت برای 22 پرنده از گروه قزاقستان مرکزی مشخص شد: 16 پرنده مسیر غربی را طی کردند و 6 پرنده از مسیر شرقی استفاده کردند. فقط دو قطعه از پرندگانی که در خاور علامت گذاری شده بودند، مسیرهای جدیدی انتخاب کردند که یک پرنده مسیر شرقی و دیگری پرنده مسیر غربی را دنبال کرد.
- پرندگان با استفاده از مسیر شرقی به طور متوسط 2839 کیلومتر مسافت را طی کردند، در صورتیکه پرندگان مسیر غربی حدود 5199 کیلومتر را طی کردند – تقریباً دو برابر این مسافت. پرندگان در هر دو مسیر، محل تولید مثل خود را ترک کردند و در همان زمان به منطقه زمستانی خود رسیدند.
- در پاییز، پرندگان در مسیر شرقی فقط یک بار در تالیمارژان (در مرز ترکمنستان و ازبکستان) توقف کردند و بین 29 تا 48 روز در منطقه باقی ماندند. پرندگانی که از مسیر غربی استفاده می کردند، معمولاً برای مدت زمان بسیار کوتاه تری توقف داشتند.
- به نظر می رسد آذربایجان مرکزی و شمال افغانستان به ترتیب از سایت های مهم فصل بهار برای خروس کولی اجتماعی در مسیرهای غربی و شرقی هستند، اما این سایتها هنوز کامل بررسی نشده اند.
- زمان، جهت و استفاده از مناطق توقف پرندگان در بیش از یک سال ردیابی شده، بسیار سازگار بود اما در بین آنها تنوع زیادی در استفاده از این شرایط وجود داشت.
-خطوط آبی مسیر مهاجرت پاییزی را برای خروس کولی اجتماعی نشان می دهد و بیشتر پرندگان از مسیر غربی برای رسیدن به مناطق زمستان گذر واقع در سودان استفاده می کنند و تعدادی نیز از مسیر شرقی برای رسیدن به هند و پاکستان بهره می برند.
-خطوط زرد رنگ مسیر مهاجرت بهاره را در نقشه مشخص کرده است.
-هیچ یک از پرندگان که علامت گذاری شده بودند از مسیر سوم یعنی عربستان سعودی و عمان استفاده نکردند.
تنها هشت مورد از خروس کولی های اجتماعی که به عنوان جوجه در مناطق زادآوری قزاقستان حلقه گذاری شده اند، در خارج از قزاقستان دیده می شوند: پنج مورد در مسیر غربی و سه مورد در ازبکستان شرقی.
جوجه ها و بالغین قبل از مهاجرت در دسته های مختلط جمع می شوند و تصور می شود که آنها با هم مهاجرت می کنند. شاید شرایط مهاجرت و پرندگان بالغی که جوان ترها با آنها ارتباط برقرار می کنند، جهت مهاجرت به جنوب را تعیین کند. پس چرا یک پرنده جوان باید در سال بعد به جهت دیگری مهاجرت کند؟
پرنده های بالغ در طول یک زمستان از سه منطقه مختلف استفاده می کردند و در سالهای بعد هم همین کار را انجام می دادند. تجزیه و تحلیل سایت های مورد استفاده پرندگان برای زمستان گذری بر اهمیت زیستگاه های قابل کشت تاکید دارد- بیشتر مکان های توقف در مناطقی هستند که بیش از 2000 سال زیر کشت بوده اند.
شمارش در دو طرف مرز بین ازبکستان- ترکمنستان، در پاییز 2015 ، نشان می دهد که بین 6000 تا 8000 خروس کولی اجتماعی ممکن است هنگام مهاجرت در مسیر شرقی از این منطقه استفاده کنند. با استفاده از اطلاعات پرندگان دارای حلقه و برچسب، تیم تحقیق تخمین زده است جمعیت جهانی خروس کولی اجتماعی حدود 24000 قطعه می تواند باشد و برای نظارت بر تغییر جمعیت، روش بررسی می تواند در آینده نیز تکرار شود.
خروس کولی اجتماعی در حین مهاجرت و در سایت های زمستانی به شدت به مناطق کشاورزی، به ویژه در امتداد رودخانه ها وابسته است. در شمال سوریه و Tallymarzhan آنها بیشتر در چمنزارهای استپی یافت می شوند. به نظر می رسد که نسل های جدیدی از خروس کولی اجتماعی با بهره گیری از فرصت ها، سفرهای کوتاه تری را انجام دهند و شاید مسیرهای تازه ای ایجاد نمایند.
پرندگان با استفاده از مسیر غربی، به ویژه در سوریه و عراق و در فصل پاییز توسط شکارچیان مورد هدف قرار می گیرند و هیچ گونه حفاظتی برای هیچ یک از مکان های توقف وجود ندارد. دانستن بیشتر در مورد مناطق موردنظر از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا این منطقه، کانونی برای بازگشت پرندگان با استفاده از مسیر غربی و به طور بالقوه منطقه ای است که شکار در آن تلفات قابل توجهی دارد. به نظر می رسد پرنده هایی که از مسیر شرقی استفاده می کنند، شکار نمی شوند- یا حداقل به تعداد تلفات در غرب نیستند.
اکنون که مناطق کلیدی شناسایی شده است، باید امیدوار بود که برای حفاظت از این گونه در معرض خطر جدی اراده جهانی وجود دارد. این اقدامات باید شامل تعیین سایت، مشارکت محلی در اقدامات حفاظتی و تلاش های هماهنگ برای جلوگیری از شکار غیرقانونی باشد.
