پرواز را یاد بگیر نه برای اینکه از زمین جدا باشی برای آن که به اندازه فاصله زمین تا آسمان گسترده باشی.

نگارنده مقاله: رویا تاجی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»

آلودگی نفتی چگونه ایجاد می‌شود؟

آلودگی نفتی یکی از مهم ترین شکل‌های آلودگی دریا و اقیانوس است، توسعه فعالیت‌های اکتشافی استخراج نفت و بهره برداری از منابع نفتی در کشورهای نفت خیز سبب بروز مشکلات زیست محیطی متعددی برای کشورها شده است. سالانه 1400 حادثه نفتی رخ میدهد و بسیاری از این حوادث در ابعاد کوچک قابل جمع آوری است، اما برخی فاجعه آور و آسیب زننده است. نفت منبع گران بهایی برای تولید انرژی و بسیاری از مواد شیمیایی است، اما بی توجهی به استخراج و انتقال آن اثرات سوء و غیرقابل جبرانی بر محیط زیست دارد. بیشتر آلودگی نفتی ناشی از از نفت خام و فرآورده‌های آن از طریق فعالیت انسانی است. نفت از مواد شیمیایی مختلف تشکیل شده‌است و بسیاری از ترکیبات آلی که از صنایع نفت وارد محیط زیست شده مقاوم به تجزیه بیولوژیک بوده و دارای پتانسیل سمیت برای انسان است.

موارد آلودگی نفتی

حمل ونقل مواد نفتی مهم ترین عامل شناخته شده (86 درصد آلودگی نفتی دریا به خاطر این عامل است) و سوانح غیرمتقربه نفتکش‌ها، ایستگاه‌های تولید و بهره برداری و بارگیری نفت، تخلیه آب توازن و فعالیت صنعتی اشاره کرد. نفتی که در دریا ریخته می شود، به دلیل مایع بودن به سرعت در آب گسترش می‌یابد و اثر مستقیمی بر اکوسیستم می گذارد و باعث بروز مشکلات زیست محیطی متعددی از جمله آلوده ساختن هوای منطقه، باقی ماندن قسمت‌های سنگین ترکیبات نفت برای مدت طولانی در محیط، آلوده ساختن خاک و منابع آبی و سواحل آنها و اثر مخرب بر زنجیره غذایی، آسیب به تنوع زیستی منطقه، مرگ ومیر موجودات دریایی، مشکلات صید ماهی، آلودگی بنادر و پرندگان می شود که این موارد بعضا غیرقابل جبران است.

حوادث نفتی در جهان

از حوداث بزرگ نفتی جهان میتوان اشاره به جنگ خلیج فارس (1991) در کویت با 8 میلیون بشکه، دیپ هوریزون (2010) درخلیج مکزیک با 5 میلیون بشکه نفت، چاه نفتی ایگزتوک (1979) در خلیج مکزیک با 3/3 میلیون بشکه نفت اشاره کرد.

آلودگی نفتی در خلیج فارس

خلیج فارس یکی از بزرگترین زیستگاه های آبی جهان به شمار می آید، به وسیله تنگه هرمز با عرض 56 کیلومتری به دریای عمان و اقیانوس هند راه می یابد. همچنین دارای شرایط خاص از جمله شوری بالا، تبخیر زیاد، وجود هزاران هکتار پهنه های میان جذر و مدی، تنوع جانوران آبزی، پرندگان مهاجر بسیار که از این منطقه می گذرند، است. این دریا نیمه بسته و دارای بیش از 40 درصد ذخایر نفت جهان است به همین دلیل بیشتر از سایر نقاط جهان در معرض خطر آلودگی نفتی است. حجم آلاینده های نفتی که به صورت سالیانه وارد دریا می شوند به طور متوسط 6 تا 10 تن تخمین زده شده است و این مشکل در منطقه خلیج فارس که مرکز تولید نفت است حادتر به نظر می رسد و بیشتر از همه حیات پرندگان دریایی این منطقه را تهدید می کند از جمله فلامینگو، پلیکانها، اردک ها، باکلان و…

اثرات آلودگی نفتی بر پرندگان

پرندگان قابل رویت ترین موجودات در محیط آبی ناشی از تاثیر آلودگی نفتی هستند؛ زیرا بیشتر وقت خود را در دریا یا نزدیک دریا صرف می کنند، به این صورت که پرهای پرندگان در هنگام برخورد با لکه های نفتی در دریا و سواحل آلوده به مواد نفتی می شود. زمانی که این اتفاق رخ میدهد پرنده دیگر قادر به پرواز نخواهد بود، پر پرندگانی که آلوده به مواد نفتی شده است به یکدیگر می چسبد، خاصیت هیدروفوربی(عایق بودن)، شناوری و حرارت بدن خود را سریع از دست می دهد این مسئله باعث بروز مرگ آنها خواهد شد.

پرندگان برای تمیز کردن بال و پر خود مقدار نفت می‌بلعند و در نتیجه همین باعث بروز مشکلات معده، روده، کبدی، تنفسی و اغتشاش در سیستم گردش خون پرنده و اختلالات رفتاری شده در نهایت بسیاری از پرندگان تلف می‌شوند.

این آلودگی بر روی زادآوری پرندگان نیز اثر می‌گذارد، بدین صورت که باعث انتقال به تخم‌ها و جوجه‌هایشان می‌شود و چون آلودگی سبب نازک شدن تخم شده در نتیجه بیشتر در معرض خرد شدن قرارگرفته و باعث از بین رفتن جوجه‌هایی که هنوز از تخم بیرون نیامده‌اند می‌شود و در صورت بلعیدن نفت توسط پرندگان باعث اختلالات در تخم‌گذاری در پرندگان و کاهش تخم‌ها در پرندگان خواهد شد.

راهکار جلوگیری از اثرات آلودگی نفتی

برای مهار، بازیافت، پاکسازی نفت از محیط آبی یا سواحل، روش‌های مختلفی را به کار می‌گیرند. بخش‌هایی از ترکیبات نفت خام در ساعات اولیه حادثه، تبخیر می‌شود ولی با این حال، باید به سرعت نفت ریخته شده را مهار کرد و با بررسی های لازم در خصوص سنجش آلودگی، بررسی روند تغییرات، تاثیر فرایند خود پالایی و حفاظت از محیط زیست منطقه انجام نمونه برداری‌های سالانه در اطراف حوضه‌های آلاینده آسیب به محیط زیست را به حداقل رسانید.

حفظ محیط زیست برای حیات بشر ضروری است و در صورت استفاده مسئولانه و معقولانه از آن، جایگزین بهره‌وری به جای بهره‌کشی میتوان همیشه از آن بهره مند بود. پرندگان در زندگی نقش مهمی دارند، از جنبه های بسیاری برای انسان با ارزش تلقی شده و در نظر گرفتن حق حیات برای جلوگیری از آسیب به محیط زندگی آنها ضروری است.

تغییرات اقلیمی، خشکسالی، آلودگی هوا و انقراض گونه‌ها در سال‌های اخیر توجهات زیادی را به خود جلب کرده‌اند. رسانه‌های گروهی بطور مستمر از اخبار این حوادث سخن می‌گویند و احساس خطر از آینده‌ی زمین برای بخش بزرگی از جامعه برانگیخته شده و مردم را به سمت مسئولیت‌پذیری برای کمک به حفاظت از محیط‌ زیست سوق داده است.

نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»

در این بین اخبار حمایت از حیوانات آسیب دیده پررنگ‌تر از سایر موضوعات انعکاس یافته و افراد بیشتری را درگیر خود نموده است. همزمان با تبلیغات رسانه‌ها، تشکل‌های مردمی بسیاری برای حمایت از حیوانات شکل گرفته و در بین سایر گروه‌های اجتماعی نیز که به نوعی با طبیعت سروکار دارند، همانند گردشگران، کوهنوردان و سایر گروه‌ها، کمک به حیوانات آسیب دیده به امری رایج تبدیل شده است.

این روزها حیوانات بیشتری توسط انسان‌ها و به دلیل آسیب دیدگی از طبیعت خارج می‌شوند و برای مداوا به اسارت‌ در می‌آیند. با گشت‌و‌گذاری در کلینیک‌های دامپزشکی خواهیم دید که علاوه بر مراقبت‌های فراوانی که از حیوانات خانگی در حال انجام است، موارد بسیاری نیز جانداران وحشی آسیب‌دیده به این کلینیک‌ها انتقال می‌یابند تا بلکه درمان شده و به دامان طبیعت بازگردند.

علت تلفات بیشمار پرندگان وحشی

بخش بزرگی از این جانوران که به اسارت درمی‌آیند، به پرندگان وحشی اختصاص دارند؛ زیرا پرندگان در همه‌جا حضور دارند و در حالی که بسیار آسیب‌پذیر هستند تعارض بیشتری نیز با انسان دارند و متاسفانه هدف‌های خوبی نیز برای شلیک شکارچیان هستند که همه این موارد منجر به بالا رفتن آمار آسیب دیدگی و تلفات آنها شده است.

پرندگان وحشی آسیب دیده به ندرت درمان می‌شوند و آمار برگشت آنان به طبیعت بسیار ناچیز است بنابراین تعداد قابل توجهی از این پرندگان تا پایان عمر در اسارت زندگی می‌کنند و یا در مراحل انتقال و درمان تلف می‌شوند.

در گذشته زمانیکه آنگونه مسئولیت‌پذیری که در بالا اشاره شد در جامعه وجود نداشت و در غیاب تبلیغات فراوان رسانه‌ای، حیوانات و پرندگان آسیب دیده همانطور که به طبیعت تعلق داشتند در طبیعت نیز باقی می‌ماندند و کمتر از چرخه طبیعت خارج می‌شدند. اگر تلف می‌شدند به غذایی آماده برای سایر گونه‌ها تبدیل می‌شدند و اگر توان بازگشت و ماندگاری را بازمی‌یافتند باز هم در چرخه طبیعت به راهشان ادامه می‌دادند.

دخالت انسان و کمک به حفاظت از حیات وحش

اکنون این دخالت انسان در طبیعت به امری موجه تبدیل شده است. از یک سو برخی طرفداران اذعان می‌کنند که چون انسان با زندگی شهرنشینی عرصه را بر حیات‌وحش تنگ کرده و تعارضات آسیب‌زای بسیاری بر سر راه حیات‌وحش قرار داده، پس رسیدگی به درمان حیات‌وحش نیز از وظایف انسان به شمار می‌رود. از سوی دیگر افرادی هم با ترسیم هرم حیات و قرار دادن انسان در راس آن و جایگذاری سایر موجودات در بدنه این هرم مدعی هستند که آسیب به گونه‌ها و انقراض گونه‌ها و قهر و خشونت انسان نسبت به حیوانات، هرم زندگی را نااستوار می‌کند و به عبارت ساده‌تر زیر پای بشر را خالی می‌کند و ادامه‌ی حیات بر زمین را دشوار می‌سازد پس کمک به حیات وحش آسیب دیده امری منطقی به نظر می‌رسد.

اما برای فعالان محیط‌ زیست که به کار درمان و رهاسازی پرندگان می‌پردازند همواره سوال زیر برای آنها مطرح است:

کمک به درمان پرندگان وحشی آسیب دیده کار درست یا نادرستی است؟

حقیقت این است که کمک به حیات وحش نه وظیفه انسان است و نه هیچ یک از موجودات روی زمین انتظار این کمک را دارند در حالی که بعضا دیده شده برخی افراد از این نیز فراتر رفته و خود را قیم مطلق حیوانات می‌دانند، یا حکم به کشتن حیوانات غیر قابل درمان می‌دهند و یا درباره‌ی نحوه نگهداری این حیوانات نسخه می‌پیچند.

آنچه که در عمل در حال وقوع است بیش از آنکه کمک به حفاظت از محیط زیست محسوب شود، باعث خسارت بیشتر به طبیعت می‌گردد. خروج بسیاری از حیوانات از طبیعت بنا به هر دلیلی نه تنها کمک به آنان نمی‌کند بلکه معمولا اسارت و مرگ با سختی و درد را بر سر راهشان قرار می‌دهد.

از طرفی بسیار دیده شده که افراد هنگام مشاهده‌ی توله‌های حیوانات و جوجه‌های پرندگان به اشتباه و با این خیال که والدین آنها را رها کرده‌اند و در شرایط خطرناکی قرار دارند، این موجودات وحشی را با خود می‌برند تا زندگی دوباره به آنها ببخشند در حالی که والدین حیوانات و پرندگان به ندرت فرزندان خود را رها می‌کنند و تنها در آن موقعیت به خاطر احساس خطر، خود را پنهان کرده‌اند و در نهایت اقدام خیرخواهانه‌ی آن افراد باعث از بین رفتن نسل جدیدی از آن گونه می‌شود. زیرا توله‌ها و جوجه‌ها هرگز در اسارت راه و روش زندگی در طبیعت و تنازع بقا را یاد نمی‌گیرند و اینها نیز متاسفانه تا آخر عمر در اسارت باقی می‌مانند.

مشکل اساسی دیگر در این راه عدم وجود مراکز مجهز و مجرب و نبود اطلاعات و تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای نگهداری و درمان حیات وحش است که باعث می‌شود، حیوانات آسیب دیده به محض خروج از چرخه طبیعت با دورانی پر از سرگردانی و استرس و سوء تغذیه روبرو ‌شوند.

تنها موارد بسیار نادری وجود دارند که درمان، برای حیوانات در خطر انقراض آن هم تحت مراقبت متخصصان و در شرایطی بسیار پیچیده و حساس، کاری موجه خواهد بود و در سایر موارد این دخالت انسان در طبیعت به غیر از فرهنگ‌سازی و آموزش جوامع برای حفاظت از محیط زیست، تاثیر مثبت دیگری در بر ندارد.

در پایان ذکر این نکته ضروریست که عدم آگاهی جامعه نسبت به موارد مطرح شده، مسئولیت رسانه‌ها و تشکل‌ها را برای آگاهی بخشی به مردم برای عدم دخالت‌های بی‌مورد در طبیعت دو چندان کرده است.