پرندگان داری تنوع بسیاری در جهان هستند. آنها رفتارهای جالب و گاه پروبالی رنگین دارند که این زیبایی باعث شده است تا همیشه انسان را شیفته خود کرده و تبدیل به سوژه‌‌ای جذاب برای هنرمندان شوند. در یک نگاه عکاسی از پرندگان می‌تواند شامل عکسهایی از تمام گونه‌های پرنده به نظر برسد. اما آنچه که در دنیا شناخته شده و مطرح است تعریف خاصی دارد.
نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی
«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»
هنر عکاسی از پرندگان یا پرنده‌گرافی یکی از شاخه‌های عکاسی حیات وحش محسوب می‌شود. طبق این تعریف عکسهایی که از گونه‌های اهلی، خانگی(پِت) و در اسارت همچنین پرندگان در باغ‌های پرندگان گرفته می‌شود در این ژانر جایگاهی ندارند. در واقع عکاسی از پرندگان وحشی به مستندسازی آن گونه در زیستگاه طبیعی‌اش می‌پردازد.
Everglades National Park,Florida.By: Jared Ranahan
هدف از عکاسی پرندگان چیست؟
امروزه عکاسی به عنوان یک ابزار به کمک علوم مختلف آمده است. پژوهشگران گاهی برای ثبت رفتار یک گونه، شناسایی بهتر و گاهی شمارش گونه‌ها از عکاسی بهره می‌برند. عکاسی می‌تواند یک تفریح آمیخته با هنر و حتی یک شغل محسوب گردد. اما باید بدانید عکاسی از حیات وحش و پرندگان یک فعالیت پر هزینه و البته جذاب در تمام دنیا و به خصوص در ایران محسوب می‌شود. به دلیل پرهزینه و تقریبا ناشناخته بودن این فعالیت در کشور ما، عکاسی از گونه‌های حیات وحش تنها با عشق و علاقه دنبال شده و به عنوان یک شغل به آن پرداخته نمی‌شود.
تفاوت پرنده‌نگری با عکاسی از پرندگان چیست؟
اگر بگوییم اغلب پرنده‌گراف‌ها در ایران فعالیت خود را با پرنده‌نگری آغاز کرده‌اند چندان بیراه نگفته‌ایم. ما در پرنده‌نگری می‌آموزیم که چطور پرندگان را در محیط‌های طبیعی پیدا کرده از شناسایی، دیدن رفتار و شنیدن صدای آنها لذت ببریم. همه ما می‌دانیم برخی پرندگان بسیار پر جنب و جوش هستند. دوربین عکاسی در پرنده‌نگری به ما کمک می‌کند تا با یک ثبت خوب بتوانیم گونه را به راحتی شناسایی کرده و همچنین تصاویر خوبی را از سفرمان به یادگار داشته باشیم.
پرنده‌نگری، پیش‌آگاهی مناسب برای عکاسی از پرندگان
احتمالا این پرسش به‌وجود آمده است که اگر پرنده‌گرافی همان عکاسی از پرندگان در محیط طبیعی است و یک پرنده‌نگر هم با دارا بودن دانش عکاسی می‌تواند عکس‌های با کیفیت بگیرد پس تفاوت این دو در چیست؟
شاید این تفاوت برای افرادی که هیچکدام از دو فعالیت را تجربه نکرده‌اند چندان ملموس نباشد. در عکاسی از پرندگان شما به تمام آنچه در پرنده‌نگری آموخته‌اید نیاز دارید. تمام دوستانی که وارد حیطه عکاسی حرفه‌ای از پرندگان می‌شوند به تدریج متوجه می‌شوند که از پرنده‌نگری به خصوص در جمع‌های دوستانه و گروهی فاصله گرفته‌اند. عکاسان پرندگان برای گرفتن تصاویر از یک گونه در حالات خاص علاوه بر مهارت عکاسی مجبور به مطالعه بیشتر در خصوص رفتار و استفاده از ترفندهای خاص جلب گونه‌ها خواهند بود. برای دستیابی به این هدف سفرهای گروهی به دلیل دایره ترس بالای پرندگان چندان نتیجه بخش نخواهند بود. بنابراین افراد معمولا به تنهایی یا در گروه‌های دو یا سه نفری به فعالیت می‌پردازند. در این فعالیت ممکن است برخلاف پرنده‌نگری تمام زمان به جای دیدن چندین گونه پرنده به دیدن یک گونه هدف محدود شود. به همین دلیل سفرهای با هدف پرنده‌نگری و عکاسی را در زمان‌های جداگانه برنامه‌ریزی میکنند تا هر دو فعالیت را به صورت تخصصی توامان داشته باشند و از هر دو لذت ببرند.
اخلاق در عکاسی پرندگان
مانند هر کاری، داشتن اخلاق در عکاسی پرندگان هم دارای اهمیت است. تقریبا کلیه کدهای اخلاقی در پرنده‌نگری در عکاسی از پرندگان نیز کاربرد دارد. این قوانین نانوشته را می‌توان در دو دسته احترام به طبیعت و احترام به سایر عکاسان تقسیم بندی نمود. جابهجا نکردن پوشش آشیانه برای عکاسی از تخم‌ها، عدم پخش صدای پرندگان در حریم آشیانهها، رعایت اصول نزدیک شدن به پرندگان، اجتناب از ترساندن پرندگان برای گرفتن عکس در حالت پرواز، رعایت اصول در استفاده از فلاش برای پرندگان شبگرد، عدم اشتراک‌گذاری موقعیت دقیق آشیانهها در فضای مجازی و به صورت عمومی و … از جمله کدهای اخلاقی در عکاسی از پرندگان هستند.
چطور از پرندگان عکاسی کنیم؟
تهیه تجهیزات مناسب
هر نوع فعالیتی ابزار مخصوص به خود را دارد که با مشورت اساتید این فن می‌توانید با دوربین و لنزهای موجود در بازار آشنا شوید. پس از تهیه تجهیزات مناسب، داشتن دانش در خصوص تجهیزاتتان و روش استفاده از آنها ضروری است.
رفتار پرندگان را بشناسید
اما مهمترین نکته پس از رعایت اصول اخلاقی و رعایت حریم طبیعت در عکاسی از پرندگان، تلاش برای آموختن علم رفتار یا رفتارشناسی حیات‌وحش است. اینکه یک گونه از چه چیزهایی تغذیه می‌کند، چه رفتارهایی در برابر دیگر موجودات در زیستگاه انجام میدهد، چه زمانی و کجا برای آب خوردن به اطراف چشمه می‌آید، چطور می‌نشیند و یا چه زمانی به پرواز درمی‌آید، همه این‌ها با آشنایی با رفتار گونه‌ها قابل پیش‌بینی خواهد بود. آشنایی با رفتار هر گونه کاری بسیار زمان‌بر است. اما این دانش باارزش امکان گرفتن عکسهایی متمایز را فراهم می‌آورد.
با چه پرندگانی عکاسی را آغاز کنیم
برای شروع بهتر است از پرندگانی عکاسی کنید که ترس کمتری از انسان دارند. پس از کسب تجربه و مهارت کافی می‌توانید به عکاسی از سایر پرندگان رفته و دیگر گونه‌ها را تجربه کنید.
به پرندگان نزدیک شوید اما نه بیش از حد!
اغلب عکاسان کم‌تجربه تصور میکنند برای گرفتن عکسهایی با وضوح و جزئیات زیاد، باید به پرندگان بسیار نزدیک شوند. این تصور تا حدی درست است اما کامل نیست. پرندگان دایره ترس متفاوتی دارند. آنها فقط به شما تا مرز محدودی اجازه نزدیک شدن میدهند و پس از آن پرواز کرده و محل را ترک میکنند. واضح است تصویری که در چنین شرایطی گرفته می‌شود نه‌تنها مطلوب نیست بلکه وجود ترس در پرنده شما را از مشاهده و ثبت رفتارهای طبیعی آن گونه محروم می‌کند.
عکاسی می‌تواند معضلی برای حیات وحش باشد
تجربه نگارنده از عکاسی در پارک‌های شهری و متاسفانه مشاهده تلاش بی‌نتیجه و تعقیب بیش از حد پرندگان توسط برخی افراد نشان میدهد که پرندگان به مرور از لوازم عکاسی ترسیده و به مرزهای دایره ترس‌شان افزوده می‌شود. این مهم نه تنها در مورد حیات وحش شهری وجود دارد بلکه متاسفانه در محیط‌های طبیعی نیز مشاهده شده است.
پوشش مناسب عکاسی از پرندگان
پوشیدن لباس‌های هم‌رنگ محیط می‌توانید کمتر جلب توجه کرده و به شما کمک کند تا بدون ترساندن پرندگان به آنها نزدیک شوید. تور استتار، انواع کومه‌های دست‌ساز و چادرهای عکاسی مخصوص از جمله وسایلی هستند که عکاس در موقعیت‌های متفاوت برای مخفی شدن از دید حیات وحش و امکان مشاهده رفتارهای طبیعی آنها استفاده می‌کند.
اجتناب از سروصدا
ایجاد سروصدا می‌تواند باعث ترساندن پرندگان شده و شما را از رسیدن به موفقیت باز دارد. حتما قبل از عکاسی تلفن همراه خود را روی حالت بی‌صدا قرار دهید.
یک عکاس حرفه‌ای چطور به پرندگان نزدیک می‌شود؟
همراه شدن با یک عکاس باتجربه در فراگیری ترفندهای خاص کمک بسیار بزرگی به ما خواهد کرد. عکاسان با تسلطی که بر رفتار گونه‌های مختلف دارند محدوده ترس هر گونه را به خوبی می‌شناسند و از آن تجاوز نمی‌کنند. آنها با بهره‌گیری از ترفند‌هایی نظیر فنون بهره‌بری از کومه، استتار و اختفا، شیوه‌های پِرچ گذاری و … باعث می‌شوند که پرنده با احساس امنیت به عکاس نزدیک‌تر شود.
نمونه کومه ثابت عکاسی
اجازه دهید پرندگان به شما نزدیک شوند!
درست است! از یک جایی به بعد این پرنده است که باید در مکان پیش‌بینی شده عکاس فرود آید. با وجود اینکه تعقیب پرندگان وسوسه انگیز است، اما آنها با این کار از ما دور می‌شوند. تعقیب پرندگان اغلب منجر به ثبت عکسهایی از گونه می‌شود که در حال چرخیدن یا خم شدن به سمت خود هستند، یا حتی بدتر از آن، در حین فرار و پشتشان به دوربین است. با مطالعه رفتار و زیستگاه پیش از موعد، می توانید پیش‌بینی کنید که پرنده کجا فرود می‌آید، راه می رود یا پرواز می‌کند و از قبل خود را در آنجا قرار دهید تا پرنده به سمت شما بیاید و در نتیجه عکسی بسیار جذاب‌تر بگیرید.
ترفندهای جذب پرندگان
این ترفندها برای هر گونه متفاوت است. گاهی یک عکاس با صرف زمان بسیار به آن دست یافته و شاید حتی منحصر به فرد باشد. این ترفندها ممکن است شامل استفاده از فیدر، ایجاد حوضچه‌های آب موقت و … باشد. از پِرچ‌ها یا نشیمن‌های مختلف در کنار عوامل جذب پرندگان استفاده می‌شود. پِرچ معمولا به نشیمن و یا محل استقرار پرندگان گفته می‌شود که ممکن است یک شاخه در قطر مناسب و یا یک تپه کوچک آذین شده با گیاهان همان منطقه باشد.
استفاده از ساقه درخت مو به عنوان پرچ
استفاده از ساقه بید مشک و پرده رنگی جهت عکاسی از حیات وحش شهری در محدوده نصب فیدر
الفبای بسیاری از این شیوه‌ها در کتب عکاسی تخصصی حیات وحش به خصوص به زبان انگلیسی موجود و قابل الگو برداری است. عکاس باید توجه داشته باشد که اخلاقیات را در استفاده از این روش‌ها زیر پا نگذارد.
چه زمانی می‌توانیم از پرندگان عکاسی کنیم؟
تقریبا در تمام فصول می‌توان از پرندگان عکاسی کرد و هیچ منعی برای شما وجود ندارد. اما برخی از عکاسان ترجیح میدهند در فصل تابستان به خصوص اواسط فصل که پرندگان به دلیل پرریزی و تولک کامل احتمالا پرو بال آشفته و نه چندان جذاب دارند کمتر عکاسی کنند.
زمان نور مناسب را بشناسید
درست پس از طلوع و کمی قبل از غروب خورشید زمانی است که رنگ به بهترین شکل به نظر می‌رسد. سایه‌ها از سوژه‌ها دورتر هستند و پرندگان بیشترین فعالیت را در این زمان دارند. بنابراین بهترین عکس‌ها را می‌توانید در این زمان به ثبت برسانید. همیشه آسمان صاف و فاقد ابر نخواهد بود. شما می‌توانید عکاسی در هوای ابری و بارانی را نیز به عنوان یک چالش جذاب در عکاسی پرندگان تجربه کنید.
عکاسی در نور طلایی غروب
استفاده از سرعت شاتر بالا
پرندگان موجوداتی پرتحرک هستند برای اجتناب از تار شدن تصویر و دستیابی به جزئیات بیشتر در تمام نقاط بدن پرنده به خصوص جهت ثبت پرندگان در حالت پرواز مجبور به استفاده از سرعت‌های بالای شاتر هستیم.
دنیا را از نگاه پرندگان ببینید
سعی کنید دوربینتان را در راستای چشمان یک پرنده نگه دارید. به بیان دیگر eye level را رعایت کنید. برای اینکار ممکن است مجبور باشید روی زمین دراز بکشید و یا حتی از داخل آب عکاسی کنید. روی چشم‌های پرنده فوکوس کنید و سعی کنید جزئیات قابل قبولی را ثبت کنید.
اصالت و هویت عکس‌ها را حفظ کنیم
تمام هنرمندان حق دارند باتوجه به هدفی که دنبال میکنند سلیقه خود را نیز در عکس‌ها و تصاویر اعمال کنند. اما باید بدانیم سلیقه ما نباید در طبیعی بودن عکس‌ها به خصوص برای تصاویری که با هدف معرفی حیات وحش به عموم گرفته می‌شود دخیل شود. وجود المان‌های مصنوعی، گیاهان غیربومی به عنوان پِرچ و … هر چند عکس بسیار زیبایی را برای دید مخاطب کم‌تجربه ایجاد می‌کند، اما این تصویر از لحاظ عدم نمایش زیستگاه طبیعی گونه فاقد هویت خواهد بود و از تعریف عکاسی حیات‌وحش فاصله می‌گیرد.
بوکه و پس زمینه
پس زمینه خلوت و تمیز از دیگر عوامل کلیدی برای عکاسی موفق از پرندگان هستند. در بیشتر موارد، کنترل پس‌زمینه سخت خواهد بود. زیرا پرنده به شما اجازه راه رفتن و برنامه‌ریزی عکس را نمی‌دهد. اما هنوز هم می‌توانید چند کار را انجام دهید تا به نتیجه مطلوب برسید. باید مطمئن شوید که فاصله خوبی بین پرنده و اشیاء پشت آن وجود دارد. همچنین از دیافراگم مناسب در تنظیم دوربین استفاده کنید. هرچه فاصله بیشتر باشد، تاری پس‌زمینه بهتر است (اگرچه فاصله بین شما و پرنده در واقع مهم‌تر است). عکاسان با تکیه بر علم رفتار معمولا نشیمن یا پِرچ را به گونه‌ای در محیط قرار میدهند که پس زمینه شلوغ مانعی برای تمرکز روی سوژه اصلی به وجود نیاورد و مخاطب پرنده را کاملا به عنوان موضوع اصلی و به راحتی مشاهده کند. اما این قانون به معنی عدم نمایش شاخصه‌های زیستگاه نیست بلکه عکاس با توجه به مهارت خود در ترکیب‌بندی می‌تواند زیستگاه را همراه با سوژه به بهترین نحو به تصویر بکشد.
کلام آخر
دنیای عکاسی از حیات وحش و پرندگان، دنیایی پهناور است که حرف برای گفتن بسیار دارد. در این مقاله سعی شد بسیار خلاصه و جامع در این مورد نگاشته شود. برای مطالعه بیشتر می‌توانید دو کتاب فارسی: فنون عکسبرداری از حیات‌وحش نوشته سید مهدی نبی‌یان و کتاب حیات‌وحش ایران، راهنمایی برای گردشگران و عکاسان اثر سید بابک موسوی را تهیه و مطالعه کنید.
