پرندگان مهاجر، پرهای روشن تری دارند!

بیش از نیمی از ۱۰ هزار گونه پرنده‌ای که در دنیا زندگی می‌کنند، مهاجر اند. مهاجرت را شاید بتوان پیچیده‌ترین رفتار پرندگان دانست که هنوز انسان موفق به شناخت بسیاری از رموز آن نشده است. مهاجرت پیچیده است و پرنده برای موفقیت در طی مسیرهایی چند هزار کیلومتری نیاز به ابزاری تخصصی شده و کارآمد دارد. بال‌های کشیده، عضلات سینه‌ی قوی و سیستم فوق‌العاده‌ی تنفس و گردش خون، تنها بخشی از این ابزار کارآمد برای طی مسیر است. اما مطالعه‌ای[1] اخیرا نشان داده است که پرندگان مهاجر یک ویژگی دیگر هم نسبت به پرندگان بومی دارند: پرهای روشن تر!


گردآورنده: ایمان ابراهیمی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


برای پرندگانی که در طول روز مهاجرت می‌کنند، پرواز در زیر نور خورشید مشکلی بزرگ دارد و آن هم گرمای سوزان آفتاب است. ساعت‌ها پرواز در زیر نور مستقیم آفتاب می‌تواند بسیار خسته کننده و انرژی بر بوده و توان پرنده را برای طی کردن مسیر با موفقیت، به چالش بکشد. بنابراین پرندگان مهاجر نیاز به ابزاری برای مقابله با این مشکل دارند و داشتن پرهای روشن‌تر ابزاری به همین منظور است.

 

پرندگان بر خلاف پستانداران رنگ‌های بسیار مختلفی دارند. برخی از پرندگان مانند زنبورخوار اروپایی رنگ‌های جیغی دارند که ترکیب آن‌ها پرنده را بسیار زیبا کرده است، برخی دیگر از پرندگان مانند بوتیمار رنگ‌ استتاری دارند که مانع آن میشود که طعمه یا شکارگر به راحتی آن را پیدا کند و برخی دیگر از پرندگان مانند اردک سرحنایی تفاوت آشکاری را در رنگ ماده و نر نشان میدهند که در واقع دلیل آن استفاده‌ی نر از جذابیت ظاهری برای جذب جفت است. حال دانشمندان به دلیل جدیدی برای رنگ‌ بندی پرندگان دست یافته‌اند که نشان میدهد ما کماکان ممکن است علت بسیاری از رنگ‌ها را در پرندگان ندانیم. پیش از این نیز این فرض مطرح شده بود که رنگ تخم پرندگانی که در مناطق سردسیر زندگی میکنند تیره تر است تا بتوانند گرمای بیشتری را جذب کنند.


مطلب مرتبط:

بادخورک‌های ایران و جهان


البته رنگ روشن‌تر پر در پرندگان مهاجر احتمالا تنها ابزار مقاومت در برابر گرمای سوزان آفتاب نیست. به طور مثال پرندگان مهاجر گاهی برای رسیدن به هوای خنک تر که تحمل آن راحت‌تر باشد، ارتفاع خود را بیشتر میکنند تا از گرمای بازتاب شده از زمین در امان بمانند.

پژوهشگران در این مطالعه‌ی اخیر ۲۰ هزار تصویر از ۱۰۶۱۸ گونه را با یکدیگر مقایسه کردند و دریافتند که هرچه مسافت مهاجرت پرنده بیشتر باشد، رنگ پرهای آن روشن تر میشود. البته این قانون کلی استثناهایی نیز داشت. بازه‌ی تفاوت میزان روشن بودن پر از پرندگانی که بیشترین مسافت مهاجرت را داشتند تا پرندگانی که اصلا مهاجرت نمی‌کردند در حدود ۴ درصد بود. گرچه این رقم محدود است اما باید در نظر داشت که این علت رنگ‌بندی بدن پرندگان که به تازگی کشف شده، تنها یکی از علل رنگ بدن پرندگان است و رنگ پرهای هر پرنده‌ای را ترکیبی از موارد مختلف تعیین می‌کند.


منابع:

[1] Delhey, K., Dale, J., Valcu, M., & Kempenaers, B. (2021). Migratory birds are lighter coloured. Current Biology, 31(23), R1511-R1512

گونه چرخ‌ریسک سر آبی (Cyanistes caeruleus)

چرخ‌ریسک سر آبی یا چرخ‌ریسک آبی اوراسیایی پرنده‌ای است از راسته گنجشک‌سانان و از خانواده چرخ‌ریسکان.

زیست‌سنجی: طول بدن 11-12 سانتی‌متر ; وزن  7.5-14 گرم طول عمر: حدود 12 سال، اما اغلب کمتر از 5 سال توصیف: چرخ‌ریسک سر آبی پرنده‌ا‌ی معمولی (رایج) و شناخته شده است که در پارک‌ها و باغ‌ها زندگی می‌کند. این پرنده کوچک که اغلب در اطراف خوراک دهنده‌ها (فیدرها) هم دیده می‌شود، بسیار پرجنب و جوش و فعال است.


نگارنده مقاله: فردخت فتحی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


در نر بالغ کمر و دمگاه، سبز لجنی ملایم و بال‌ها و دم، آبی هستند. بخش رویی بال‌ها، دارای نوار بالی سفید رنگ و لبه شاه‌پرها نیز سفید است.بخش‌های زیرین بدن، زرد کم‌رنگ با خط سیاه باریکی در مرکز سینه است. رنگ زرد در پهلوها روشن‌تر بوده، در حالی که مرکز شکم مایل به سفید است، پوش‌پرهای زیر دم به رنگ خامه‌ای و در زیر بال‌ها زرد است.روی سر، تاج آبی رنگی است که با نوار سفیدی که از پیشانی و جلوی چشم‌ تا بالای چشم‌ها و پس سر امتداد یافته، احاطه شده است. امتداد خط چشمی سیاه، وقتی به پس سر آبی تیره می‌رسد، یعنی جایی که می‌توانیم مثلث سفید رنگی را ببینیم، تبدیل به رنگ آبی می‌شود. گونه‌ها و پوش‌پرهای گوش، سفید است. چانه به رنگ سورمه‌ای است و به صورت یقه ظریفی به دور گردن کشیده می‌شود.منقار کوچک و مخروطی شکل و چشم‌ها به رنگ سیاه، پاها و ساق‌ها به رنگ آبی‌خاکستری هستند.

هر دو جنس شبیه هم بوده، اما ماده ها کمی کدرتر هستند. جوان‌ها کدرتر و رنگ‌پریده‌تر هستند. رنگ سر، بیشتر به رنگ زرد مات و کدر دیده می‌شود تا سفید، روتنه خاکستری‌تر و اندکی متمایل به سبز بوده و صورت و زیرتنه زرد کدر است. این گونه، دارای چندین زیرگونه است که تفاوت آنها در کمتر یا بیشتر شدن شدت روشنی یا تیرگی رنگ‌شان است.

زیستگاه چرخ‌ریسک سر آبی

جنگل‌ها، بیشه‌زارها، پرچین‌ها، مناطق دارای خار و خاشاک به همراه درختان پراکنده، کناره‌های زمین‌های زراعی، باغ‌ها و پارک‌ها. این پرنده اغلب در شهرها دیده ‌می‌شود. پراکنش: اروپا، خاورمیانه و غرب آسیا، شمال آفریقا

 

 

چرخ ریسک

رفتار چرخ‌ریسک سر آبی

چرخ‌ریسک سر آبی در زمان تغذیه بسیار فعال است و در تمام ترازهای مختلف گیاهان، درختان، بوته‌ها و درختچه‌ها جستجو و تغذیه می‌کند. گاهی هم ممکن است به مدت خیلی کوتاه روی زمین دیده شود. آن‌ها روی برگ‌ها، غنچه‌ها، شکوفه‌ها و شاخه‌های کوچک در جستجوی جانوران بی‌مهره هستند و می‌توانند در لابه‌لای شاخ و برگ درختان به‌طور فعال حرکت کنند. این پرنده اغلب برای گرفتن حشرات از یک پای خود آویزان می‌شود. همچنین ممکن است طعمه خود را در حال پرواز تعقیب کند.


رفتار شناسی پرنده:

اثرات جنگ بر حیات‌وحش و پرندگان


چرخ‌ریسک سر آّبی در طول فصل تولید مثل دارای قلمرو است و آشیانه‌‌اش را به صورت انفرادی می‌سازد. هرچند گاهی اوقات جفت‌ها می‌توانند با فاصله نسبتا نزدیکی از یکدیگر، لانه‌سازی کنند. این مکان به خوبی در برابر متجاوزان محافظت می‌گردد.نرها چندهمسری هستند و با چند ماده جفت‌گیری می‌کنند. این ماده‌ها در همان قلمرو لانه‌سازی کرده و نر به تمام جوجه‌ها غذا رسانی می‌کند.

نمایش خواستگاری نرها (برای جلب کردن توجه ماده‌ها) شامل پروازهای پروانه ‌مانند و به دنبال آن بال‌ بازروی (گلاید کردن) به سمت ماده‌ نشسته بر روی شاخه است. همچنین او ممکن است پروازی عمودی انجام داده و سپس بصورت مستقیم به سمت شاخه‌ای در پایین شیرجه بزند. نمایش دیگر، نوعی رقص با بدن در حالت افقی است. در این حالت، دم به شکل بادبزن شده و پرهای پس سر بلند می‌شوند. سپس بال‌های پرنده، درحالی‌که نوک شاهپرهای آن به سمت پایین خم شده، گسترده و باز شده و پرنده نر به سمت محل لانه می‌جهد.


مطلب مرتبط:

لانه سازی پرندگان


ماده‌ها در تمام مدتی که روی تخم‌ها نشسته‌اند و تا زمانی که جوجه‌ها از تخم بیرون بیایند، از نرها غذا دریافت می‌کنند. ماده‌ها همانند جوجه‌ها با لرزاندن بال‌ها، غذا را درخواست می‌کنند.چزخ‌یسک سر آبی عمدتا در محدوده پراکنش خود مقیم است و گاهی بصورت فصلی، جابجایی‌های ارتفاعی دارد. ولی احتمال دارد که بخشی از جمعیت این پرنده در شمالی‌ترین بخش دامنه پراکنش خود، مهاجرت‌کننده باشد.

گونه چرخ ریسک سر آبی

پرواز چرخ‌ریسک سر آبی

پرواز این پرنده به صورت ‌بال‌ زدن‌های سریع است. همان‌طور که اشاره شد، در فصل زادآوری، نرها برای جلب توجه و جذب کردن ماده‌ها، نمایش‌های پروازی اجرا می‌کنند.

جوجه‌آوری چرخ‌ریسک سر آبی

فصل جوجه‌آوری از اواسط فروردین‌ماه تا اوایل تیرماه است. بعد از اتمام نمایش خواستگاری، پرنده ماده لانه‌سازی را شروع می‌کند. این لانه فنجانی شکل است و با استفاده از خزه، علف‌های خشک، برگ‌ها، الیاف گیاهی، نوارهایی از پوست درختان، مو و پرها ساخته می‌شود. پرنده این فنجان را معمولا در حفره‌های درختان یا دیگر سوراخ‌ها و حفره‌های مصنوعی از جمله لانه پرنده‌‌ها (nest-box)، قرار می‌دهد.

توپوگرافی چرخ‌ریسک آبی

پرنده ماده بر اساس محدوده جغرافیایی که در آن قرار دارد، 13-7 تخم می‌گذارد. مدت زمان جوجه‌کشی (فرآیندی که در طی آن تخم نطفه‌دار تبدیل به جوجه می‌شود) بین 16-12 روز بوده و توسط پرنده ماده‌ انجام می‌شود. در مدت زمانی که پرنده ماده در لانه روی تخم‌ها خوابیده است، توسط پرنده نر تغذیه می‌شود. جوجه‌ها توسط والدین با کرم‌‎های ابریشم و پولک‌بالان(پروانه‌سانان) تغذیه شده و به سرعت رشد می‌کنند. دوره آشیانه‌سازی بین 23-16روز طول می‌کشد. این گونه معمولا در هر سال دو مرتبه تخم‌گذاری می‌کند.

تغذیه چرخ‌ریسک سر آبی

چرخ ریسک سر آبی، به طور عمده از بی‌مهرگان و لاروها، کرم‌های ابریشم، حشرات و عنکبوت‌ها تغذیه می‌کند. این پرنده در خارج از فصل زادآوری، از میوه‌ها و دانه‌ها نیز تغذیه می‌کند. چرخ‌ریسک سر آبی معمولا به تنهایی یا به همراه جفت خود تغذیه ‌می‌کند، اما در پاییز و زمستان می‌توان آن‌ها را در گروه‌های کوچک نیز مشاهده کرد. این گونه از شیره پوست برخی از درختان و از شهد گل‌ها تغذیه نموده و گاهی هم به خوراک‌دهنده مخصوص پرنده (bird-feeder) سرک می‌کشد و در آن‌جا از نان، پنیر و دانه‌های مختلف مصرف می‌کند.

 

این پرنده به صورت بومی (محلی) فراوان است. زادآوری موفق گونه، بستگی به شرایط زیستگاه و تعداد خوراک‌دهنده‌های (bird-feeder) تدارک دیده شده دارد و وضعیت آن در جنگل‌های بلوط بهتر از جنگل‌هایی با درختان مخروطی‌شکل است. تا به الان گونه چرخ ریسک آبی را مشاهده کرده‌اید؟ تجربیات خود را از دیدن این پرنده زیبا با ما به اشتراک بگذارید.


منابع:

HANDBOOK OF THE BIRDS OF THE WORLD Vol 12 by Josep del Hoyo-Andrew Elliott-David Christie – Lynx Edicions – ISBN: 8496553423

THE HANDBOOK OF BIRD IDENTIFICATION FOR EUROPE AND THE WESTERN PALEARCTIC by Mark Beaman, Steve Madge – C.Helm – ISBN: 0713639601

THE COMPLETE BOOK OF BRITISH BIRDS – Written by “Royal Society for the Protection of Birds” experts – Préface de Magnus Magnusson – Michael Cady- Rob Hume Editors – ISBN: 0749509112

بادخورک‌های ایران و جهان

بادخورک؛ پرنده‌ای که در هوا جفت‌گیری می‌کند؟ در هوا می‌خوابد و تغذیه می‌کند؟ این پرنده را می‌شناسید؟ با رسیدن فصل بهار پرندگان بسیای هستند که به سمت کشور ایران مهاجرت می‌کنند. از روزگاران گذشته تا به امروز پرستوها را نماد رسیدن بهار می‌دانیم. بادخورک‌ها شباهت بسیاری به پرستو دارند و هم‌زمان باهم به آسمان ما میرسند. بنابراین می‌توانیم بادخورک‌ها را نیز نوید دهندگان بهار بدانیم. در این مطلب در مورد بادخورک‌های ایران و جهان گفته شده‌است. با دنیای شگفت‌انگیز این پرنده منحصربه فرد آشنا شوید.

بادخورک‌ها چگونه پرندگانی هستند؟

بادخورک پرنده‌ای منحصربه‌فرد با خصوصیاتی حیرت‌انگیز است. شاید جذاب‌ترین خصوصیت بادخورک‌ ها، سبک زندگی عمدتاً درحال پرواز آنها باشد. بادخورک‌ ها می‌خورند، می‌خوابند و حتی جفت‌گیری می‌کنند در حالی که با سرعتی سرسام‌آور در هوا در حال پرواز هستند.

آنها به طور شگفت‌انگیزی، از زمان بلند شدن از لانه خود در اروپا و آسیا تا زمان بازگشت دوباره در سال بعد بر روی زمین نمی‌نشینند. بادخورک‌ ها مانند ماهی اما همیشه در هوا هستند و زندگی خود را روی بال‌هایشان می‌گذرانند.

قبلا در مطلب سیزده حقیقت جالب در مورد بادخورک ها با برخی خصوصیات این پرندگان آشنا شدیم. در این مطلب با ابعاد وسیع‌تری از زندگی اسرارآمیز این پرندگان آشنا میشویم.

 


نگارنده مقاله: محمدعلی آقاابراهیمی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


بادخورک‌های ایران و جهان

پرواز بادخورک‌ها

تعداد کمی از پرندگان سرعت بیشتری نسبت به بادخورک‌ها دارند. بادخورک‌ها می‌توانند با سرعتی بیش از 110 کیلومتر در ساعت پرواز کنند. که معادل 30 متر در ثانیه است! برای رسیدن به این سرعت‌های بالا، بادخورک‌ها از جریان‌های باد هم استفاده می‌کنند.
بادخورک‌ها بطور معمول هر سال چیزی در حدود 200000 کیلومتر مسافت را پرواز می‌کنند. یک بادخورک در طول عمرش در حدود 3 میلیون کیلومتر پرواز می‌کند یعنی معادل 4 سفر رفت و برگشت به ماه.
بادخورک‌های حلقه‌دار بریتانیایی در حوضه کنگو، مالاوی، تانزانیا، زیمبابوه، موزامبیک و آفریقای جنوبی دیده شده‌اند. هنوز مشخص نیست که این پرندگان از چه مسیرهایی برای رفت و برگشت به مناطق زمستانی خود استفاده می‌کنند.
اینکه بادخورک‌ها تقریباً تمام عمر خود را در هوا می‌گذرانند از آنان هوانوردان عالی ساخته است. یک بادخورک جوان که در 31 ژوئیه از آکسفورد به پرواز درآمده بود، در 3 اوت در مادرید کشته شد یعنی 1300 کیلومتر را تنها در سه روز طی کرده بود. بادخورک‌های جوان دو یا سه سال اول زندگی خود را قبل از لانه‌سازی در پرواز مداوم سپری می‌کنند.
بادخورک‌های مولد نیز زمانی که اقدام به تغذیه جوجه‌ها می‌کنند به طور معمول مسافت‌های زیادی را برای تغذیه طی می‌کنند. در یک مورد یک بادخورک مولد بریتانیایی بر فراز آلمان پیدا شده است.
آنها برای تغذیه در سطح پایین پرواز می‌کنند و حشرات در حال پرواز را صید می‌کنند اما تا ارتفاع کمتر از 3000 متر براحتی در حال پرواز دیده می‌شوند. آنها اگر نیاز داشته باشند می‌توانند دو برابر این ارتفاع پرواز کنند. مهاجرت آنها در ارتفاع 5700 متری بر فراز بخش‌هایی از هیمالیا مشاهده شده است.
بادخورک‌ها به دلیل سرعت بالایی که در پرواز دارند دشمنان طبیعی بسیار کمی دارند و تنها یک پرنده است که از سرعت کافی برای شکار آنان در حال پرواز برخوردار است و آن شاهین بحری است.

لانه‌سازی بادخورک‌ها

لانه‌ی بادخورک‌ها همیشه بر بلندی ساخته می‌شود بطوریکه هنگام ورود به لانه خود را به داخل آن می‌اندازند و هنگام خروج هم به بیرون غلطیده و به پرواز درمی‌آیند.
در قدیم بادخورک‌ها در سوراخ‌هایی بر بالای درختان لانه می‌کردند اما با گسترش شهرنشینی و تجمع انسان در کنار رودها و دریاها بادخورک‌ها سبک لانه‌سازی خود را به مرور تغییر داده و به ساخت لانه در ساختمان‌ها روی آوردند.
امروزه لانه‌سازی بادخورک‌ها در درختان را تنها در کاج‌های قدیمی در مناطق محدودی از جنگل‌های اسکاتلند می‌توان مشاهده نمود و تقریباً همه‌ی بادخورک‌ها زیر بام ساختمان‌های قدیمی لانه می‌سازند.
بادخورک‌ها بر خلاف سایر پرندگان که اطراف لانه خود را به هم می‌ریزند بسیار تمیز هستند آنها بطور مرتب داخل لانه و اطراف جوجه‌ها را تمیز می‌کنند و فضله‌ای از خود و جوجه‌ها به جا نمی‌گذارند.

لانه بادخورک‌ها

زادآوری بادخورک‌ها

بادخورک‌ها پرندگانی با عمر طولانی هستند به همین دلیل فقط دو یا سه تخم در یک دوره می‌گذارند و تنها سعی می‌کنند یک جوجه در سال پرورش دهند.

این پرندگان تک‌همسر هستند و جفت‌ها در سال‌های متوالی با هم تولید مثل می‌کنند. هیچکس نمی‌داند که آیا جفت‌ها در خارج از فصل تولید مثل نیز با یکدیگر در تماس هستند یا خیر.

تشخیص جنسیت بادخورک‌ها غیرممکن است، حتی زمانی که پرنده در دست باشد.

از آنجا که آنها کاملاً به طعمه‌های موجود در هوا وابسته‌اند، در فصل تولید مثل در مقابل آب و هوای بد آسیب‌پذیر می‌شوند، زمانی که ناملایمات جوی باعث کمبود غذا و اغلب منجر به مرگ جوجه‌ها از گرسنگی می‌شود.

تغذیه بادخورک‌ها

بادخورک‌ها تنوع غذایی گسترده‌ای دارند. آنها بیش از 300 گونه حشره و عنکبوت در لیست غذایی خود دارند. زندگی همیشه در پرواز از آنان موجوداتی همیشه گرسنه می‌سازد.
بادخورک‌ها شکارچیان کارآمدی هم هستند بطوریکه در هنگام شکار در هر 6 ثانیه یک حشره شکار می‌کنند. آنها در هر روز بیش از 20000 حشره می‌خورند.
بادخورک‌ها هنگام پروازهای بی‌وقفه، حشرات صید شده را در توده‌هایی در گلوی خود ذخیره میکنند که گنجایش 300 تا 500 حشره را داراست و هر جوجه در آشیانه هر روز حدود 20 عدد از این توده‌های فشرده حشره را می‌خورد.

آناتومی بادخورک‌ها

بر خلاف تصور معمول بادخورک‌ها از خانواده پرستوها و چلچله‌ها نیستند آنها نزدیکترین روابط ژنتیکی را با مرغ مگس‌خوار دارند.
این پرندگان دارای عمر طولانی هستند و پیرترین بادخورک شناخته شده 21 سال زندگی کرده است.
مطالعات جدید نشان داده که بادخورک‌ها در خواب هنگام پرواز نیمی از مغز خود را خاموش می‌کنند تا به استراحت بپردازد. آنها در ارتفاع 3 کیلومتری از سطح زمین چرت می‌زنند.
بادخورک‌ها پاهای کوچکی دارند که با سبک زندگی هوایی آنها سازگار است. بادخورک‌های بالغ اغلب به سختی می‌توانند از یک سطح صاف بلند شوند، اگرچه به ندرت مجبور به انجام این کار می‌شوند.

بادخورک‌های جوان برای بلند شدن از سطح زمین با مشکلاتی روبرو هستند که همگی به ساختار پاهای کوچک آنها مربوط است.
بادخورک‌‌ها چشمان بزرگی دارند که با مژه‌های بلندی احاطه شده‌است. چشمان آنها طوری تکامل یافته تا بینایی آنان را در هنگام پروازهای طولانی مدت و پرسرعت محافظت کند. همچنین آنها را در یافتن حشرات در حال پرواز بخوبی یاری می‌کند.

آناتومی بادخورک ها
بادخورک‌‌ها حیوان خانگی(انگل اختصاصی) مخصوص به خود را دارند، نوعی شپش فاقد پرواز که در پشت بادخورک‌ها همیشه در حال خزیدن است و به طرز عجیبی، اگرچه از خون بادخورک‌‌ها تغذیه می‌کند اما به نظر نمی‌رسد حضور آنها تأثیر منفی بر سلامت پرنده داشته باشد.
بادخورک‌ها برای مدت طولانی بر روی زمین زندگی کرده‌اند. قدیمی‌ترین فسیل بادخورک که در آلمان یافت شده متعلق به بادخورکی است که 49 میلیون سال قبل بر روی زمین می‌زیسته.

از آنجایی که بادخورک‌ها هرگز روی زمین فرود نمی‌آیند، و بسیار سریع هستند، مطالعه آنها بسیار سخت است. هنوز واقعیت‌های بسیاری وجود دارد که ما در مورد آنها نمی‌دانیم، و آنها را به یک پرنده اسرارآمیز واقعی تبدیل می‌کند.

بادخورک‌های جهان

بادخورک‌ها پرندگانی عموما مهاجر هستند که در برخی گونه‌ها مسافت‌هایی محدود به مرزهای یک کشور و در سایر گونه‌ها مهاجرت‌های بین‌قاره‌ای انجام می‌دهند.
تاکنون تعداد 113 گونه بادخورک در سراسر جهان شناسایی شده‌اند که بیشتر در مناطق نسبتا گرم زمین زندگی و مهاجرت می‌کنند و تنها چند گونه‌ی محدود از این پرندگان در مناطق شمالی اروپا و آسیا و کانادا گزارش شده‌اند.
اقلیم مورد علاقه‌ی بادخورک‌ها معمولا جزایر میانی و سواحل کنار اقیانوس‌ها و دریاها است و مهاجرت آنان نیز معمولا در مسیرهای نزدیک به اقیانوس‌ها انجام می‌پذیرد. این علاقه بادخورک‌ها جمعیت عظیمی از این پرندگان را در جزایر کوچک و بزرگ جهان گرد هم آورده است.

پراکندگی بادخورک‌ها

بیشترین تنوع گونه‌ بادخورک‌ها در آمریکای جنوبی و سرزمین‌های حدفاصل آمریکای جنوبی و شمالی دیده می‌شوند. در مورد سایر گونه‌ها نیز بیشترین تنوع گونه در جزایر جنوب شرق آسیا حضور دارند.
تعداد اندکی از گونه‌های بادخورک‌ها در جمعیت‌های بسیار بزرگ در مسیر اروپا و آسیا تا جنوب آفریقا مهاجرت می‌کنند. این گونه‌‌ها در جنوب آفریقا زمستان‌گذرانی و در اروپا و آسیا در بهار و تابستان زادآوری می‌کنند.
تعداد قابل توجهی از گونه‌های بادخورک‌ها در سرزمین‌هایی محدود در جزایر میانی و یا سواحل اقیانوس‌ها در جنوب شرق آسیا و غرب آفریقا و همینطور در برخی مناطق آمریکای جنوبی بصورت بوم‌زاد حضور دارند.
بطور مثال گینه‌نو و ماداگاسکار هرکدام به تنهایی دو گونه بادخورک بوم‌زاد دارند. همچنین اندونزی دو گونه بوم‌زاد به تنهایی و دو گونه بوم‌زاد بطور مشترک با جزایر شمالی خود یعنی فیلیپین دارد.
برونئی، جزایر کریسمس، هند، سنگاپور و مالزی هر کدام گونه‌ای بوم‌زاد از بادخورک‌ها را میزبانی می‌کنند. همین وضعیت در کشورهای شمال آمریکای جنوبی و در جزایر حدفاصل شمال و جنوب نیز تکرار گردیده است.
سرزمین‌های استوایی با شرایط اقلیمی خاص خود میزبان جمعیت بزرگی از انواع بادخورک‌ها هستند که در مسیر شمال به جنوب و بالعکس زندگی و مهاجرت می‌کنند.

بادخورک‌های ایران

از بین 113 گونه بادخورک شناخته شده‌ی جهان، تاکنون تعداد 4 گونه در ایران دیده و گزارش شده‌اند:

  1. بادخورک کوهی    نام انگلیسی   Alpine Swift      نام علمی Apus melba
  2. بادخورک معمولی نام انگلیسی   Common Swift  نام علمی Apus apus
  3. بادخورک دودی    نام انگلیسی   Pallid Swift        نام علمی Apus pallidus
  4. بادخورک کوچک   نام انگلیسی   Little Swift        نام علمی Apus affinis
  • بادخورک‌های کوهی در سراسر اروپا، آفریقا و جنوب آسیا حضور دارند. آنها بیشتر در نواحی کوهستانی دیده می‌شوند و در ایران بیشترین گزارش مشاهده این گونه در امتداد رشته کوه‌های البرز و زاگرس به ثبت رسیده است.
  • بادخورک‌های معمولی نیز همانند بادخورک کوهی در سراسر اروپا، آفریقا و آسیا دیده می‌شوند. این گونه از بادخورک‌ها در مناطق وسیع‌تری از قاره آسیا و اروپا با اقلیم‌های متنوع حضور دارند و در مناطق سردتر شمال اروپا و روسیه هم گزارش شده‌اند.
  • بادخورک‌های دودی در مناطق محدودتری از اروپا، آفریقا و آسیا زندگی می‌کنند. بیشترین تجمع این گونه در سواحل شمال و جنوب دریای مدیترانه دیده می‌شود. حضور این گونه در آفریقا و آسیا چندان گسترش نمی‌یابد. در ایران بیشترین گزارش حضور این گونه در سواحل جنوب و جنوب غرب ایران است اما گزارشات انگشت‌شماری نیز از مرکز و سواحل شمال ایران به ثبت رسیده است.
  • بادخورک کوچک همانند سه گونه‌ی فوق‌الذکر تنها در آسیا، آفریقا و اروپا حضور دارد اما نقشه‌ی پراکنش این گونه با بقیه متفاوت است. بیشترین جمعیت این گونه در هند و آفریقا حضور دارند و در مسیر بین این دو محدوده یعنی در خاورمیانه نیز جمعیت‌های کوچکی از این گونه گزارش می‌شود. همچنین گزارش‌های محدودی نیز از حضور بادخورک کوچک در سواحل غرب اروپا وجود دارد.

زمان‌بندی مهاجرت بادخورک‌ها

بادخورک‌های ایران مهاجر هستند و هر سال هزاران کیلومتر به آفریقای مرکزی و جنوبی پرواز می‌کنند و در آنجا وقت خود را با تغذیه در ارتفاعات بالای دشت‌های سرسبز سپری می‌کنند. بادخورک‌ها تنها چند ماه در اروپا و آسیا می‌مانند، جایی که لانه‌سازی و تولید مثل می‌کنند، و سپس دوباره به مکان‌های تغذیه خود در جنوب باز می‌گردند.
بادخورک‌ها از اوایل اسفندماه در حال مهاجرت دیده می‌شوند که برای رسیدن به مقصدهای نهایی و آغاز دوره زادآوری حدود 2 ماه در راه هستند.
از حدود 10 اردیبهشت پرندگان بالغ که بیش از 4 سال سن دارند مستقیما به محل لانه سازی خود که در سال‌های گذشته اشغال کرده بودند می‌رسند و در لانه می‌خوابند و استراحت می‌کنند تا از ضعف ناشی از سفر طولانی خود بهبود یابند و منتظر رسیدن شریک زندگی خود می‌مانند.

روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه معمولا صرف تعمیر لانه می‌شود. اگرچه لانه بادخورک‌ها چندان پیچیده نیست اما با گذشت زمان تخریب شده و نیاز به بازسازی دارد بنابراین بادخورک‌ها هرگونه موادی که در هوا بتوانند پیدا کنند از جمله پر، علف‌های خشک و دانه‌های موجود در هوا را می‌گیرند و به بزاق خود آغشته کرده و به شکل چسب به لانه می‌برند.
در ابتدای خردادماه با ورود بادخورک‌های بیشتر، پرندگان جوان هم که معمولا بین یک تا سه سال سن دارند از راه می‌رسند. اینها پرندگانی هستند که هنوز مکانی برای آشیانه سازی خود انتخاب نکرده‌اند.

در همین زمان بزرگسالان شروع به تخم گذاری می‌کنند و معمولا در فاصله چند روز 2 یا 3 تخم می‌گذارند. بادخورک‌ها پرندگان فداکاری هستند بطوری که حتی چند ثانیه‌ای که برای تعویض نوبت‌ها طول می‌کشد، تمایلی به ترک تخم‌ها نشان نمی‌دهند و حتی گاهی اوقات مجبور می‌شوند یکدیگر را از لانه بیرون کنند. جوجه‌ها حدود 18 روز طول می‌کشد تا از تخم خارج شوند.
از اواخر خردادماه تخم‌ها جوجه می‌شوند و جوجه‌های برهنه و کور توسط هر دو والدین تغذیه می‌شوند. در این زمان بادخورک‌ها برای یافتن مکان‌های غذایی غنی بی‌وقفه پرواز می‌کنند و در سرزمین‌های وسیعی پرسه می‌زنند.

اگر شرایط آب و هوایی نامناسب باعث تاخیر والدین در بازگشت به لانه شود، جوجه بادخورک‌ها این قابلیت را دارند تا برای چند روز بخوابند و سوخت‌ساز بدن و رشد خود را کند کنند.
پرندگان جوانی که زاد و ولد نمی‌کنند اکنون شانس خود را برای یافتن لانه‌های خالی امتحان می‌کنند. آنها در کنار لانه‌ها پرواز می‌کنند و بال‌های خود را به آن می‌کوبند تا بررسی کنند که آیا این لانه اشغال شده است یا خیر. این حرکت منجر به عکس‌العمل بادخورک‌های مقیم در لانه‌ها گردیده و گاه و بیگاه درگیری‌هایی را بوجود می‌آورد که همراه با سروصدای زیادی نیز هست.
در این دوره پرندگان مولد در لانه می‌خوابند، اما افراد غیرمولد در حال پرواز می‌خوابند در حالی که در ارتفاع 2000 تا 3000 متری از سطح زمین در حرکت هستند.

پایان تیرماه کم‌کم زمان ترک لانه توسط جوجه‌ها فرامی‌رسد. جوجه‌ها در حالی که چند روز آخر را در لانه سپری می‌کنند، بال‌های خود را با تمرینات فشرده و مداوم تقویت می‌کنند. از سوی دیگر والدین، آنها را تحت رژیم غذایی قرار می‌دهند، زیرا وزن آنها باید به کمتر از 45 گرم کاهش یابد تا بتوانند پرواز کنند.
در حالیکه ذخایر چربی به عضله تبدیل می‌شود، جوجه‌ها زمان زیادی را با اشتیاق به بیرون از لانه به آسمان خیره می‌شوند و رویای روزهای سراسر پرواز را در سر می‌پرورانند.

اکنون بزرگسالان شروع به ترک لانه‌ها می‌کنند تا سفر طولانی بازگشت به آفریقا را آغاز کنند. تا قبل از نیمه‌ی مردادماه جوجه‌ها در نهایت، هنگامی که در سن 6 تا 8 هفتگی هستند، تصمیم می‌گیرند والدین را دنبال کنند. هنگامی که آنها خود را از لانه به بیرون پرتاب می‌کنند، گروه‌های بزرگی تشکیل می‌دهند و به سمت جنوب حرکت می‌کنند.
سرانجام بادخورک‌ها ناپدید می‌شوند و دیگر تا فصل زادآوری بعدی در سال بعد که مجددا این چرخه را آغاز کنند دیده نمی‌شوند.

خطرات و تهدیدها برای زندگی بادخورک‌ها

فقدان آشیانه

تا چند دهه‌ی قبل بادخورک‌های معمولی به دلیل تمایل به لانه‌سازی در ساختمان‌ها به عنوان نمادهای طبیعی حاضر در زندگی شهری دیده می‌شدند. متأسفانه، این روزها بسیاری از این پرندگان در تلاش برای یافتن مکان‌های مناسب برای لانه ناکام می‌مانند، زیرا ساختمان‌ها به طور فزاینده‌ای در حال تخریب و بازسازی هستند.
قرن‌ها بود که ساختمان‌های ما فضاهای زیادی در گوشه و کنار خود داشتند که برای لانه‌گزینی و تولید مثل بادخورک‌ها مناسب بود، اما اکنون معماری مدرن سقف‌ها و سایبان‌های ساختمان‌ها را بیش از حد غیرقابل نفوذ کرده است.

تخمین زده می‌شود که کمتر از 1٪ ساختمان‌های مدرن قادر به میزبانی لانه‌های بادخورک‌ها هستند. علاوه بر این، ساختمان‌های قدیمی مرتباً خراب می‌شوند تا جا برای ساختمان‌های جدید باز شود، به این معنی که بادخورک‌هایی که از سفرهای طولانی خود برمی‌گردند، متوجه می‌شوند که بی‌خانمان شده‌اند.

نتیجه مطالعات گسترده در بریتانیا نشان داده که بادخورک‌ها غالبا در برخی ساختمان‌های ساخته شده تا قبل از سال 1944 موفق به لانه‌سازی و زادآوری می‌شوند.

در حالی که تنها 10درصد از ساختمان‌های ساخته شده تا سال 1919 میزبان این پرندگان بودند در دوران بین جنگ‌های جهانی این رقم به 7درصد کاهش یافت سپس در دوران پس از سال 1944 به 1.4درصد رسید و به احتمال فراوان در ابتدای قرن بیست و یکم این رقم به صفر رسیده است.
جمعیت بادخورک‌ها در چندین منطقه در سراسر اروپا و آسیا به شدت در حال کاهش است. در بریتانیا، بادخورک‌های معمولی در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض فهرست شده‌اند، زیرا جمعیت آنها در 20 سال گذشته به نصف کاهش یافته است.
اما خبر خوب این است که راه‌هایی برای کمک به بادخورک‌ها وجود دارد. هم‌اکنون سازمان‌های بسیاری که در عرصه حفاظت از طبیعت فعالیت دارند در سرتاسر جهان در حال افزایش آگاهی در مورد وضعیت اسفناک بادخورک‌ها هستند و چندین راه‌حل عملی ارائه داده‌اند.
یکی از ساده‌ترین تغییراتی که می‌توانیم به‌عنوان صاحبان املاک و یا سازنده و معمار ساختمان‌ها انجام دهیم، این است که جعبه‌های آشیانه مناسب برای بادخورک‌ها را در طراحی ساختمان‌های خود بگنجانیم.
این لانه‌ها حداکثر به اندازه‌ی یک جعبه کفش هستند و می‌توان براحتی آنها را در داخل دیوارها نصب کرده و یا به بیرون خانه متصل نمود. این لانه‌ها ارزان و بادوام هستند و بدون نگرانی در مورد ایجاد ناامنی برای پرنده و جوجه‌ها، محلی را برای زادآوری در اختیار بادخورک‌ها قرار می‌دهند.

فقدان آب‌

یک تهدید بزرگ برای بادخورک‌ها خشک شدن رودخانه‌ها و سایر منابع آب شیرین مثل تالاب‌ها و آبگیرها است. بادخورک‌ها در حال پرواز آب می‌خورند و برای اینکه منقار کوچک‌شان را به سطح آب برسانند نیاز به آب‌های سطحی وسیعی مثل رودخانه‌ها و تالاب‌ها دارند تا در طول چندین متر پرواز مقدار مناسبی آب وارد منقار خود کرده و مجددا اوج بگیرند.
متاسفانه شهرنشینی گسترده و افسارگسیخته‌ی انسان که در برخی سرزمین‌ها منجر به خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها گردیده و از طرف دیگر توسعه ناپایدار کشاورزی که همزمان با مصرف بی‌رویه آب، تمامی آب‌های سطحی را وارد لوله‌های زیرزمینی نموده، آسیب جبران ناپذیری به جمعیت بزرگی از بادخورک‌ها وارد کرده است.
برای رفع این تهدید مسئولان شهری باید تدابیری اتخاذ کنند تا آب‌های مورد مصرف در پارک‌ها و فضاهای سبز شهر بر روی سطح زمین و در استخرهای بزرگ در نقاط مختلف شهر در دسترس پرندگان و بخصوص بادخورک‌ها نیز قرار بگیرد.

هم‌اکنون بادخورک‌های بسیاری در بهار به شهر اصفهان کوچ می‌کنند و در ساختمان‌های قدیمی میدان نقش‌جهان لانه‌سازی و زادآوری می‌کنند و استخر بزرگی که در مرکز میدان واقع شده و بطور معمول آب دارد، آب مورد نیاز بادخورک‌ها را در آن منطقه تامین می‌کند.
این الگو باید در اکثر نقاط شهرها که بافت قدیمی‌تری داشته و از دوران قدیم میزبان بادخورک‌ها بوده در نظر گرفته شده و تکرار شود.

فقدان غذا

توسعه ناپایدار کشاورزی که غالبا فاقد استانداردهای لازم برای حفاظت از محیط زیست است، مجوز استفاده از هر وسیله‌ای را برای ازدیاد محصول ایجاد کرده است. این روزها استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها به شکل لجام گسیخته‌ای توسط افراد مختلف با هر سطح دانش و تجربه‌ به سکه‌ی رایج کشاورزی تبدیل شده است.
استفاده‌ی بی‌قیدوشرط از سموم و بکارگیری روش‌های خصمانه‌ی کشاورزی جمعیت‌های بزرگی از حشرات بومی و سودمند را که تنها غذای بادخورک‌ها هستند از بین برده است.

اخیرا در مناطق بکر اطراف شهر دیده شده که پیمانکاران شهرداری در مسیر عبور کوهنوردان اقدام به استفاده از سموم علف‌کش می‌کردند و تنها برای عقد یک قرارداد و کسب مقادیری پول بدون هیچ هدف و تاثیر مثبتی مقادیر زیادی سم را وارد چرخه حیات کرده و گیاهان بومی و خودرو را که هزاران سال در آن مناطق رویش می‌یافتند، از بین می‌بردند.

چرخه‌ی “گیاهان بومی، حشرات و پرندگان” متاثر از استفاده از سموم کشاورزی رو به نابودی گذاشته زیرا از بین بردن گیاهان بومی که محل رشد حشرات هستند و جایگزین کردن گیاهان غیربومی که خود لزوم استفاده از سموم را به همراه دارد، زندگی تمامی جانداران روی زمین را با دشواری‌های فراوانی روبرو ساخته است.

مجموع این شرایط برای بادخورک‌ها با آن زندگی منحصر به فرد که هیچ جایگزینی برای تغذیه و ادامه حیات ندارند، شرایط بسیار خطیر و دشواری ساخته است. متاسفانه اینگونه به نظر می‌رسد که هیچ راه حل محتملی برای این مشکل حتی در آینده‌ی بلند مدت هم وجود ندارد.

 

منابع

https://ebird.org/home

https://swifts.be
https://www.swift-conservation.org
https://www.swiftconservation.ie
http://falciotnegre.com/project/grounded-swift
https://www.livingwithbirds.com/tweetapedia/21-facts-on-swift

دم جنبانک ابلق

دم جنبانک ابلق ، گنجشک‌سانی کوچک از خانواده دم جنبانک‌هاست. پرنده‌ای آشنا که در بسیاری از مناطق ایران و حتی در شهرها مشاهده می‌شود. در این مطلب اطاعاتی در مورد تغذیه دم جنبانک، لانه سازی، شناسایی دم جنبانک و غیره گفته شده‌است. همراه ما باشید.


نگارنده مقاله: آیدا قندهاری

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


شناسایی دم جنبانک

دم جنبانک ابلق گنجشکسانی کوچک از خانواده دم جنبانک‌هاست. تمام گونه‌های دم جنبانک بدنی لاغر، دم باریک، سر کشیده و پاهای نسبتا بلند دارند. دم جنبانک ابلق نیز جثه‌ای بلند و کشیده با طولی بین ۱۶ تا ۱۹ سانتی متر دارد.

از خصوصیات بارز این پرنده می‌توان به تکان‌ها و بالا و پایین رفتن تقریباً مداوم دم اشاره کرد که هنوز دلیل آن به خوبی درک نشده است. اما به گفته محققان می‌تواند نشانه‌ای از هوشیاری در برابر شکارچیان باشد.

دم جنبانک ابلق در بخش بالایی بدن پرهای سیاه ( در ماده‌ها خاکستری پررنگ) دارد. در بخش پایینی بدنش پرهای سفید دارد و صورتش نیز سفید رنگ است. (دیگر زیر گونه های دم جنبانک دارای رنگ‌های متفاوتی در بال، پشت یا سر هستند).

این پرنده با توجه به پراکنش وسیعی که دارد، به زیرگونه‌های مختلفی تقسیم شده که هر کدام مشخصات ظاهری نسبتاً متفاوتی دارند. مثلاً در شمال شرقی ایران یعنی شمال خراسان، زیرگونه‌ای از این پرنده و با نام White wagtail (Masked) مشاهده می‌شود که رنگ‌بندی متفاوتی در ناحیه سر دارد.

وزن متوسط این پرنده ۲۵ گرم و حداکثر عمر این دم جنبانک در طبیعت حدود ۱۲ سال است.

دم جنبانک ابلق از فراوان‌ترین نوع دم جنبانک‌ها‌ست که به سهولت به وسیله طرح سیاه و سفید پر و بال، دم دراز و پاهای باریک شناخته می‌شود.

دم جنبانک ابلق

دم جنبانک ابلق

دم جنبانک ابلق (نقاب‌دار)

دم جنبانک ابلق (نقاب‌دار)

تغذیه ی دم جنبانک ابلق

این پرنده زیبا در مناطق باز و نزدیک آب سکونت دارد و به این دلیل مناطق باز را انتخاب می‌کند که بتواند طعمه خود را مشاهده و دنبال کند.

دم جنبانک ابلق از حشرات و بی مهرگان کوچک تغذیه می‌کند. همچنین ترکیب دقیق رژیم غذایی آنها بسته به مکان، متفاوت است. اما حشرات زمینی و آبزی و سایر بی‌مهرگان کوچک بخش عمده رژیم غذایی آنها را تشکیل می‌دهند. انواع سوسک‌، سنجاقک، حلزون‌های کوچک، عنکبوت، کرم، سخت پوستان تا حشره‌هایی که در لاشه‌ی حیوانات هستند و همچنین مگس‌ها از تنوع تغذیه‌ای دم جنبانک ها محسوب می‌شوند. بچه ماهی‌های کوچک نیز در جیره‌ی غذایی این پرنده وجود دارند.

 

زیستگاه دم جنبانک ابلق

دم جنبانک ها همیشه نزدیک به آب زندگی می‌کنند. این پرنده در انواع محیط‌ها مانند کنار رودخانه‌ها، علفزارها، دشت‌ها و نواحی استپی، مناطق شهری و روستایی، پارک‌ها و باغ‌ها یافت می‌شود.

این پرنده در برخی مناطق دنیا مانند روسیه، شمال اروپا و بخشی از آمریکای شمالی مهاجر تابستانه بوده و برای زادآوری به این مناطق مهاجرت می‌کند. با این حال برخی از جمعیت‌های این پرنده، بصورت بومی و در طول سال در مناطقی مشخص زندگی می‌کنند.

 

پراکنش دم جنبانک ابلق

پراکنش دم جنبانک ابلق

 

لانه‌سازی دم جنبانک ابلق

لانه دم جنبانک ابلق معمولا در یک شکاف ساخته می‌شود. آنها شکافی را انتخاب می‌کنند که نزدیک رودخانه و آب باشد. لانه‌سازی در مناطق شهری، در شکاف دیوار‌ها، پل‌ها و ساختمان‌ها انجام می‌شود.

هر دو جنس نر و ماده مسئول ساختن لانه هستند. نر مسئول شروع لانه‌سازی و ماده برای تکمیل فرایند ساخت همکاری می‌کند. لانه آنها به اندازه یک فنجان است که از شاخه‌ها، علف، انواع برگ درختان و سایر مواد گیاهی که توسط پرنده جمع‌آوری شده، ساخته می‌شود.

 

زادآوری دم جنبانک ابلق

دم جنبانک‌ ها معمولاً تک همسر هستند. فصل تولید مثل برای اکثر آنها از فروردین تا ابتدای شهریور است. در هر بار تخم‌گذاری حدود ۳ تا ۸ تخم گذاشته که تعداد معمول آن ۴ تا ۶ تخم است. تخم‌ها به رنگ کرمی مایل به فیروزه‌ای هستند و تعداد زیادی لکه‌های کوچک قهوه‌ای دارند. اندازه تخم‌ها به طور متوسط ۱۵×۲۱ میلی‌متر است.

پرنده نر و ماده، هر دو و به صورت نوبتی بر روی تخم‌ها می‌خوابند. پرنده ماده معمولا این کار را در مدت طولانی‌تری انجام می‌دهد و در طول شب از تخم‌ها نگهداری می‌کند. تخم‌ها پس از ۱۲ روز (گاهی تا ۱۶ روز ) باز می‌شوند.

هر دو والد به جوجه‌ها غذا می‌دهند و از آنها نگهداری می‌کنند تا زمانیکه بتوانند پرواز کنند و بپرند. جوجه‌ها تا یک هفته دیگر بعد از خروج از لانه نیز توسط والدین تغذیه می‌شوند.

 

دم جنبانک ابلق

دم جنبانک ابلق در حال غذا‌دهی به جوجه (یاسمین یوسفی)

وضعیت حفاظتی

وضعیت حفاظتی و جمعیت این پرنده از نظر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، در سطح “کمترین نگرانی” قرار دارد.

 

دم جنبانک ابلق، بی‌قرار و با دمی جنبان و پروازی زیبا، در اکثر پارک‌ها و حتی کوچه‌های خلوت در سطح شهر دیده می‌شود.

این پرنده در مناطق مختلف ایران اسامی متفاوتی دارد. برای مثال در اصفهان سقاچی و در برخی شهرهای جنوبی، گاچی خوانده می‌شود.

دم جنبانک ابلق در شهر و فرهنگ شما چه نامی دارد؟

 

سبزقبای هندی

سبزقبای هندی با نام انگلیسی 𝐈𝐧𝐝𝐢𝐚𝐧 𝐑𝐨𝐥𝐥𝐞𝐫 و نام علمی 𝑪𝒐𝒓𝒂𝒄𝒊𝒂𝒔 𝒃𝒆𝒏𝒈𝒉𝒂𝒍𝒆𝒏𝒔𝒊𝒔. این پرنده از راسته‌ی سبزقباسانان (𝐂𝐨𝐫𝐚𝐜𝐢𝐢𝐟𝐨𝐫𝐦𝐞𝐬) و از تیره‌ی سبزقبایان (𝐂𝐨𝐫𝐚𝐜𝐢𝐢𝐝𝐚𝐞) است.


نگارنده مقاله: مهدی کشانی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


تجربه مشاهده

شهریور ۹۸ یک سفر دو روزه به برازجانِ بوشهر داشتم. صبح روزی که رسیدم با یکی از دوستانم در نخلستان‌های شهرشون گشت می‌زدیم که یک پرنده در حال پرواز با پرهای آبی تیره و براق بسیار زیبایی نظرم رو جلب کرد. اما پرنده دور بود و به خوبی مشاهده نشد. روز بعد موفق شدم روی شاخه نخل‌ها از نزدیک ببینمش و جزییات ظاهریش رو به خاطر سپردم. از سفر که برگشتم سریع برای شناساییش اقدام کردم و تونستم پیداش کنم.

اون پرنده‌ی بسیار زیبا سبز قبای هندی بود با نام انگلیسی 𝐈𝐧𝐝𝐢𝐚𝐧 𝐑𝐨𝐥𝐥𝐞𝐫 و نام علمی 𝑪𝒐𝒓𝒂𝒄𝒊𝒂𝒔 𝒃𝒆𝒏𝒈𝒉𝒂𝒍𝒆𝒏𝒔𝒊𝒔. سبزقبای هندی از راسته‌ی سبزقباسانان (𝐂𝐨𝐫𝐚𝐜𝐢𝐢𝐟𝐨𝐫𝐦𝐞𝐬) و از تیره‌ی سبزقبایان (𝐂𝐨𝐫𝐚𝐜𝐢𝐢𝐝𝐚𝐞) است.

 

مشخصات ظاهری

این گونه حدود 30 تا 34 سانتی متر طول دارد. معمولا به راحتی از سایر سبزقبا­ها قابل تشخیص است. چون جثه­‌اش بزرگ­تر, رنگش کلی بدن فیروزه‌ای و روی بال­‌هایش آبی تیره است. روتنه‌اش قهوه­‌ای و انتهای دم سبزقبای هندی، آبی تیره است که هنگام گسترده بودن دُم، این تیرگی بیشتر مشخص می‌شود. انتهای شاهپر‌های بال به طور مشخصی سیاه است و در حالت نشسته، اندکی از بالای گلو سفید، بقیه‌ی گردن و سینه‌اش قرمز قهوه‌ای است. منقار سیاهش کلفت و بزرگ است و انتهای آن اندکی قلاب مانند است. نر و ماده هم شکل هستند و رفتار این پرنده شبیه سایر سبزقبا‌ها است.

 

 

سبزقبای هندی

سبزقبای هندی – عکس از هادی امینی

 

زیستگاه سبزقبای هندی

سبزقبای هندی در مناطق باز با بوته‌ها و درخت‌های پراکنده، زمین‌های کشاورزی و نخلستان‌ها زندگی می‌کند. این پرنده معمولاً در سوراخ و تنه‌ی درختان لانه می‌سازد. در ایران بومی و فراوان است و بیشتر در مناطق جنوبی کشور دیده می‌شود. علاوه بر جنوب ایران، همینطور که از نام این پرنده بر می‌آید، بیشتر در هندوستان زندگی می‌کند. در کشور‌های جنوب آسیا در سریلانکا و از شرق تا غرب قاره از چین،‌ ویتنام و مالزی تا غرب عراق، عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی دیده می‌شود.

 

نقشه پراکنش سبزقبای هندی

پراکنش سبزقبای هندی در ایران

 

 

پراکنش جهانی سبزقبای هندی

پراکنش جهانی سبزقبای هندی

 

زادآوری سبزقبای هندی

معمولاً بر روی تنه­‌ی نخل­‌های خشکیده آشیانه می­سازد و 3 تا 5 تخم در آن می­گذارد. پس از حدود 20 روز،‌ جوجه­‌ها سر از تخم­ بیرون می­‌آورند. گاهی در سوراخ­‌ها و شکاف‌ دیوار‌ها و ساختمان‌ها نیز آشیانه می‌سازد. داخل روستاها هم دیده می‌شود که بر روی کابل‌های برق در کمین طعمه‌هایشان می‌نشیند.

 

تغذیه سبزقبای هندی

بسیاری از مواقع در هنگام شخم زدن زمین برای کاشتن جو دیم، این پرندگان حاضر و آماده بر بالای شاخه‌ی درختی می‌نشینند و با دقت اطراف را بررسی می کنند. به محض دیدن طعمه، در هوا یا بر روی زمین در حال شخم فرود آمده و پس از شکار دوباره بر بالای شاخه‌ی درختی به کمین می‌نشینند. به این صورت از حشرات و مورچه‌هایی که از زمین بیرون می‌آیند تغذیه می‌کنند. سبز قبای هندی علاوه بر حشرات درشتی مانند ملخ و انواع زنبور، از پروانه‌ها، مارمولک‌ها و قورباغه نیز تغذیه می‌کند.

 

سبزقبای هندی

سبزقبای هندی

 

وضعیت حفاظتی سبزقبای هندی

سبزقبای هندی در رده‌بندی حفاظتی IUCN در سطح کمترین نگرانی (LC) قرار دارد.

 

نام‌های جنوبی سبزقبای هندی

در کوخرد و شهرستان بستک این پرنده “کراشکین” (𝐤𝐫𝐚𝐚𝐬𝐡𝐤𝐢𝐧) نامیده می‌شود. نامی که برایش انتخاب شده شباهت زیادی به صدایش دارد. در بعضی مناطق نام “کراشک” نیز برای این پرنده شنیده می‌شود. کراشکین بیشتر بر بالای تنه‌ی درختان نخل و بالای شاخه‌های درخت سدر (کُنار) و کهور دیده می‌شود.

در گذشته بسیاری از مردم از صدای این پرنده خوششان نمی‌آمد و به نوعی آن را نحس و شوم می‌پنداشتند. اگر در آبادی بر روی دیوار و یا بام منزلی می نشست، صاحب منزل این پرنده را فراری می‌داد. هندوهای کشور هندوستان، این پرنده را جزء پرندگان مقدس و قابل احترام به شمار می‌آورند.

 

دیدن این پرنده­ زیبا برای من بسیار لذت بخش بود. مخصوصا تماشای درخشش پر­های آبی تیره آن در آفتاب بسیار خیره کننده و جذاب بود.

امیدوارم اگر سفری به استان­های جنوبی ایران داشتید موفق به دیدن این پرنده­ زیبا بشید و تجربه خودتون رو در همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید.

حواصیل سبز

حواصیل سبز (نام انگلیسی: Striated Heron)، (نام علمی: Butorides striata) و همچنین با نام‌های مختلف از جمله: حواصیل حرا و حواصیل پشت‌سبز شناخته می‌شود.
حواصیل‌های سبز غالبا غیرمهاجر هستند و به جز اروپا در تمام قاره‌های زمین پراکنش دارند.


نگارنده مقاله: رویا تاجی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


ویژگی‌های ظاهری

طول بدن حواصیل سبز، 44 سانتی‌متر است. حواصیل‌های بالغ دارای بال‌های پشتی آبی پررنگ با قسمت‌های زیرین سفید، کلاه مشکی، یک خط سیاه طولانی زیر چشم‌ها و پاهای کوتاه زرد رنگ می‌باشند. بدن حواصیل‌های نابالغ در قسمت‌های بالای بدن قهوه‌ای پر رنگ و قسمت‌های زیر بدن دارای خطوط می‌باشد.

 

 

حواصیل سبز

حواصیل سبز

 

 

پراکنش حواصیل سبز

زیستگاه حواصیل سبز تالاب‌های کوچک در مناطق گرمسیری در جهان قدیم از غرب آفریقا تا ژاپن و استرالیا و در جهان جدید در آمریکای جنوبی و کارائیب می‌باشد. زیستگاه وسیع این پرنده نشان‌دهنده سازگاری این گونه با منابع غذایی مختلف است که قابل توجه می‌باشد.

پراکنش حواصیل سبز در ایران، شامل استان‌های جنوبی حاشیه خلیج فارس از جنوب شرقی‌ترین نقطه ایران یعنی گواتر شروع شده و تا بخش‌هایی از بوشهر و احتمالا خوزستان ادامه پیدا می‌کند.

 

پراکنش حواصیل سبز

پراکنش جهانی حواصیل سبز

 

تغذیه حواصیل سبز

غذای اصلی این پرندگان بطور عمده ماهی‌های کوچک، قورباغه‌ها و حشرات آبزی است. حواصیل سبز در کنار آب به انتظار شکار خود بی‌حرکت ایستاده و از طعمه برای جلب غذای مورد نظر خود استفاده می‌کند. به این صورت که پر یا برگی را روی سطح آب می‌اندازد و ماهی‌هایی که به جست و جوی طعمه می‌پردازند را صید می‌کند.

 

رفتارشناسی حواصیل سبز

نکته قابل توجه در مورد رفتار این پرندگان، استفاده از ابزار برای شکار آبزیان است. برخی از رفتارهای ابزارمحور این پرنده مثل استفاده از طعمه برای جلب ماهی‌ها قابل درک است. اما دلیل برخی از رفتارها هنوز ناشناخته باقی مانده است. یکی از این رفتارها به منقار گرفتن چوب و تکان دادن شدید آن است. مشابه این رفتار در هنگام لانه‌سازی و در اطراف لانه جهت بهبود طراحی لانه مشاهده شده است اما این رفتار ثبت شده، به دور از لانه انجام شده و هنوز دلیل مشخصی برای آن پیدا نشده است.

حواصیل‌های سبز بالغ هنگام احساس خطر گردن خود را می کشند و منقار خود را به سمت آسمان نشانه می‌روند. البته موفق بودن این امر برای دفع شکارچیان هنوز بطور کامل مشخص نشده است.
شایان ذکر است که با وجود مخفی‌کار بودن این پرنده و زیستگاه خاص آن، مشاهده حواصیل سبز از سایر گونه‌های کوچک حواصیل آسان‌تر است.

 

لانه‌سازی حواصیل سبز

حواصیل سبز آشیانه خود را با استفاده از ترکه‌های نازک و به طول 40-20 سانتی‌متر و ضخامت 5 سانتی‌متر می‌سازد. این پرنده معمولا لانه خود را در ارتفاع متوسطی از سطح زمین بر روی درختان و درختچه‌ها بنا می‌کند. همچنین گاهی اوقات از مکان‌های امن روی زمین و اغلب نزدیک آب نیز برای لانه‌گزینی خود استفاده می‌کند.

 

حواصیل سبز

حواصیل سبز در لانه

 

تولیدمثل حواصیل سبز

اندازه کلاچ این پرنده 2 تا 5 تخم آبی کم رنگ در اندازه 36-28 میلی‌متر است. پرنده‌ نر و پرنده ماده، هر دو بر روی تخم‌ها خوابیده و تخم‌ها معمولا پس از 21 روز باز می‌شوند. جوجه‌ها پس از 14 روز از لانه خارج شده و تا چند روز پس از آن همچنان توسط والدین پشتیبانی می‌شوند.

 

وضعیت حفاظتی حواصیل سبز

در رده بندی حفاظت IUCN، حواصیل سبز در سطح کمترین نگرانی (LC) قرار دارد.

 

منابع:

https://www.heronconservation.org

خانواده آبچلیک ها

آبچلیک سانان از جمله مهمترین و بزرگترین خانواده‌های پرندگان کنار آبزی به شمار می‌روند. این خانواده شامل چهار گروه آبچلیک‌ ها، گیلانشاه‌ ها، پاشلک ها و تلیله‌ ها است.


نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


 

درباره خانواده آبچلیک ها

خانواده بزرگ آبچلیک ها از گونه‌های متنوع با نیازهای زیستی و مشخصات ظاهری متفاوتی تشکیل شده است. وجه اشتراک همگی آن‌ها دارا بودن پاها و منقارهایی ظریف و بلند است. معمولا بال‌های کشیده، نوک تیز و زاویه‌دار دارند. آن‌ها از پرندگان کنار آبزی و مهاجر هستند که در کنار اغلب تالاب‌ها، حاشیه رودخانه‌های جاری همراه با پوشش گیاهی، سواحل و گاهی مسیل‌ها می‌توان انتظار دیدن آن‌ها را داشت.
آبچلیک‌ها بر اساس گونه در رده‌های حفاظتی متنوعی قرار دارند. از گونه‌هایی که خطر خاصی آن‌ها را تهدید نمی‌کند گرفته تا گونه‌های کمیاب. برای مثال گیلانشاه خالدار (Numenius tenuirostris) از گونه‌های کمیاب است که در خطر انقراض جهانی قرار دارد.
خانواده بزرگ آبچلیک‌ ها شامل چهار گروه آبچلیک‌ ها، گیلانشاه‌ ها، پاشلک ها و تلیله‌ ها است.

آبچلیک ها را چطور شناسایی کنیم؟

شناسایی آبچلیک ها در آغاز شاید کار مشکلی به نظر برسد. اما دقت به اندازه پاها نسبت به بدن، رنگ پا، رنگ منقار و زاویه آن و رفتارهای خاص علاوه بر رنگ بدن نشانه‌هایی است که شما را در شناسایی دقیق گونه یاری می‌رساند. اگر احساس می‌کنید که این نشانه‌ها را نمی‌توانید به ذهن بسپارید آن‌ها را در دفترچه خود ثبت کنید. گاهی گرفتن یک عکس نیز می‌تواند در شناسایی گونه به شما کمک کند.

 

خانواده آبچلیک ها

بالا راست: گیلانشاه برزگ، بالا چپ: تلیله کوچک، پایین راست: پاشلک معمولی، پایین چپ: آبچلیک آوازخوان

آبچلیک‌ ها را در چه فصلی می‌توانیم ببینیم؟

اغلب اعضای این خانواده بزرگ، ایران را برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کنند. بنابراین زمستان‌ها فراوانتر هستند و در زمستان‌های بسیار سرد جمعیت آن‌ها در جنوب کشور و سواحل خلیج فارس بیشتر است.

آیا مشاهده آبچلیک ها آسان است؟

اغلب آبچلیک ها را در کنار سواحل و محیط‌های آبی به آسانی از روی مشخصات ظاهری و در حال تغذیه حتی به صورت گروهی نیز می‌توان مشاهده کرد. در این میان اما، گروه پاشلک ها (Snipes) ممکن است کمی منزوی و خجالتی‌تر از بقیه باشند. آن‌ها معمولا در میان پوشش گیاهی اطراف رودخانه و تالاب‌ها مخفی می‌شوند. یکی از افراد مرموز این گروه پرنده‌ای به نام ” ابیا ” است. انتظار دیدن ابیا را در مناطق پر درخت و جنگلی با خاک مرطوب، حاشیه مزارع حتی دره‌های کوهستانی با پوشش گیاهی انبوه را هم داشته باشید.

ابیا را به دلیل استتار فوق‌العاده‌اش در زیستگاه به سختی می‌توان روی زمین پیدا کرد. مشاهده این پرنده نیاز به اندکی تجربه دارد اما نگران نباشید، فرم بال زدن متفاوت که به پارو زدن بی‌شباهت نیست در پرواز ناگهانی‌اش در شناسایی آن به شما کمک می‌کند.

 

ابیا

ابیا

تغذیه خانواده آبچلیک ها

آبچلیک ها پرندگانی زمین‌چر هستند. یعنی غذای خود را با گشتن روی زمین پیدا می‌کنند. آن‌ها از حشرات، کرم‌ها، انواع موجودات کوچک ساحلی بسته به نوع گونه حتی از سخت پوستان، ماهی‌های کوچک و صدف‌ها هم تغذیه می‌کنند. طول متفاوت منقار در این خانواده باعث می‌شود گونه‌های مختلف در یک زیستگاه خاص، بدون رقابت مستقیم در کنار هم به جستجوی غذا و تغذیه بپردازند.

لانه آبچلیک ها

‌نوع آشیانه در هر گونه متفاوت است. اما اغلب پرندگان این خانواده در مناطق باز آشیانه می‌سازند و از آن دفاع می‌کنند. این لانه معمولا یک خراش ساده روی زمین است، جوجه‌ها پس از خروج از تخم مستقل می‌شوند. برخی گونه‌ها آشیانه ساده‌ای را روی زمین و در میان پوشش گیاهی ساخته و برخی دیگر هم از آشیانه به جا مانده از سایر پرندگان و تعدادی هم روی شاخ و برگ انبوه درختان آشیانه می‌سازند.

آبچلیک ها ، خاندان رکورد‌دار

آنچه ردیاب‌های ماهواره‌ای در پژوهش‌ها از یکی از اعضای گروه گیلانشاه‌ها (Godwit) نشان داد، باعث ثبت طولانی‌ترین پرواز بدون توقف برای یکی از زیرگونه‌های گیلانشاه حنایی بر روی کره زمین شد. این پرنده از آلاسکا تا نیوزلند را طی نمود. یعنی مسافتی حدود ۱۱هزار کیلومتر که در طول ۹ روز و بدون هرگونه توقف برای استراحت یا تغذیه انجام شد.
گیلانشاه‌ها تقریبا از تمام اعضای خانواده آبچلیک‌ها بزرگترند. منقار بلند آنها در برخی گونه‌ها رو به بالا و در برخی دیگر رو به پایین خمیدگی دارد.

گیلانشاه حنایی

گیلانشاه حنایی

زادآوران مناطق قطبی

تلیله ها (Knot) گروه دیگری از خانواده آبچلیک‌ ها هستند. می‌توان آن‌ها را کوچکترین اعضای این خانواده نامید. اندازه‌ای در حدود یک جوجه مرغ! آن‌ها عموما در زمان زادآواری به قسمتهای شمالی کره زمین و توندراها مهاجرت کرده و آشیانه‌سازی می‌کنند. اگرچه تلیله‌ها فقط در قطب شمال آشیانه‌سازی و جوجه‌آوری دارند، اما در پاییز و زمستان می‌توانید آن‌ها را تقریبا در همه سواحل شنی معتدل و گرمسیری جهان پیدا کنید.

 

تلیله کوچک

تلیله کوچک

برخی تلیله‌ها را از روی رفتار تغدیه‌ای کاملا خاصشان در اطراف ساحل به راحتی می‌توانید بشناسید. این پرندگان در کنار ساحل راه می‌روند، هر زمان موج به سمت دریا بازمی‌گردد، در ساحل جلو رفته از نرمتنانی که با موج به ساحل آورده شده‌اند تغذیه می‌کنند. انگار که به تعقیب موج می‌روند. کمپانی پیکسار این پرندگان را در قالب انیمیشنی به نام Piper و با موضوعی متفاوت به تصویر کشیده است.

 

انیمیشن پایپر

انیمیشن پایپر

گروه آبچلیک‌ ها (Shank & Sandpiper)

پرندگان این گروه پرهایی به رنگ خاکستری، سیاه و گاهی سفید دارند، طرح‌های روی پرها بسیار متنوع است. رنگ منقار و پاهای بلند و باریکشان از سبز تا زرد و قرمز و در برخی گونه‌ها سیاه، متنوع است. آبچلیک‌ها هم بیشتر ایران را به برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کنند و مهاجر هستند اما در این میان آبچلیک آوازه‌خوان یکی از گونه‌های نام آشنا برای پرنده‌نگرها محسوب می‌شود. این گونه به آسانی در زیستگاه‌های مختلف مانند حاشیه رودخانه‌ها حتی دریاچه‌های کوهستانی مشاهده شده و زادآوری نیز دارد. همچنین آبچلیک پاسرخ هم در ایران به عنوان یک گونه مقیم و زادآور شناخته می‌شود. بنابراین از گروه آبچلیک‌ ها می‌توان برخی گونه‌ها را تابستان‌ها هم مشاهده نمود.

آبچلیک آوازخوان

آبچلیک آوارخوان

 

آبچلیک پاسرخ

آبچلیک پاسرخ

 

آیا در برنامه‌های پرنده‌نگری با این گونه‌ها مواجه شده‌اید؟ مهمترین مشخصه ظاهری یا رفتاری که از این پرندگان به یاد دارید چیست؟

منابع:

https://www.allaboutbirds.org

راهنمای صحرایی پرندگان ایران، جمشید منصوری ۱۳۸۷

راهنمای میدانی پرندگان ایران، فرید مبصر ۱۳۹۵

چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی از جمله بزرگترین اعضای خانواده چکاوک‌ها و ساکن مناطق بیابانی است که در زمینه تحمل شرایط مناطق خشک و گرم جزو شاخص‌ترین گونه‌های جانوری محسوب می‌شود.

نگارنده مقاله: سارا سوادکوهیان

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


چکاوک هدهدی ، پرنده‌ای خاص

در این مقاله به بررسی یک گونه از خانواده چکاوک‌ها خواهیم پرداخت. چکاوک هدهدی با نام انگلیسی Greater Hoopoe-lark و نام علمی (Alaemon alaudipes) نام‌های دیگری دارد از جمله این پرنده در ادبیات ما “شبان فریب” هم نامیده می‌شود.
چکاوکی که به قول فریدون مشیری هرگز نمی‌توان او را به اجبار از خواندن و آواز منع کرد. در فرهنگ انجمن‌آرا درباره این پرنده نوشته شده‌ که «مرغی است که صفیر بسیار زند و شبیه به باشه (بازهای کوچک) است چون بر زمین نشیند چنان نماید که قوت برخاستن و پریدن نیارد. چون شبان یا دیگری نزدیک او رود برخیزد و اندک دورتر رود و نشیند و هر چند بیشتر روند او همچنین کند و از این روی بدین نام معروف شده‌ است و آن را به بیغو شکار کنند. شُبان فریو؛ و شُبان فریوک نیز گویند.».
پرنده‌ای دانه‌خوار‌ و حشره‌خوار با منقاری بلند و خمیده که در مناطق دشتی و بومی به ‌ویژه در قسمت‌های نیمه‌بیابانی که مملو از درختچه ‌و تلماسه‌هاست زندگی می‌کند. همچنین در تلماسه‌های ساحلی و دره‌های کوهستانی و مناطق باز و سنگلاخی دیده می‌شود.
چکاوک هدهدی اندکی از چکاوک‌های دیگر ایران بزرگ‌تر است. این پرنده در فصل‌های مختلف در دشت و صحراهای ایران زیاد دیده می‌شود. عموماً پرنده‌ای بومی است و در قطر و سایر مناطق شبه جزیره عربستان نیز زندگی می‌کند. شکل کلی بدن، نوک و رنگ پرهای آن که شباهت‌هایی با هدهد دارد باعث شده تا نام این پرنده بر روی این گونه گذاشته شود. با هم گشتی در دنیای این پرنده زیبا خواهیم زد.
چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی

ویژگی های ظاهری چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی یکی از بزرگ‌ترین گونه‌های چکاوک است. دلیل نام‌گذاری‌اش شباهت ظاهری آن به هدهد است.
اندازه این پرنده به طور معمول 18 تا 20 سانتیمتر است. وزن نرها 39 تا 51 گرم بوده، در حالیکه در نوع ماده وزن 30 تا 47 گرم می‌باشد . اندازه منقار در پرنده ماده 30 درصد کوتاه‌تر از پرنده نر است. خط چشمی در این پرنده سیاه‌ است و تا حدودا پشت سر کشیده شده است. خط ابرویی سفید رنگ و کاملا مشخص است و زیر چشم خطی سیاه وجود دارد.
در هر دو جنس قسمت تحتانی و زیرین تا اندازه‌ای سفید رنگ و قسمت فوقانی بدن ماسه‌ای رنگ می‌باشد. با توجه به رنگ پوشش، چکاوک هدهدی در زیستگاه خود یعنی بیابان به راحتی استتار می‌کند. سینه و گلوی هر دو جنس پر از خال و لکه‌های سیاه رنگ است. بال‌های چکاوک هدهدی پهن و بلند با طرح سیاه و سفید پررنگ است. بال‌های این پرنده وقتی که خم شده دارای سه خط تیره می‌باشد. این خطوط مشکی در تضاد با رنگ روشن کلی بدن پرنده است. دم بلند این پرنده در بیشتر قسمت‌ها مشکی و خاکستری-قهوه‌ای است. پرهای لبه دم رنگ روشن و سفید دارند و همین ترکیب زنگ در هنگام پرواز ظاهری خیره‌کننده به این پرنده می‌دهد.
چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی در حال پرواز

صدا و آواز

نوای این پرنده، صدایی چشمگیر مانند فلوت و نی‌لبکی محزون است که کیفیتی بطنی دارد (صدایی که از شکم می‌آید). با آرامش آغاز گشته دقایقی سرعت می‌گیرد و سپس دوباره کند و آرام می‌شود. نوایی که به طرز قابل توجهی ظریف و متمایز از گونه‌های دیگر است.

زادآوری چکاوک هدهدی

این چکاوک لانه خود را روی زمین در فرورفتگی و شکاف‌های کوچک می‌سازد و گاهی حتی رد پای به جا مانده از گوسفندان و پستاندارن وحشی برای ساختن یک لانه‌ی استاندارد کافی‌ست. علاوه بر فرو رفتگی‌های روی زمین، بوته‌های متراکم بیابانی نیز محل لانه‌سازی اوست.
چکاوک هدهدی معمولا بین 2 تا 3 تخم می‌گذارد که توسط هر دو جنس مراقبت می‌شوند. جوجه‌ها معمولا با حشراتی که والدین برایشان می‌آورند تغذیه می‌شوند. جوجه‌ها بسیار سریع رشد می‌کنند و قبل از اینکه بتوانند پرواز کنند قادر به دویدن هستند.
خانواده‌ای از روباه‌های صحرایی هستند که غذای مورد علاقه‌شان جوجه‌های چکاوک هدهدی است. بنابراین مانند همه پرندگانی که روی زمین لانه می‌سازند، چکاوک هدهدی نیز باید با طیف قابل توجهی از شکارچیان روبرو شود از مارمولک‌ها، شغال و روباه گرفته تا موش‌ها و انواع مار.

پراکنش جهانی

 چکاوک هدهدی، پرنده آفریقایی و آسیایی است. این پرنده در جزایر کیپ ورد ( Cape Verde) در غرب آفریقا و در شمال این قاره از موریتانی تا مصر و سودان و در سراسر خاورمیانه تا منطقه شمال غربی هند یافت می‌شود.
چکاوک هدهدی

نقشه پراکنش جهانی چکاوک هدهدی

زیستگاه چکاوک هدهدی

این پرنده زیبا در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی زندگی می‌کند و برای زندگی و زنده ماندن در شرایط کمبود منابع آبی تکامل یافته است.
با اینکه این پرنده برای زندگی در بیابان‌های بسیار گرم تکامل یافته، با این حال گاهی دمای بالای هوا برای آن غیرقابل تحمل می‌شود و یکی از راه‌حل‌ها پناه بردن به لانه دیگر جانوران بیابان است. مثلا زمانی که دمای هوا به 62 درجه سانتيگراد می‌رسد، در چنین شرایطی، لانه مارمولک‌های خاردم گیاهخوار پناهی است برای در امان ماندن از گرمای سوزان بیابان. این گونه مارمولک گیاهخوار است. بنابراین پرنده از اینکه توسط مارمولک شکار شود هراسی ندارد.
در مقاله‌ای پژوهشی که در مجله The Condor در سال 1999 منتشر شد، محمد شبرک و دیگر دانشمندان ثابت کردند که این پرنده می‌تواند با پناه بردن به لانه مارمولک خاردم در گرم‌ترین روزهای تابستان، تا 80 درصد تبخیر آب بدن خود را کاهش دهد. آنها همچنین دریافتند که چکاوک‌های صحرایی (Eremalauda dunni)، چکاوک سر دم سیاه (Ammomanes cincturus) و چکاوک سهره‌ای (Eremopterix nigriceps)، در روزهای گرم تابستان در صحرای عربی از لانه دیگر جانوران به عنوان پناه‌گاه حرارتی استفاده می‌کنند.

ویژگی‌هایی برای تحمل گرمای شدید

یکی از بارزترین تفاوت‌های میان چکاوک هدهدی و گونه‌هایی که در مناطق مرطوب‌تر زندگی می‌کنند، ویژگی منحصربه‌فرد فیزولوژیکی، شامل نرخ پایین متابولیسم انرژی و تبخیر کم‌تر آب و رطوبت به دلیل ساختار چرب روی پوست این گونه است. چربی‌های پوست چکاوک هدهدی به نسبت بیشتری از سرامیدها (یک نوع اسید چرب که در غشاء سلول یافت می‌شود و یکی از مواد تشکیل دهنده‌ی کرم‌های صورت گران‌قیمت هم می‌باشد) و به نسبت کم‌تری از اسیدهای چرب آزاد پوشانده شده است. همین امر موجب کاهش نفوذپذیری و تراوش نسبت به آب می‌شود.
این گونه، همچین دارای چنگال‌ها‌یی کوچک‌تر و فرایند آشیان‌سازی و جفت‌گیری کند‌تری به نسبت گونه‌های دیگر است. چرا که هر دوی این فعالیت‌ها انرژی فراوانی می‌طلبند.
چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی در حال غذادهی به جوجه

عادات غذایی

چکاوک هدهدی بیشتر از حشرات و حلزون‌ها تغذیه می‌کند. این گونه حتی آب مورد نیاز خود را از همین منابع (حشرات و …) دریافت می‌کند. این پرنده، از منقار بلند و منحنی خود برای کندن مخفیگاه و پنهان کردن طعمه‌های خود در نقاط شنی و بیابانی استفاده می‌کند. یکی از جالب‌ترین رفتارهایش این است که حلزون‌ها را بر روی صخره‌ها کوبیده یا از آسمان به زمین می‌اندازند تا از پوسته خود جدا شوند.
چکاوک هدهدی

چکاوک هدهدی به همراه جوجه‌ها

رفتارشناسی چکاوک هدهدی

یکی از ویژگی‌های این پرنده نحوه راه رفتن و دویدن او بر روی زمین است که سرشار از اعتماد به نفس به نظر می‌آید. چکاوک هدهدی دویدن را به پرواز ترجیح می‌دهد و در هنگام فرار معمولا بصورت زیگزاگ پرواز می‌کند. اگر یک لحظه چشم از او بردارید ناپدید می‌شود. پرواز‌ این پرنده معمولاً به شکل بال بال زدن است اما در هنگام فرار پروازی بلند و کوتاه دارد. البته چکاوک هدهدی بالغ ممکن است در هنگام پرواز با سسک بزرگ یا حتی دودوئک‌ها اشتباه شود. اما رنگ سر و سینه و خال‌های سینه و اندازه دم در فاصله نزدیک بلافاصله قابل تشخیص خواهد بود.

چکاوک هدهدی معمولا بصورت جفت و یا تنها دیده می‌شود. به پرنده‌نگرها و مشاهده‌کنندگان اجازه میدهد تا به فاصله چند متری او برسند و ناگهان می‌پرد.
نرها با گستردن بال‌ها و ایجاد صدای نافذ و بلند از قلمرو خود دفاع می‌کنند. پرواز و آواز جنس نر این پرنده بصورت مداوم است و شامل پریدن از روی جایگاه بلند و بال بال زدن و حرکت بصورت عمود به اندازه 10 متر می‌باشد. پرنده نر نمایشی از شیرجه‌های متعدد برای نشان دادن دم و بال رنگارنگ‌اش اجرا می‌کند.

رفتار فریب دادن شکارچی توسط چکاوک هدهدی

وقتی که چکاوک هدهدی با یک شکارچی روبرو می‌شود با اجرای نمایشی از شکستگی بال‌ها حواس شکارچی را از لانه و جوجه‌ها منحرف می‌کند. با فاصله گرفتن از لانه خود طوری نشان می‌دهد که شکارچی متقاعد شود بال‌ پرنده مجروح شده و قادر به پرواز نیست. شکارچی هم تصور می‌کند که غذای راحتی بدست آورده و پرنده به ظاهر مجروح را تعقیب می‌کند، اما وقتی به او نزدیک می‌شود، چکاوک هدهدی دوباره فرار می‌کند و در مسافت کوتاهی پرواز می‌کند. این رفتار چند بار اتفاق می‌افتد تا زمانی که شکارچی از لانه دور شود.
چکاوک هدهدی

رفتار فریب دادن شکارچی

تجربه‌های خود از مشاهده این پرنده را با ما به اشتراک بگزارید. آیا زیستگاه این پرنده در نزدیکی محل زندگی شما واقع شده است؟ آیا تا به حال آواز این پرنده را شنیده‌اید؟

منابع: ویکی پدیا
Handbook of Western Palearctic birds

حواصیل زرد

حواصیل زرد عضوی از خانواده حواصیل‌هاست. حواصیل‌ها، پرندگانی زیبا با قامتی افراشته و پاهایی بلند هستند. آن‌ها در حین پرواز گردن خود را بالا گرفته و شکل گردن حرف “S” در انگلیسی را تداعی می‌کند. تا کنون 14 گونه از خانواده حواصیل‌ها در ایران مشاهده شده‌اند. البته باید توجه داشت که این خانواده شامل اگرت‌ها و بوتیمارها نیز می‌شود.


نگارنده مقاله: یاسمین یوسفی

«تمام مطالب منتشر شده در وبلاگ آوای بوم نشان دهنده نظرات نویسنده مطلب بوده و لزوما دیدگاه‌های انجمن را منعکس نمی‌کند.»


حواصیل زرد

حواصیل زرد

مشخصات ظاهری حواصیل زرد

حواصیل زرد یا Squacco heron (Ardeola ralloides) از جمله حواصیل‌های کوچک است. پرهایش به رنگ نخودی کمرنگ است. طول قامت این پرنده در حدود ۴۷ تا ۴۴ سانتیمتر و فاصله دو بال ۹۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. کاکلی به رنگ طلایی مایل به سفید داشته و پرهای روی گردنش با خطوطی سیاه و سفید جلوه زیبایی ایجاد کرده است. بال‌های این پرنده در حالت پرواز به رنگ کاملا سفید دیده می‌شوند.

 

حواصیل زرد

حواصیل زرد در حال پرواز

تغییرات ظاهری در فصل زادآوری

‌پوشش پر حواصیل‌ها نیز مانند سایر پرندگان در فصل زادآوری پر‌رنگ‌تر و با جلای بیشتری به نظر می‌رسد. رنگ پرندگان در فصل تولید مثل می‌تواند گاهی کاملا متفاوت از سایر فصول باشد. پاهای حواصیل زرد، سبز رنگ است اما در فصل زادآوری به رنگ صورتی دیده می‌شود. منقار بلند آن به رنگ سبز و نوک منقار تیره است که البته در فصل تولید مثل، منقار به رنگ آبی و با نوک سیاه تغییر رنگ پیدا می‌کند.

 

حواصیل زرد

حواصیل زرد در پوشش زادآوری (تصویر راست) و حواصیل زرد در پوشش غیرزادآور (تصویر چپ)

رفتارشناسی

حواصیل زرد پرنده‌ای منزوی است و در خارج از فصل تولید مثل به صورت تک دیده می‌شود. معمولا در میان پوشش گیاهی و نیزارها خود را پنهان کرده و مانند سایر حواصیل‌ها از حشرات، قورباغه و وزغ‌، نرمتنان و ماهی‌ها تغذیه می‌کند.

این پرنده تک همسر است و در اواسط بهار با تشکیل کلونی‌های کوچک در میان سایر حواصیل‌ها، آشیانه‌سازی می‌کند. آشیانه‌ای کوچک و متراکم از بقایای گیاهان و نی‌ها در میان پوشش گیاهی سطح زمین یا روی درختان کم‌ارتفاع.
پرنده ماده معمولا ۴ تا ۶ تخم بیضی شکل به رنگ‌های سفید و یا آبی مایل به سبز می‌گذارد. جوجه‌ها معمولا پس از ۲۲ تا ۲۴روز سر از تخم بیرون می‌آورند. بدن آن‌ها پوشیده از کرک است و برای تغذیه به والدین خود وابسته‌اند. جوجه‌ها در روزهای آغازین زندگی از غذای نیمه هضم شده و برگردانده شده والدین تغذیه می‌کنند. آن‌ها پس از ۳۲ روز آشیانه را ترک می‌کنند. اما همچنان تا مدتی همراه والدین مشاهده شده و سپس مستقل می‌شوند.

 

حواصیل زرد

تخم حواصیل زرد

زیستگاه

حواصیل زرد زندگی در تالاب‌های کم‌عمق، سواحل و حاشیه رودخانه‌های دارای پوشش گیاهی متراکم را ترجیح می‌دهد. زیستگاه اصلی آن در سراسر محدوده پراکنش، در حال حاضر شالیزارها است. وسعت کنونی شالیزارها به احتمال زیاد باعث افزایش دامنه پراکنش این گونه شده است.

این گونه از زیستگا‌ه‌های خشک و زیستگاه‌هایی با بارندگی بسیار زیاد اجتناب می‌کند و برای لانه‌سازی، درختان و درختچه‌های اطراف محل تغذیه خود را ترجیح می‌دهد.

پراکنش و فراوانی

حواصیل زرد مهاجر تابستانه و عبوری نیمه غربی ایران است. این پرنده در تالاب‌های نواحی جنوبی دریای کاسپین همچنین برخی تالاب‌های استان‌های آذربایجان، خوزستان و فارس جوجه‌آوری می‌کند. تعداد کمی هم زمستان را در تالاب‌های استان‌های خوزستان، فارس و بوشهر سپری می‌کنند.

پراکنش جهانی‌ حواصیل زرد

حواصیل زرد در اروپا، آفریقا، ماداگاسکار، خاورمیانه، ایران و بخش‌هایی از آسیای مرکزی مشاهده می‌شود.

 

حواصیل زرد

نقشه پراکنش حواصیل زرد

اقدامات حفاظتی

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، وضعیت جمعیتی این گونه را با عنوان “کمترین نگرانی” مشخص کرده است.

مهم‌ترین موضوع در مورد حمایت از حواصیل زرد، حفاظت و احیای زیستگاه‌های این گونه است. به احتمال زیاد تخریب زیستگا‌ه‌ها عامل کاهش جمعیت‌های مختلف بوده است. سازگاری این گونه با مزارع برنج باعث افزایش جمعیت و پراکندگی در این مناطق شده است. با این حال هر دو زیستگاه طبیعی و مصنوعی در معرض تهدید قرار دارند.

مرغوبیت شالیزارهای برنج به شیوه‌های کشت بستگی دارد که بر در دسترس بودن طعمه و شکار تاثیرگذار است. اقدامات حفاظتی مربوطه باید بر حمایت از مناطق تغذیه و زاد و ولد مناسب این گونه متمرکز شود.

حواصیل زرد به تراکم پوشش گیاهی در محل آشیانه‌سازی و تغذیه خود وابستگی دارد که این مناطق نیز در معرض تخریب هستند. تاکنون مطالعات خوبی در مورد حواصیل زرد انجام شده است. اما شاید مهمترین اقدامی که باید در آینده انجام شود، پیوند دادن جمعیت‌ها و آشیانه‌سازی موفق با ویژگی‌های زیستگاهی این پرنده باشد.

 

سخن پایانی

حواصیل‌ زرد از جمله پرندگانی است که در نقاطی خاص و معمولاً در تعداد کم قابل مشاهده است. اگر از زیستگاه‌های دائمی این پرنده اطلاع دارید بسیار مشتاقیم که در قسمت نظرات همین صفحه در مورد مشکلات یا امتیازات این مناطق با ما صحبت کنید.

 

منابع:

www.heronconservation.org